Et ruit ante aram summi Jovis, ut vetulus bos, Qui domini cultris tenue et miserabile collum 270 Præbet, ab ingrato jam fastiditus aratro.
Exitus ille utcumque hominis: sed torva canino
Latravit rictu, quæ post hunc vixerat, uxor.
Festino ad nostros, et regem transeo Ponti,
Et Croesum, quem vox justi facunda Solonis
275 Respicere ad longæ jussit spatia ultima vitæ.
Exsilium, et carcer, Minturnarumque paludes,
Et mendicatus victa Carthagine panis,
Hinc causas habuere. Quid illo cive tulisset
Natura in terris, quid Roma beatius umquam,
280 Si circumducto captivorum agmine et omni
Bellorum pompa, animam exhalasset opimam,
Quum de Teutonico vellet descendere curru?
Provida Pompeio dederat Campania febres
Optandas: sed multæ urbes et publica vota
285 Vicerunt. Igitur Fortuna ipsius et Urbis
Servatum victo caput abstulit. Hoc cruciatu
Lentulus, hac poena caruit ceciditque Cethegus
Integer, et jacuit Catilina cadavere toto.
Formam optat modico pueris, majore puellis
290 Murmure, quum Veneris fanum videt anxia mater,
Usque ad delicias votorum. Cur tamen, inquit,
Corripias? pulchra gaudet Latona Diana.
Sed vetat optari faciem Lucretia, qualem Ipsa habuit: cuperet Rutila Virginia gibbum 295 Accipere, atque suam Rutilæ dare. Filius autem Corporis egregii miseros trepidosque parentes Semper habet. Rara est adeo concordia formæ Atque pudicitiæ. Sanctos licet horrida mores Tradiderit domus, ac veteres imitata Sabinos, 300 Præterea castum ingenium vultumque modesto Sanguine ferventem tribuat natura benigna Larga manu; (quid enim puero conferre potest plus Custode et cura natura potentior omni?) Non licet esse viris: nam prodiga corruptoris 305 Improbitas ipsos audet tentare parentes. Tanta in muneribus fiducia! Nullus ephebum Deformem sæva castravit in arce tyrannus; Nec prætextatum rapuit Nero loripedem vel Strumosum, atque utero pariter gibboque tumentem. 310 I nunc, et juvenis specie lætare tui! quem Majora exspectant discrimina? fiet adulter Publicus et pœnas metuet, quascumque mariti Exigere irati: nec erit felicior astro
Martis, ut in laqueos numquam incidat. Exigit autem 315 Interdum ille dolor plus, quam lex ulla dolori Concessit. Necat hic ferro, secat ille cruentis Verberibus, quosdam mochos et mugilis intrat. Sed tuus Endymion dilectæ fiet adulter Matrona: mox quum dederit Servilia numos, 320 Fiet et illius, quam non amat: exuet omnem Corporis ornatum. Quid enim ulla negaverit udis Inguinibus, sive est hæc Oppia, sive Catulla? Deterior totos habet illic femina mores.
Sed casto quid forma nocet? quid profuit immo 325 Hippolyto grave propositum? quid Bellerophonti? Erubuit nempe hæc, ceu fastidita, repulsa.
Nec Sthenebœa minus, quam Cressa, excanduit, et se Concussere ambæ. Mulier sævissima tunc est, Quum stimulos odio pudor admovet. Elige quidnam 330 Suadendum esse putes, cui nubere Cæsaris uxor Destinat? Optimus hic et formosissimus idem Gentis patricia rapitur miser exstinguendus Messalinæ oculis: dudum sedet illa parato Flammeolo, Tyriusque palam genialis in hortis 335 Sternitur, et ritu decies centena dabuntur Antiquo: veniet cum signatoribus auspex. Hæc tu secreta et paucis commissa putabas? Non, nisi legitime, vult nubere. Quid placeat, dic: Ni parere velis, pereundum erit ante lucernas : 340 Si scelus admittas, dabitur mora parvula, dum res Nota Urbi et populo contingat Principis aures. Dedecus ille domus sciet ultimus: interea tu Obsequere imperio, sit tanti vita dierum
Paucorum. Quidquid melius leviusque putaris,
345 Præbenda est gladio pulchra hæc et candida cervix.
Nil ergo optabunt homines? Si consilium vis,
Permittes ipsis expendere numinibus, quid
Conveniat nobis, rebusque sit utile nostris.
