Page images
PDF
EPUB

conceditur, id reddo ac remitto. Non in ea re publica versor, non iis temporibus meum caput obtuli pro patriae periculis omnibus, non aut ita sunt exstincti quos vici, aut ita grati quos servavi, ut ego mihi plus adpetere coner, quam quantum omnes inimici in5 vidique patiantur. Grave esse videtur eum, qui investigarit con- 85 iurationem, qui patefecerit, qui oppresserit, cui senatus singularibus verbis gratias egerit, cui uni togato supplicationem decreverit, dicere in iudicio: 'non defenderem, si coniurasset.' Non dico id, quod grave est: dico illud, quod in his causis coniurationis non 10 auctoritati adsumam, sed pudori meo: 'ego ille coniurationis investigator atque ultor certe non defenderem Sullam, si coniurasse arbitrarer.' Ego, iudices, de tantis omnium periculis cum quaererem omnia, multa audirem, crederem non omnia, caverem omnia, dico hoc, quod initio dixi, nullius indicio, nullius nuntio, 15 nullius suspicione, nullius litteris de P. Sulla rem ullam ad me esse delatam.

31. Quam ob rem vos, di patrii ac penates, qui huic urbi 86 atque huic rei publicae praesidetis, qui hoc imperium, qui hanc libertatem, qui populum Romanum, qui haec tecta atque templa 20 me consule vestro numine auxilioque servastis, testor integro me animo ac libero P. Sullae causam defendere, nullum a me sciente facinus occultari, nullum scelus susceptum contra salutem omnium defendi ac tegi. Nihil de hoc consul comperi, nihil suspica- 87 tus sum, nihil audivi. Itaque idem ego ille, qui vehemens in alios,

2. pro patriae periculis o. in Pis. 21 unum me pro omnium salute obtuli.

5. grave, s. zu 80.

7. gratias egerit, Cat. III, 14; decreverit, ibid. 15.

10. adsumam beanspruchen, als zuständig herausnehmen werde'. Cic. sagt: ich sage nur das, was meine Bescheidenheit sich erlauben darf, nicht meine auctoritas in Anspruch nimmt. Die Bescheidenheit zeigt sich bes. im Ausdruck arbitrarer, was das eigentliche technische Wort ist zur Bezeichnung der subjectiven Meinung, die eine objective Wahrheit nicht verbürgen will.

11. certe non defenderem: vgl. dagegen was Cic. dem Ankläger M. Cato p. Mur. 60 bemerkt: si quis hoc forte dicet, Catonem descen

[blocks in formation]

88

qui inexorabilis in ceteros esse visus sum, persolvi patriae quod debui: reliqua iam a me meae perpetuae consuetudini naturaeque debentur; tam sum misericors, iudices, quam vos, tam mitis quam qui lenissimus. In quo vehemens fui vobiscum, nihil feci nisi coactus: rei publicae praecipitanti subveni, patriam demer- 5 sam extuli; misericordia civium adducti tum fuimus tam vehementes quam necesse fuit. Salus esset amissa omnium una nocte, nisi esset severitas illa suscepta. Sed ut ad sceleratorum poenam amore rei publicae sum adductus, sic ad salutem innocentium voluntate deducor.

10

Nihil video esse in hoc P. Sulla, iudices, odio dignum, misericordia digna multa: neque enim nunc propulsandae calamitatis suae causa supplex ad vos, iudices, confugit, sed ne qua generi ac nomini suo nota nefariae turpitudinis inuratur. Nam ipse quidem, si erit vestro iudicio liberatus, quae habebit ornamen- 15

des Gegensatzes wegen eingefügt
ist, sondern die Worte reliqua iam
, debentur ein =
itaque, cum..
persolverim, reliqua debentur; vgl.
Nägelsb. Stil § 160, 3. So muss
man die Stelle erklären, wenn sie
richtig überliefert ist; aber grosse
Wahrscheinlichkeit hat Ruhnken's
Vermuthung, dass die W. persolvi
patriae debentur in den Hand-
schriften aus ihrer Stelle gerathen
seien; sie scheinen entweder nach
lenissimus S. 132, Z. 4 zu gehören
oder an den Schluss von § 87.

in alios, gegen Lentulus und seine Genossen; in ceteros, gegen die übrigen, welche als Theilnehmer der Verschwörung im J. 62 processiert wurden; s. 18 ff. 21, 83.

