Page images
PDF
EPUB

Procédures particulières.

1

CHAPITRE X.

Interdicta. Controversia agrariæ. Restitutio in integrum.

La procédure des legis actiones, puis, à l'époque formulaire, la condemnatio qui n'avait pour objet qu'une somme d'argent, étaient des moyens tout à fait insuffisans dès qu'il s'agissait soit de l'exhibition ou de la restitution la plus prompte possible d'une chose, soit de la cessation immédiate d'un acte préjudiciable. L'édit énuméra donc une suite de cas particuliers dans lesquels le préteur ordonnait ou défendait de faire certaines choses. Si l'on n'obéissait pas, le préteur à Rome, et dans les provinces le proconsul, après une audition sommaire des parties, décrétait directement l'exhibition ou la restitution de la chose, ou bien encore il interdisait l'acte préjudiciable. Ces défenses se nommaient interdicta, et, d'une division prise de leur objet, on les nommait restitutoires, exhibitoires et prohibitoires *.

PAUL, Sent., V, 6. l. 1, C., de Interd., VIII, 1.

2 THEOPHILE, IV, 15, pr.

GAIUS, IV, 139. Certis igitur ex causis prætor aut proconsul principaliter auctoritatem suam finiendis controversiis proponit, quod tum maxime facit cum de possessione aut quasi possessione inter aliquos contenditur. Et in summa aut jubet aliquid fieri, aut fieri prohibet : formulæ autem verborum et conceptiones, quibus in ea re utitur, interdicta, decretave vocantur. 140. [Vocantur] autem decreta, cum fieri aliquid jubet, velut cum præcipit ut aliquid exhibeatur, aut restituatur; interdicta vero, cum prohibet fieri, velut cum præcipit ne sine vitio possidenti vis fiat, neve in loco sacro aliquid flat: unde omnia interdicta aut restitutoria aut exhibitoria aut prohibitoria vocantur. — l. 1, § 1, de Interd., D., XLIII, 1. Les interdits étaient des actions en prenant ce mot dans le sens le plus étendu. L. 37, pr. D., de Obl. et Act, XLIV, 7; mais souvent

Quand il ne s'agissait que de restitution ou d'exhibition, le défendeur pouvait demander immédiatement la nomination d'un arbitre, et le préteur accordait une formule rédigée en ce sens. Si le défendeur était condamné, il échappait à la pœna sponsionis en s'exécutant dans les délais voulus; le jugement était sine periculo. Si au contraire il ne s'exécutait pas, on déférait au demandeur le serment estimatoire dont nous avons exposé plus haut les graves conséquences. Si le défendeur ne demandait pas d'arbitre, ou si, quand il s'agissait d'une prohibition, il n'obéissait pas à l'interdit, le demandeur se présentait de nouveau devant la justice, et au moyen d'une sponsio provoquait son adversaire par cette espèce de gageure, offrant de prouver que ce dernier avait fait ce que l'édit défendait, ou n'avait pas fait ce que l'édit lui ordonnait de faire. La décision était remise à un judex ou à des recuperatores, par la voie ordinaire de la formule, et dans la somme de la sponsio était comprise en même temps une peine pour le mal fondé de l'assertion ou du déni “. Quand l'inter

aussi on oppose les interdits aux actions proprement dites. 1. 35, § 2. 1. 39, D., de Proc., III, 3.

1 GAIUS, IV, 141. Nec tamen cum quid jusserit fieri, aut fieri prohibuerit, statim peractum est negotium; sed ad judicem recuperatoresve itur, et tum ibi editis formulis quæritur, an aliquid adversus prætoris edictum factum sit, vel an factum non sit, quod is fieri jusserit; et modo cum pœna agitur, modo sine pœna: cum pœna, velut cum per sponsionem agitur; sine pœna, velut cum arbiter petitur. Et quidem ex prohibitoriis interdictis semper per sponsionem agi solet; ex restitutoriis vero vel exhibitoriis modo per sponsionem, modo per formulam agitur, quæ arbitraria vocatur. Ibid., 162, 164. ULPIANI, Fragm. Vind. (publié dans les Flores juris antejust., p. 232).

Sup., ch. 5, n. 18.

GAIUS, IV, 141 (sup., n. 4), 162. Igitur [cum] restitutorium vel exhibitorium interdictum redditur, velut ut restituatur possessio ei qui dejectus est, aut exhibeatur libertus cui patronus operas indicere volet, modo sine periculo res ad exitum perducitur, modo cum periculo. · 165. Si arbitrum non petierit, sed tacitus de jure exierit, cum periculo res ad exitum perducitur : nam actor provocat adversarium spon

dit était double', il y avait lieu à une double sponsio ". Si le défendeur ne se présentait pas, alors, comme dans la procédure ordinaire, on prononçait l'envoi en possession de ses biens ".

Les interdits proposés dans l'édit embrassaient les intérêts les plus divers. Il y en avait pour protéger les choses saintes, religieuses, ou consacrées à l'usage public, d'autres concernaient les questions relatives aux personnes, ou celles relatives aux biens; il y en avait qui s'occupaient

:

sione si contra edictum prætoris non exhibuerit aut non restituerit: ille autem adversus sponsionem adversarii restipulatur: deinde actor quidem sponsionis formulam edit adversario; ille huic invicem restipu lationis, sed actor sponsioni [vel ejus formulæ subjicit et] aliud judicium de re restituenda vel exhibenda, ut si sponsione vicerit, nisi ei res exhibeatur aut restituatur....Cic., pro Cocina, 8... His rebus ita gestis, P. Dolabella prætor interdixit, ut est consuetudo, de vi hominibus armatis, sine ulla exceptione, tantum ut unde dejecisset, restitueret. Restituisse se dixit, sponsio facta est. Hac de sponsione vobis judicandum est. · Ad Famil., VII, 21; pro Tullio, 53.

7 GAIUS, IV, 156. Tertia divisio interdictorum in hoc [est, quod aut] simplicia sunt aut duplicia. 157. Simplicia sunt, velut in quibus alter actor, alter reus est: qualia sunt omnia restitutoria aut exhibitoria : nam actor est, qui desiderat aut exhiberi aut restitui, reus is est a quo desideratur ut exhibeat aut restituat. 158. Prohibitoriorum autem interdictorum, interdum alia duplicia, alia simplicia sunt. 159. Simplicia sunt, quibus prohibet prætor in loco sacro, aut in flumine publico, ripave ejus aliquid facere reum; nam actor est, qui desiderat ne quid fiat, reus is qui aliquid facere conatur. 160. Duplicia sunt velut: UTI POSSIDETIS interdictum et UTRUBI. Ideo autem duplicia vocantur, quia par utriusque litigatoris in his conditio est, nec quisquam præcipue reus vel actor intelligitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partes sustinet: quippe prætor pari sermone cum utroque loquitur: nam summa conceptio eorum interdictorum, hæc est: Uti nunc possidetis, quominus ita possideatis vim fieri veto. Item alterius: Utrubi hic homo, de quo agitur, apud quem majore parte hujus anni fuit, quominus is eum ducat, vim fieri veto. — 1. 2, pr. D., de Interd., XLIII, 1.

8 GAIUS, IV, 166-167. Sponsio et restipulatio (inf., n. 15).

9 L. 3, § 14, D., de homine lib. exhib... XLIII, 29. Hoc interdictum et in absentem esse rogandum Labeo scribit; sed si non defendatur, in bona ejus eundum ait.

de la propriété, et d'autres qui ne regardaient que la possession 10. Dans ce dernier cas ils pouvaient avoir pour but, ou de procurer une possession qu'on n'avait pas encore obtenue, ou de maintenir dans une possession troublée, ou de rétablir dans une possession perdue, vel adipiscendæ possessionis causa comparata sunt interdicta, vel retinendæ possessionis causa, vel recuperandæ ". Les interdits adipiscendæ possessionis causa se donnaient en certains cas favorables, mais qui du reste n'avaient rien de commun 12. Les interdits retinendæ possessionis causa reposaient sur ce principe qu'une possession tranquille, publique, et à titre de propriétaire nec vi, nec clam, nec precario a droit sinon à cette protection absolue qui couvre la propriété envers et contre tous, du moins à cette protection de bonne police qui écarte et punit la violence. Dans ce but de garantie, le préteur accordait deux interdits, doubles tous deux 13. Le premier, l'interdictum UTI POSSIDETIS, concernait les fonds de

10 L. 1, pr. D., de Interd., XLIII, 1. Videamus de quibus rebus interdicla competunt. Et sciendum est interdicta aut de divinis rebus aut de humanis competere; divinis, ut de locis sacris vel de locis religiosis; de rebus hominum interdicta redduntur, aut de his, quæ sunt alicujus, aut de his quæ nullius sunt. Quæ sunt nullius, hæc sunt liberæ personæ de quibus exhibendis ducendis interdicta competunt; quæ sunt alicujus, hæc sunt aut publica aut singulorum; publica de locis publicis, de viis, de que fluminibus publicis; quæ autem singulorum sunt, aut ad universitatem pertinent, ut interdictum quorum bonorum, aut ad singulas res ut est interdictum : Uti possidetis, de itinere actuque.— Ibid., 1. 2, § 1-2. CIC., pro Cacina, 13.

11 Gatus, IV, 143. — 1. 2, § 3, D., de Interd., XLIII, 1. Adipiscendæ possessionis sunt interdicta, quæ competunt his, qui ante non sunt nacti possessionem sunt autem interdicta adipiscendæ possessionis quorum bonorum, Salvianum quoque interdictum quod est de pignoribus, ex hoc genere est, et quo itinere venditor usus est, quominus emptor utatur vim fieri veto. Recuperandæ possessionis causa proponuntur sub rubrica unde vi; aliqua enim sub hoc titulo interdicta sunt. Retinendæ possessionis sunt interdicta uti possidetis. Sunt interdicta, ut diximus, duplicia, tam recuperandæ quam adipiscendæ possessionis.

42 GAIUS, IV, 144-147. 1. 2, § 3, D., de Int. (sup., n. 10). 1 GAIUS, IV, 160 (sup., n. 7).

terre"; il donnait lieu, indépendamment de la double sponsio, à une procédure spéciale, nommée judicium cascellianum ou secutorium. Par ce judicium, la possession pendant le litige était adjugée à celle des deux parties qui offrait le plus haut prix des fruits à échoir jusqu'au jour du jugement définitif. De là l'usage de stipuler que, si l'adjudicataire des fruits venait à perdre le procès, nonseulement il aurait à payer la double sponsio et à restituer les fruits réellement perçus, mais qu'en outre il perdrait son prix d'adjudication comme peine de sa possession téméraire. Du reste, on pouvait, laissant de côté la stipulatio fructuaria, agir par action spéciale afin d'obtenir le prix d'adjudication des fruits. Cette action se nommait fructuarium et même secutorium judicium 1. L'autre interdit, interdictum

14 L. 1, pr., D., uti possid., XLIII, 17. Ait prætor: Uti eas ædes, quibus de agitur nec vi, nec clam, nec precario alter ab altero possidetis, vim fieri veto. De cloacis hoc interdictum non dabo; neque pluris, quam quanti res erit, intra annum, quo primum experiundi potestas fuerit, agere permittam. § 1. Hoc interdictum de soli possessore scriptum est, quem potiorem prætor in soli possessione habebat; et est prohibitorium ad retinendam possessionem. GAIUS IV, 148-150, 160 (sup., n. 7). FESTUS. Possessio est, ut definit Gallus Ælius, usus quidem agri aut ædificii, non ipse fundus aut ager; non enim possessio est [e] rebus quæ tangi possunt; [nec] qui dicit se possidere, is vere potest [rem suam] dicere. Itaque in legitimis actionibus nemo ex his qui possidet rem] suam vocare audet, sed ad interdictum venit, ut prætor his verbis utatur: Uti nunc possidetis eum fundum q. d. s., quod nec vi, nec clam, nec precario alter ab altero possideatis, [quominus] ita possideatis; adversus ea vim fieri veto.

18 GAIUS, IV, 166... [Deinde perficitur omnis] res ab eo fructus licitando, id est tantisper in possessione constituitur, si modo adversario suo fructuaria stipulatione [caveat, cui vis et] potestas hæc inest, utsi [contra ipsum] esset postea pronunciatum [possessio restitu]atur; [itaque inter] adversarios qui... certant, contentio fructus licitationis est scilicet quia amborum [interest possessorem] esse.,. tantisper rei possessionem et rei fructus vendit; et quandoquidem hoc agatur, postea alter alterum sponsione provocat : Quæ adversus edictum prætoris interdicentis nobis facta essent, invicem ni ambobus restituantur: adversus sponsionem vel stipulationem autem, cum una inter eos sit sponsio : ni mea possessio sit, stipulatio ni... fit... Judex, apud quem de ea re agitur, illud sci

« PreviousContinue »