Nam pro jucundis aptissima quæque dabunt Dî.
350 Carior est illis homo, quam sibi. Nos animorum
Impulsu, et cæca magnaque cupidine ducti,
Conjugium petimus partumque uxoris: at illis
Notum, qui pueri qualisque futura sit uxor.
Ut tamen et poscas aliquid, voveasque sacellis
355 Exta, et candiduli divina tomacula porci;
Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano.
Fortem posce animum, mortis terrore carentem,
Qui spatium vitæ extremum inter munera ponat
Naturæ, qui ferre queat quoscumque labores,
360 Nesciat irasci, cupiat nihil, et potiores
Herculis ærumnas credat sævosque labores
Et Venere et cœnis et pluma Sardanapali.
Monstro, quod ipse tibi possis dare: semita certe
Tranquilla per virtutem patet unica vitæ.
365 Nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
Nos facimus, Fortuna, Deam coloque locamus.
EXEMPLO quodcumque malo commititur, ipsi
Displicet auctori. Prima est hæc ultio, quod se
Judice nemo nocens absolvitur; improba quamvis
Gratia fallaci Prætoris vicerit urna.
5 Quid sentire putas omnes, Calvine, recenti
De scelere, et fidei violatæ crimine? Sed nec
Tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris
Jacturæ te mergat onus; nec rara videmus,
Quæ pateris. Casus multis hic cognitus ac jam
10 Tritus, et e medio Fortunæ ductus acervo.
Ponamus nimios gemitus: flagrantior æquo
Non debet dolor esse viri, nec vulnere major.
Tu quamvis levium minimam exiguamque malorum
Particulam vix ferre potes, spumantibus ardens
15 Visceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus
Depositum. Stupet hæc, qui jam post terga reliquit
Sexaginta annos, Fonteio Consule natus?
An nihil in melius tot rerum proficis usu?
Magna quidem, sacris quæ dat præcepta libellis
20 Victrix Fortunæ Sapientia. Ducimus autem
Hos quoque felices, qui ferre incommoda vitæ,
Nec jactare jugum, vita didicere magistra.
Quæ tam festa dies, ut cesset prodere furem,
Perfidiam, fraudes, atque omni ex crimine lucrum
25 Quæsitum, et partos gladio vel pyxide numos?
Rari quippe boni: numerus vix est totidem, quot
Thebarum portæ, vel divitis ostia Nili.
Nona ætas agitur, pejoraque sæcula ferri
Temporibus, quorum sceleri non invenit ipsa
30 Nomen, et a nullo posuit Natura metallo.
Nos hominum Divumque fidem clamore ciemus,
Quanto Fæsidium laudat vocalis agentem
Sportula. Die senior bulla dignissime, nescis,
Quas habeat Veneres aliena pecunia? nescis,
35 Quem tua simplicitas risum vulgo moveat, quum
Exigis a quoquam, ne pejeret et putet ullis
Esse aliquod numen templis aræque rubenti?
Quondam hoc indigenæ vivebant more, prius quam
Sumeret agrestem posito diademate falcem
40 Saturnus fugiens: tunc, quum virguncula Juno
Et privatus adhuc Idæis Jupiter antris.
Nulla super nubes convivia Coelicolarum,
Nec puer Iliacus, formosa nec Herculis uxor
Ad cyathos, et jam siccato nectare tergens
45 Brachia Vulcanus Liparæa nigra taberna.
Prandebat sibi quisque Deus, nec turba Deorum
Talis, ut est hodie, contentaque sidera paucis
Numinibus miserum urgebant Atlanta minori
Pondere. Nondum aliquis sortitus triste profundi
50 Imperium, aut Sicula torvus cum conjuge Pluton.
Nec rota, nec Furiæ, nec saxum, aut vulturis atri
Pœna; sed infernis hilares sine regibus umbræ.