3. tam sum misericors: mit dieser Wendung gewinnt der Redner einen ungezwungenen Uebergang zur commiseratio § 88 f.

4. vobiscum, den Repräsentanten des Senats, die sich unter den Richtern befanden. Auch das folgende fuimus steht nicht im Sinne von fui. 6. misericordia adducti, s. in Cat. IV, c. 6.

7. una nocte. Damit ist nicht die Nacht im Hause des Laeca (s. 52) gemeint, weil vor dieser noch keine Strenge gezeigt worden ist, sondern

entweder die Nacht vom 2. auf den 3. December, in der die Gesandten der Allobrogen mit ihrem Gefolge aufgegriffen wurden (s. Einl. in Cat. 23 f.), oder die zum Morden und Brennen bestimmte Nacht der Saturnalien (s. Einl. in Cat. § 22). Für die erstere Erklärung spricht die Stelle der or. Cat. IV, 19; für die zweite der Zusatz: nisi esset severitas illa suscepta, bei welchen Worten man doch eher an die Hinrichtung der Verschwornen als an die Aufgreifung der Gesandten denken möchte.

11. misericordia digna. Hier beginnt die commiseratio, deren von Cic. genau befolgte Topik Quintilian VI, 1, 23 kurz so angiebt: haec (miseratio) petetur aut ex iis quae passus est reus, aut iis quae cum maxime patitur, aut iis quae damnatum manent: quae et ipsa duplicantur, cum dicimus, ex qua illi fortuna et in quam recidendum sit.

12. calamitatis suae, in die er durch die Verurtheilung de ambitu gerathen ist.

15. ornamenta, da er durch den Verlust des ius honorum infamis war; s. 91: spoliato fama, honore, fortunis.

ta, quae solacia reliquae vitae, quibus laetari ac perfrui possit? Domus erit, credo, exornata, aperientur maiorum imagines, ipse ornatum ac vestitum pristinum recuperabit. Omnia, iudices, haec amissa sunt; omnia generis, nominis, honoris insignia atque 5 ornamenta unius iudicii calamitate occiderunt. Sed ne exstinctor patriae, ne proditor, ne hostis appelletur, ne hanc labem tanti sceleris in familia relinquat, id laborat, id metuit; ne denique hic miser coniurati et conscelerati et proditoris filius nominetur. Huic puero, qui est ei vita sua multo carior, metuit, cui honoris 10 integros fructus non sit traditurus, ne aeternam memoriam dedecoris relinquat. Hic vos orat, iudices, parvus, ut se aliquando, 89 si non integra fortuna, at ut adflicta, patri suo gratulari sinatis; huic misero notiora sunt itinera iudiciorum et fori quam campi et disciplinarum. Non iam de vita P. Sullae, iudices, sed de se15 pultura contenditur: vita erepta est superiore iudicio, nunc, ne corpus eiciatur, laboramus. Quid enim est huic reliqui, quod eum in hac vita teneat, aut quid est, quam ob rem haec cuiquam vita

1. solacia reliquae vitae, wie Verr. V, 35 spes reliquae vitae.

2. aperientur maiorum imagines. Die in Schränken (armaria) im Atrium aufbewahrten Wachsmasken der Ahnen wurden an Fest- und Freudentagen zur Schau gestellt und mit frischen Lorbeergewinden geschmückt; s. Beckers Gallus I, 31 ff. (2). Derselbe Gelehrte schliesst (Handb. der röm. Alt. II, 1, 232) mit Recht aus dieser Stelle, dass Sulla durch seine Verurtheilung de ambitu auch das Recht eingebüsst habe, die imagines maiorum auszustellen und die Ehre eines funus imaginarium zu erhalten. Auch war für ihn persönlich das Recht verwirkt, seine imago auf die Nachwelt zu überliefern.

3. vestitum pristinum, den latus clavus der Senatoren.

7. hic miser, der Sohn des Beklagten, der, um das Mitleid der Richter zu rühren, mit vor Gericht erschienen war; s. Quintil. VI, 1, 24.

9. huic puero als das stark betonte Wort aus dem Prohibitivsatze vorangestellt; honoris fructus s. 50.

12. at ut: ut ist wiederholt zur Steigerung des Affectes: 'aber dass doch'; gratulari: worüber?

[blocks in formation]

15. vita erepta est, in sofern er eine theilweise capitis deminutio erlitten hatte.

16. ne corpus eiciatur wird im eigentlichen Sinne vom Körper gesagt, der unbegraben den Hunden und Vögeln zum Frasse vorgeworfen wird; hier allegorisch von der Verbannung, welche die Bestattung ausser dem Vaterland in sich schloss. Dass die wegen Theilnahme an der Verschwörung verurtheilten mit der Strafe der aquae et ignis interdictio, die zum Exil zwang, belegt wurden, ist sicher; nur weiss man nicht, ob das Exil schon nach der lex Plautia ein lebenslängliches, oder ob nicht vielleicht in den Processen gegen die Catilinarier eine ausserordentliche Schärfung erfolgt war.

reliqui, der Genetiv im Prädicat durch Attraction von quid, wie in der Phrase nihil reliqui facere; vgl. S. 134, 4.

17. haec cuiquam vita im prae

videatur? 32. Nuper is homo fuit in civitate P. Sulla, ut nemo ei se neque honore neque gratia neque fortunis anteferret: nunc spoliatus omni dignitate, quae erepta sunt, non repetit; qued fortuna in malis reliqui fecit, ut cum parente, cum liberis, cum fratre, cum his necessariis lugere suam calamitatem liceat, id sibi ne 5 90 eripiatis, vos, iudices, obtestatur. Te ipsum iam, Torquate, expletum huius miseriis esse par erat: etsi nihil aliud Sullae nisi consulatum abstulissetis, tamen eo contentos vos esse oportebat; honoris enim contentio vos ad causam, non inimicitiae deduxerunt. Sed cum huic omnia cum honore detracta sint, cum in hac 10 fortuna miserrima ac luctuosissima destitutus sit, quid est quod expetas amplius? Lucisne hanc usuram eripere vis, plenam lacrimarum atque maeroris, in qua cum maximo cruciatu ac dolore retinetur? Libenter reddiderit, adempta ignominia foedissimi criminis. An vero inimicum ut expellas? cuius ex miseriis, si esses 15 crudelissimus, videndo fructum maiorem caperes quam audiendo. 91 O miserum et infelicem illum diem, quo consul omnibus centuriis P. Sulla renuntiatus est! o falsam spem! o volucrem fortunam! o caecam cupiditatem! o praeposteram gratulationem! quam cito illa omnia ex laetitia et voluptate ad luctum et lacrimas re- 20 ciderunt, ut, qui paulo ante consul designatus fuisset, repente nullum vestigium retineret pristinae dignitatis. Quid enim erat mali, quod huic spoliato fama, honore, fortunis deesse videretur? aut cui novae calamitati locus ullus relictus esse? Urguet eadem fortuna, quae coepit; repperit novum maerorem; non patitur ho- 25 minem calamitosum uno malo adflictum uno in luctu perire.

92

33. Sed iam impedior egomet, iudices, dolore animi, ne de

gnanten Sinne, wie Cic. Lael. 89: sine amicitia vitam esse nullam.

4. cum parente, seiner Mutter. 11. destitutus für constitutus mit dem Nebenbegriff der Verlassenheit, wie Curt. VII, 13, 12 in hac tamen omnis humani cultus solitudine destitutus exercitus, quidquid malorum tolerari potest, pertulit.

14. reddiderit, rhetorisch statt reddet, um die zur raschen Vollendung drängende Bereitwilligkeit stärker hervorzuheben: 'gern wird er augenblicklich sein Leben hingeben'; ad Att. III, 19 nusquam facilius hanc miserrimam vitam vel sustentabo vel, quod multo est melius, abiecero.

15. ut expellas: mit ut wird auf expetas Z. 12 zurückgegangen. at eius; s. zu 54.

cuius =

17. omnibus centuriis, was Cic. auch von seiner Wahl zum Praetor (de imp. Pomp. 2) rühmt, hier wahrscheinlich rhetorische Uebertreibung.

