priori Punico bello, Calpurnius Flamma trecentis voluntariis, quum ad tumulum eos capiendum, fitum inter medios hoftes, duceret, dixit: Moriamur, milites, & morte noftra eripiamus ex obfidione circumventas legiones. Si hoc P. Sempronius diceret ; nec viros quidem, nec Romanos vos duceret : fi nemo tantæ virtutis exftitiffet comes. Viam non ad gloriam magis quam ad falutem ferentem demonftrat; reduces in patriam, ad parentes, ad conjuges ac liberos facit. Ut fervemini, deeft vobis animus? quid, fi moriendum pro patria effet, faceretis? Quinquaginta millia civium fociorumque circa vos eo ipfo die cæfa jacent: fi tot exempla virtutis non movent, nihil unquam movebit; fi tanta clades vilem vitam non fecit, nulla faciet. Liberi atque incolumes defiderate patriam: imo defiderate, dum patria eft, dum cives ejus eftis: fero nunc defideratis, diminuti capite, abalienati jure civium, fervi Carthaginienfium facti. Pretio redituri eftis eo, unde ignavia ac nequitia abiftis? P. Sempronium, civem veftrum, non audiftis, arma capere ac fe jubentem fequi; Anniba lem poft paulo audistis, caftra prodi, & arma tradi jubentem. Quam ego ignaviam iftorum accufo, quum fcelus poffim accufare? non enim modo fequi recufarunt bene monentem, fed obfifte re ac retinere conati funt, ni ftrictis gladiis viri for→ tiffimi inertes fummoviffent. Prius, inquam, P. Sempronio, per civium agmen, quam per hoftium fuit erumpendum. Hos cives patria defideret? quorum fi cæteri fimiles fuiffent, neminem hodie ex iis qui ad Cannas pugnaverunt, civem haberet. Ex millibus feptem armatorum, fexcenti extiterunt qui erumpere auderent, qui in patriam liberi atque armati redirent: neque iis quadraginta millia hoftium obftitere. Quam tutum iter duarum prope legionum agmini futurum cenfetis fuiffe? haberetis hodie viginti millia armatorumCanufii,fortia,fidelias

P. C.

P. c. Nunc autem, quemadmodum hi boni fidelef que (nam fortes ne ipfi quidem dixerint) cives effe poffunt? nifi quis credere poteft fuiffe, ut crumpentibus, quin erumperent, obfiftere conati funt: aut non invidere eos, cum incolumitati, tum gloriæ illorum per virtutem partæ, quum fibi timorem ignaviamque fervitutis ignominiofæ caufam effe fciant. Maluerunt in tentoriis latentes fimul lucem atque hoftem expectare, quum filentio noctis erumpendi occafio effet. Atenim ad erumpendum è caftris de"fuit animus: ad tutanda fortiter caftra animum habuerunt. Dies noctefque aliquot obfeffi, vallum armis,fe ipfi tutati vallo funt: tandem ultima ausi paffique, , quum omnia fubfidia vitæ abeffent, affectifque fame viribus, arma jam fuftinere nequirent,neceffitatibus magis humanis quam armis victi funt. Orto fole hoftis ad vallum acceffit, ante fecundam horam nullam fortunam certaminis experti, tradiderunt arma ac fe ipfos. Hæc vobis ipforum per biduum militia fuit.Quum in acie ftare ac pugnare decuerat,tum in caftra refugerunt: quum pro vallo puguandum erat, caftra tradiderunt,neque in acie neq; in caftris utiles. Vos redimam? quum erumpere caftris oportet, cunctamini ac manetis: quum manere & caftra tutari armis neceffe eft, & caftra & arma & vos ipfos traditis hofti.Ego non magis iftos redimendos, P. C., cenfeo, quam illos dedendos Annibali, qui per medios hoftes è caftris eruperunt: ac per fummam virtutem fe patriæ reftituerunt.

Ex vicefimotertio libro ab urbe condita.

ORATIO

PA CU VII CALA VII
Campani ad populum Campanum.

ARGUMENTU M.

Pacuvius Calavius Capua in summo magistratu erat,

quum

quum res Romana male ad Thrafymenum gefta eft. Is populum Campanum fenatui jamdiu infeftum ratus id agitare,ut fenatoribus trucidatis, fi venirent hoftes Romanorum, Annibali Capuam traderet : hoc populi confilium fenatui declarat, omnefque tandem eo duxit, ut fi fe in ipfius poteftatem permitterent, facile ab infidiis fe poffe liberari arbitrarentur. Permiffos in curiam claudit: convocat populum, cui rem ita expofuit.