Improbitas illo fuit admirabilis ævo.
Credebant hoc grande nefas et morte piandum,
55 Si Juvenis vetulo non assurrexerat, et si
Barbato cuicumque puer, licet ipse videret
Plura domi fraga et majores glandis acervos.
Tam venerabile erat, præcedere quatuor annis,
Primaque par adeo sacræ lanugo senectæ!
60 Nunc, si depositum non infitietur amicus,
Si reddat veterem cum tota ærugine follem,
Prodigiosa fides et Tuscis digna libellis,
Quæque coronata lustrari debeat agna.
Egregium sanctumque virum si cerno, bimembri
65 Hoc monstrum puero, aut miranti sub aratro
Piscibus inventis, et fetæ comparo mulæ,
Sollicitus, tamquam lapides effuderit imber,
Examenve apium longa consederit uva
Culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis
70 Gurgitibus miris, et lactis vortice torrens,
Intercepta decem quereris sestertia fraude
Sacrilega? Quid si bis centum perdidit alter
Hoc arcana modo? majorem tertius illa
Summam, quam patulæ vix ceperat angulus arcæ?
75 Tam facile et pronum est, superos contemnere testes,
Si mortalis idem nemo sciat! Adspice, quanta
Voce neget? quæ sit ficti constantia vultus?
Per Solis radios Tarpeiaque fulmina jurat,
Et Martis frameam, et Cirrhæi spicula vatis, 80 Per calamos venatricis pharetramque Puellæ, Perque tuum, pater Egæi Neptune, tridentem; Addit et Herculeos arcus hastamque Minervæ, Quidquid habent telorum armamentaria cœli. Si vero et pater est; Comedam, inquit, flebile nati 85 Sinciput elixi, Pharioque madentis aceto.
Sunt, in Fortunæ qui casibus omnia ponant,
Et nullo credant mundum rectore moveri,
Natura volvente vices et lucis et anni;
Atque ideo intrepidi quæcumque altaria tangunt.
90 Est alius, metuens ne crimen pœna sequatur:
Hic putat esse Deos et pejerat, atque ita secum:
Decernat, quodcumque volet, de corpore nostro
Isis, et irato feriat mea lumina sistro,
Dummodo vel cæcus teneam, quos abnego, numos.
95 Et phthisis, et vomicæ putres, et dimidium crus
Sunt tanti? Pauper locupletem optare podagram
Ne dubitet Ladas, si non eget Anticyra, nec
Archigene. Quid enim velocis gloria plantæ
Præstat, et esuriens Pisææ ramus olivæ?
100 Ut sit magna, tamen certe lenta ira Deorum est.
Si curant igitur cunctos punire nocentes,
Quando ad me venient? sed et exorabile Numen
Fortasse experiar: solet his ignoscere. Multi
Committunt eadem diverso crimina fato:
105 Ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema. Sic animum diræ trepidum formidine culpæ
Confirmant. Tunc te sacra ad delubra vocantem Præcedit, trahere immo ultro ac vexare paratus. Nam quum magna malæ superest audacia causæ, 110 Creditur a multis fiducia. Mimum agit ille, Urbani qualem fugitivus scurra Catulli:
Tu miser exclamas, ut Stentora vincere possis, Vel potius, quantum Gradivus Homericus: Audis, Jupiter, hæc, nec labra moves, quum mittere vocem 115 Debueras vel marmoreus vel aeneus? aut cur In carbone tuo charta pia thura soluta
Ponimus, et sectum vituli jecur, albaque porci
Omenta? Ut video, nullum discrimen habendum est
Effigies inter vestras statuamque Vagelli.
Accipe, quæ contra valeat solatia ferre,
Et qui nec Cynicos, nec Stoica dogmata legit
A Cynicis tunicâ distantia, non Epicurum
Suspicit exigui lætum plantaribus horti.
Curentur dubii medicis majoribus ægri;
|