19. caecam kurzsichtig', weil das erhoffte Gut kein Glück, sondern nur Unglück brachte.

23. fama, s. zu 88; fortunis, sowohl durch den Verlust des ius honorum und des Sitzes im Senat, als durch die Geldbusse, welche die lex Calpurnia verhängte.

24. relictus esse, wozu videbatur aus videretur zu ergänzen ist.

huius miseria plura dicam. Vestrae sunt iam partes, iudices; in vestra mansuetudine atque humanitate causam totam repono. Vos reiectione interposita nihil suspicantibus nobis repentini in nos iudices consedistis, ab accusatoribus delecti ad spem acerbi5 tatis, a fortuna nobis ad praesidium innocentiae constituti. Ut ego, quid de me populus Romanus existimaret, quia severus in improbos fueram, laboravi et quae prima innocentis mihi defensio est oblata suscepi, sic vos severitatem iudiciorum, quae per hos menses in homines audacissimos facta sunt, lenitate ac misericor10 dia mitigate. Hoc cum a vobis impetrare causa ipsa debet, tum 93 est vestri animi atque virtutis declarare, non esse eos vos, ad quos

3. reiectione interposita. Ueber diese dunkle Stelle bemerkt der sonst gut unterrichtete Scholiast: Sensus quidem multae obscuritatis est, cuius intellectus sic aperietur. Per illud tempus, cum esset alius praeter Sullam reus, qui causam de vi lege Plautia diceret, omni labore conisus est L. Torquatus, ut ante iudicum reiectio fieret ad eam cognitionem, quae de illo quoque futura erat, qui huius modi reatu petebatur. Et hoc nimirum eo consilio et ea calliditate peregit, ut melioribus et iustioribus ad illam causam iudicibus electis, qui superessent immitiores et asperi iudices quique ab illorum numero fuissent reiecti, de P. Sulla iudicarent, pro naturae suae videlicet asperitate hunc vel innocentem damnaturi'. Dagegen stellte Mommsen (de collegiis et sodalitiis p. 65) die Ansicht auf, dass die Richter in diesen Processen sogenannte editicii waren, die der Ankläger zu wählen hatte und von denen der Beklagte nur eine bestimmte Zahl verwerfen durfte, wie z. B. nach der lex Licinia de sodalitiis solche iudices editicii entschieden. Zur näheren Begründung seiner Ansicht bemerkt Mommsen nach freundlicher Privatmittheilung: 'Beim Geschwornenprocess ist es sehr wichtig, ob sich der Rejicient auf die Rejection vorbereiten kann oder nicht. Bei den Römern fand

das letzte nicht statt (s. Zeitschr. f. geschichtl. Rechtswiss. XV, S. 324), sondern der Rejicient musste sofort, nachdem ihm die Namen der Richter angegeben waren, die ihm nicht genehmen ausscheiden, worauf der Rest augenblicklich in Thätigkeit trat. Da ist nun reiectione interposita nihil suspicantibus nobis für die causa extraordinaria sehr bezeichnend: plötzlich, ohne dass wir uns des Processes, geschweige der zu Richtern ernannten Persönlichkeiten vermutheten, wurden wir zur Rejection aufgefordert; wir wussten nicht, wen wir herausgriffen; der Ankläger hatte jene ausgesucht, die er als die härtesten ansah, die aber doch der Unschuld einen sichern Schutz gewähren werden.'

4. delecti. Delecti dicuntur plerumque iudices ad causam certam aliquam iudicandam dati, selecti contra iudices annuo edicto [in dem album iudicum, das der Praetor urbanus zu entwerfen hatte] propositi.' Mommsen a. a. O. p. 65.

7. laboravi darauf hingearbeitet habe', quid existimaret was denken sollte'.

8. suscepi ohne eam, wie 21 in quos testimonia dixisti damnati sunt. Phil. I, 38 quae potestas si mihi saepius sine meo vestroque periculo fiet, utar.

9. audacissimos, die vor Sulla processierten Catilinarier.

« PreviousContinue »