Qmendi vobis ex improbo ac deteftabili fenatu

UOD fæpe optaftis, Campani, ut fupplicii fu

poteftas effet, eam nunc, non per tumultum expùgnantes domos fingulorum, quas præfidiis clientium fervorumque tuentur, cum fummo veftro periculo; fed tutam habetis ac liberam. Claufos omnes in curiam accipite, folos, inermes: nec quicquam raptim aut forte temere egeritis. De fingulorum capite vobis jus fententiæ dicenda faciam, ut quas quifque meritus eft, poenas pendat. Sed ante omnia ita vos iræ indulgere oportet, ut potiorem ira falutem atque utilitatem veftram habeatis. Etenim hos (ut opinor) odiftis fenatores, non fenatum omnino habere non vultis, quippe aut rex (quod abominan→ dum) aut quod unum liberæ civitatis confilium eft, fenatus habendus eft. Itaque duæ res fimul agenda funt vobis, ut & veterem fenatum tollatis,& novum cooptetis. Citari fingulos fenatores jubebo,de quorum capite vos confulam. quod de quoque cenfue ritis, fiet. Sed prius in ejus locum virum fortem ac ftrenuum, novum fenatorem cooptabitis, quam de noxio fupplicium fumatur.

ORA T I O

VARRONIS

CONSULIS,

qua legatis Campanorum refpondet.

ARGUMENTU M.

Poft Cannenfem cladem Romani à Campanis fperni conte

mnique cæpti funt, ut illud oftenfuri fuerint, nifi prohibiti fuiffent eorum præfertim memoria qui à Romanis miffi erant per Siculas urbes in præfidia, in quibus Campani erant nobiliffimi. Horum igitur parentes agre impetrant ut legati ad Varronem confulem, Canufium, quo ipfe ex fuga fefe receperat, mitterentur. Profecti Venufia confulem cum paucis inveniunt, ubi senatum populumque Campanum agre ferre nunciant quod ita infeliciter ad Cannas res gefta effet: ita placere, ut quicquid bello ufui effet, benigne ac comiter fubminiftraretur. Varro poft in hanc fententiam legatis refpondit.

MOREM magis loquendi cum fociis fervaftis, Campani; jubentes quæ opus effent, ad bellum, imperare, quam convenienter ad præfentem fortunæ noftræ ftatum loquuti eftis. Quid enim nobis ad Cannas relictum eft, ut quafi aliquid habeamus, id quod deeft, expleri à sociis velimus ? pedites vobis imperemus, tanquam equites habeamus? pecuniam deeffe dicamus, tanquam ea tantum defit? Nihil, ne quod fuppleremus quidem nobis reliquit fortuna; legiones, equitatus, arma, figna, equi virique, pecunia, commeatus, aut in acie, aut binis poftero die amiffis caftris perierunt: itaque non juvetis nos in bello oportet, Campani, fed pene bellum pro nobis fufcipiatis. Veniat in mentem, ut trepidos quondam majores veftros intra mœnia compulfos, nec Samnitem modo hoftem, fed etiam Sidicinum paventes, receptos in fidem apud Saticulam defenderimus, coeptumque propter vos cum Samnitibus bellum, per centum prope annos, variante fortuna eventum, tulerimus. Adjicite ad hæc, quod fœdus æquum deditis, quod leges veftras, quod ad extremum (id quod ante Cannenfem certe cladem maximum fuit) civitatem noftram magnæ parti veftrum dedimus, communicavimusque vobifcum. Itaque communem vos hanc cladem,

que

quæ accepta eft, credere, Campani, oportet, communem patriam tuendam arbitrari effe. Non cum Samnite aut Etrufco res eft,ut quod à nobis ablatum fit, in Italia tamen imperium maneat: Poenus hoftis, ne Africæ quidem indigenam, ab ultimis terrarum oris, freto Oceani, Herculifque columnis, expertem omnis juris & conditionis, & linguæ prope humanæ, militem trahit. Hunc natura & moribus immitem ferumque,infuper dux ipfe efferavit, pontibus ac molibus ex humanorum corporum ftrue faciendis: &(quod proloqui etiam piget) vefci humanis corporibus docendo: hos infandis paftos epulis, quos contingere etiam nefas fit, videre atque habere dominos, & ex Africa & à Carthagine jura petere, & Italiam Numidarum ac Maurorum pati provinciam effe, cui non, genito modo in Italia, deteftabile fit? Pulchrum erit, Campani, prolapfum clade Romanum imperium veftra fide, veftris viribus retentum ac recuperatum effe. Triginta millia peditum, quatuor equitum, arbitror ex Campania fcribi poffe: jam pecuniæ affatim eft, frumentique. Qui fi parem fortunæ veftræ fidem habetis, nec Annibal fe viciffe fentiet, nec Romani se vi&tos effe.

ORATIO

PEROLLA AD PACUVIUM Calavium patrem de interficiendo Annibale.

ARGUMENTUM.

Annibal, auctoritate atque diligentia Pacuvii Calaviš (de quo paulo ante diximus),Capuam in fidem acceperat. Is urbem ingreffus, se apud Calavium cœnare velle pronunciat: cui convivio tres modo Campanos adhibuit, in quibus Perolla filius Pacuvii, qui aliquanto ante patris deprecatione ac precibus Annibali placatus erat. Hic Perolla, hilariter cateris epulantibus, unus triftis, nec dominorum invitatione vinci potuit: