Page images
PDF
EPUB

absente se sustinerent: vaenire omnes suas possessiones et patrimonio se ornatissimo spoliari maluit quam ullam moram cuiquam 59 fieri creditorum suorum. A quo quidem genere, iudices, ego numquam timui, cum in illa rei publicae tempestate versarer. Illud erat hominum genus horribile et pertimescendum, qui tanto 5 amore suas possessiones amplexi tenebant, ut ab iis membra citius divelli ac distrahi posse diceres: Sittius numquam sibi cognationem cum praediis esse existimavit suis. Itaque se non modo ex suspicione tanti sceleris, verum etiam ex omni hominum sermone non armis, sed patrimonio suo vindicavit.

60

10

21. Iam vero quod obiecit, Pompeianos esse a Sulla impulsos, ut ad istam coniurationem atque ad hoc nefarium facinus accederent, id cuius modi sit, intellegere non possum. An tibi Pompeiani coniurasse videntur? quis hoc dixit umquam aut quae fuit istius rei vel minima suspicio? Diiunxit' inquit ‘eos a 15 colonis, ut hoc discidio ac dissensione facta oppidum in sua potestate posset per Pompeianos habere.' Primum omnis Pompe

loco) übernahmen und für ihn Bürgschaft leisten mussten.

5. genus pertimescendum: vgl. damit die Aeusserung in Cat. II, 18, deren Verschiedenheit nicht auffallen darf, wenn man einerseits die Gegensätze in beiden Reden, andrerseits die ganz verschiedenen Zwecke des Redners in Anschlag bringt.

7. cognationem, wie p. Balbo 56: simul illud nesciebat, praediorum nullam esse gentem: emptionibus ea solere saepe ad alienos homines, saepe ad infimos pervenire. Das Bild erklärt sich daraus, wie Rudorff (gromatische Institutionen S. 302 f.) bemerkt, dass Romulus nach alter Ueberlieferung jedem Bürger zwei iugera angewiesen hatte, welche den Gentilnamen des Geschlechts (nomen), dem sie ursprünglich zugewiesen waren, erhielten. Eine Veräusserung dieses Stammguts war in alter Zeit nicht erlaubt; daher die Censoren noch den C. Antonius aus dem Senat stiessen, quod propter aeris alieni magnitudinem praedia mancipavit, s. Asconius p. 75. 11. Pompeianos. Nach Pompeji,

einer Stadt Campaniens in der Nähe von Neapel, wurde durch den Dictator Sulla eine Colonie von Veteranen gelegt, bei welcher Deduction der angeklagte P. Sulla als Verwandter des Dictators einer der Commissäre war (III viri coloniae deducendae); daher gehörte er später zu den Patronen der Colonie. Seit Gründung der Colonie (colonia Venerea Cornelia bei Mommsen Inscr. R. Neap. Lat. Nr. 2201) bildeten die Sullanischen Coloni den eigentlichen Kern und Mittelpunkt des städtischen Gemeinwesens; von den alten Einwohnern (Pompeiani) ist es wahrscheinlich, dass sie zu blossen incolae herabgesunken sind, und rechtlich weder Stimme in den Gemeindecomitien hatten noch Sitze in den den Coloni gewidmeten Theatern (nach I. R. N. Nr. 2249) und anderen öffentlichen Gebäuden. Auf beides nun machten die Altpompejaner Ansprüche, als der Sullanische Sturm ausgetobt hatte, worüber es mit den Coloni zu heftigen und langwierigen Streitigkeiten kam. Diese angestiftet zu haben wurde dem P. Sulla zur Last gelegt, der sie als

ianorum colonorumque dissensio delata ad patronos est, cum iam inveterasset ac multos annos esset agitata; deinde ita a patronis res cognita est, ut nulla in re a ceterorum sententiis Sulla dissenserit; postremo coloni ipsi sic intellegunt, non Pompeianos a 5 Sulla magis quam sese esse defensos. Atque hoc, iudices, ex hac 61 frequentia colonorum, honestissimorum hominum, intellegere potestis, qui adsunt laborant, hunc patronum, defensorem, custodem illius coloniae, si in omni fortuna atque omni honore incolumem habere non potuerunt, in hoc tamen casu, in quo adflictus 10 iacet, per vos iuvari conservarique cupiunt. Adsunt pari studio Pompeiani, qui ab istis etiam in crimen vocantur: qui ita de ambulatione ac de suffragiis suis cum colonis dissenserunt, ut idem de communi salute sentirent. Ac ne haec quidem P. Sullae mihi 62 videtur silentio praetereunda esse virtus, quod, cum ab hoc illa 15 colonia deducta sit, et cum commoda colonorum a fortunis Pompeianorum rei publicae fortuna diiunxerit, ita carus utrisque est atque iucundus, ut non alteros demovisse, sed utrosque constituisse videatur.

22. At enim et gladiatores et omnis ista vis rogationis Cae20 ciliae causa comparabatur. Atque hoc loco in L. Caecilium, pu

Mittel benutzt habe, um die unterdrückte Partei für die Pläne der Verschwornen zu bearbeiten.

1. ad patronos, den tres viri coloniae deducendae.

2. inveterasset, so dass von einem diiungere durch Sulla in der letzten Zeit nicht die Rede sein kann; agitata, wie in Verr. III, 141 sed (esse crimen) vetus, agitatum iam et te praetore iactatum.

6. frequ. colonorum, die eine Deputation mit einer laudatio zur Gerichtsverhandlung geschickt hatten. 7. adsunt laborant, vgl. 4. 8. in omni honore, vgl. 1. 11. ita ut, s. zu S. 106, 6. ambulatione öffentliche Promenade', worunter wahrscheinlich eine porticus zu verstehen ist, wie bei Catullus 55, 6:in Magni simul ambulatione. Ulpian erwähnt in den Pandekten VIII, Tit. 5, 8, 1 eine porticus ambulatoria.

12. de suffragiis suis, für die Wahl der Gemeindebeamten.

cum colonis dissenserunt. 'Diese Verbindung von dissentire mit cum statt ab auch in der or. de har. resp. § 54 und beim Auct. ad Her. I, 19. In gleicher Weise findet sich bei Cic. bisweilen cum bei discrepare, dissidere, discordare, distractum esse'. Tischer. Aus dieser Verbindung mit cum erklärt sich der dichterische Gebrauch des Dativs bei den Verba, die ein Verschiedensein bezeichnen.

15. cum commoda etc., d. h. da die Lage des Staats erheischte, dass den Colonisten Vortheile auf Kosten der Pompejaner eingeräumt wurden; fortuna rei p. steht hier wie p. Sest. 17 sed fuit profecto quaedam illa rei p. fortuna fatalis ut

etc.

17. constituisse, i. e. bene, firmiter; s. zu Verr. IV, 115.

19. rogationis Caec. s. Einl. § 5. 20. comparabatur: der Singular mit dem letzten Subject verbunden, wie 71 mores ipsius ac vita con

dentissimum atque ornatissimum virum, vehementer invectus est: cuius ego de virtute et constantia, iudices, tantum dico, talem hunc in ista rogatione, quam promulgarat non de tollenda, sed de levanda calamitate fratris sui, fuisse, ut consulere voluerit fratri, cum re publica pugnare noluerit, promulgarit impulsus 5 63 amore fraterno, destiterit fratris auctoritate deductus. Atque in ea re per L. Caecilium Sulla accusatur, in qua re est uterque laudandus: primum Caecilius, qui si id promulgavit, in quo res iudicatas videatur voluisse rescindere, ut restitueretur Sulla, recte reprehendis; status enim rei publicae maxime iudicatis rebus con- 10 tinetur: neque ego tantum fraterno amori dandum arbitror, ut quisquam, dum saluti suorum consulat, communem relinquat. At nihil de iudicio ferebat, sed poenam ambitus eam referebat, quae fuerat nuper, superioribus legibus constituta: itaque hac rogatione non iudicum sententia, sed legis vitium corrigebatur. 15 Nemo iudicium reprehendit, cum de poena queritur, sed legem; damnatio est enim iudicum, quae manebat, poena legis, quae le

vinceret. Phil. II, 13 consulares senatusque adsensus est. de imp. Pomp. 35 duabus Hispaniis et Gallia transalpina praesidiis ac navibus confirmata. Madvig § 213, b. hoc loco bei dieser Gelegenheit'. 4. fratris sui, des P. Sulla, dessen Mutter, wie zu schliessen ist, auch mit einem Caecilius vermählt gewesen ist. Minder wahrscheinlich ist die Annahme, dass L. Caecilius durch Adoption in die gens Caecilia gekommen sei.

7. per L. Caecilium, nemlich mittelbar, d. h. Caecilius wird dazu benutzt, um etc.

8. primum Caecilius, ein rhetorisches Anakoluth, indem das zweite Glied deinde P. Sulla fehlt, welchen Theil der Redner kaum besonders hätte durchführen können. So hat man die laudatio des Sulla blos aus § 65 et id mandatu Sullae etc. zu entnehmen; angedeutet lag sie auch schon in den Worten 62: ut destiterit fratris auctoritate deductus. Auch das Lob des Caecilius ist nur negativ durchgeführt: er verdient Lob, weil er seinem Bruder zu Liebe nichts tadelnswerthes gethan hat.

qui si id promulgavit.. reprehendis. So lautet die Lesart der arg zerrütteten Stelle nach den Spuren des Tegernseer Codex; dass sie vollständig geheilt sei, soll nicht behauptet sein.

in quo

videatur womit er, wie es scheinen könnte'.

10. continetur ist bedingt'; s. Näg. Stil. § 112. Verr. V, 12 perditae civitates desperatis iam omnibus rebus hos solent exitus exitiales habere, ut res iudicatae rescindantur.

13. eam referebat, im Gegensatz von ferebat, wollte diejenige Strafe durch seinen Gesetzvorschlag wieder zurückführen'.

14. fuerat, 'bestanden hatte'; nuper, vor der lex Calpurnia vom J. 67. Die Worte superioribus legibus constituta sind nähere Erklärung: nemlich angeordnet durch frühere Gesetze'.

15. corrigebatur: man beachte dieses und die folgenden Imperfecta.

17. manebat non tollebatur, s. 62 non de tollenda, sed de levanda calamitate.

vabatur. Noli igitur animos eorum ordinum, qui praesunt iudiciis 64 summa cum gravitate et dignitate, alienare a causa. Nemo labefactare iudicium est conatus, nihil est eius modi promulgatum : semper Caecilius in calamitate fratris sui iudicum potestatem per5 petuandam, legis acerbitatem mitigandam putavit. 23. Sed quid ego de hoc plura disputem? Dicerem fortasse, et facile et libenter dicerem, si paulo etiam longius, quam finis cotidiani officii postulat, L. Caecilium pietas et fraternus amor propulisset: implorarem sensus vestros, unius cuiusque indulgentiam in suos testarer, 10 peterem veniam errato L. Caecilii ex intimis vestris cogitationibus atque ex humanitate communi. Lex dies fuit proposita paucos; 65 ferri coepta numquam, deposita est in senatu. Kalendis Ianuariis cum in Capitolium nos senatum convocassemus, nihil est actum prius, et id mandatu Sullae Q. Metellus praetor se loqui dixit, 15 Sullam illam rogationem de se nolle ferri. Ex illo tempore L. Caecilius egit de re publica multa: agrariae legi, quae tota a me reprehensa et abiecta est, se intercessorem fore professus est, improbis largitionibus restitit, senatus auctoritatem numquam impedivit, ita se gessit in tribunatu, ut onere deposito domestici 20 officii nihil postea nisi de rei publicae commodis cogitarit. Atque 66 in ipsa rogatione ne per vim quid ageretur, quis tum nostrum

1. eorum ordinum, des Senats, der Ritter und der Aerartribunen, die seit der lex Aurelia vom J. 70 das Richteramt übten.

6. dicerem fortasse, scil. plura, wäre nicht der Antrag auf Sulla's Wunsch zurückgezogen worden. Implorarem sensus vestros und was folgt erklärt, worin dann sein dicere bestehen würde.

8. propulisset, starker Ausdruck, um zu bezeichnen, dass Caec. dem unwiderstehlichen Drange brüderlicher Liebe gegen seine innere Natur nachgegeben habe.

11. fuit proposita ist ausgestellt gewesen, wie p. Sest. 55 recordamini legum multitudinem, cum earum, quae latae sunt, tum vero, quae propositae fuerunt. Phil. V, 7: Quid? hanc legem populus Ro. accepit? promulgata fuit? quid? non ante lata quam scripta est? Vgl. Madvig § 344.

12. deposita est in senatu, da bei gesetzmässigem Verfahren die ro

[blocks in formation]

67

Sullam aut Caecilium verebatur? nonne omnis ille terror, omnis seditionis timor atque opinio ex Autronii improbitate pendebat? Eius voces, eius minae ferebantur; eius aspectus, concursatio, stipatio, greges hominum perditorum, metum nobis seditionesque adferebant. Itaque P. Sulla hoc importunissimo cum honoris, tum 5 etiam calamitatis socio atque comite et secundas fortunas amittere coactus est et in adversis sine ullo remedio atque adlevamento permanere.

24. Hic tu epistulam meam saepe recitas, quam ego ad Cn. Pompeium de meis rebus gestis et de summa re publica misi, et 10 ex ea crimen aliquod in P. Sullam quaeris; et, si furorem incredibilem biennio ante conceptum erupisse in meo consulatu scripsi, me hoc demonstrasse dicis, Sullam in illa fuisse superiore coniuratione. Scilicet ego is sum qui existimem, Cn. Pisonem et

mässige Structur wäre gewesen: ne per vim quid a Sulla aut Caecilio ageretur, quis tum nostrum verebatur? So ist aber durch Attraction a Sulla in den Hauptsatz als directes Object zu verebatur gezogen.

3. ferebantur, sc. hominum sermonibus, wie Cat. I, 26.

aspectus äussere Erscheinung, Aussehen, Haltung', wie 15.

4. metum 'Besorgnisse', mit Bezug auf aspectus und concursatio, seditiones aufrührerische Bewegungen, Unruhen', mit Bezug auf stipatio. Die Annahme eines ev dià Svoir (metum seditionum) scheint an dieser Stelle unstatthaft.

6. fortunas hier in der seltenen Bedeutung 'Glücksverhältnisse, Geschicke', wie Tusc. V, 115 Polyphemum Homerus cum ariete conloquentem facit eiusque laudare fortunas, quod qua vellet ingredi posset et quae vellet attingere. Terent. Andr. I, 1, 69 tum uno ore omnes omnia bona dicere et laudare fortunas meas, qui gnatum haberem tali ingenio praeditum. Lucilius (bei Non. p. 275): vitam ac fortunas cui concrediderim meas. Eben so auch in der Betheurungsformel per fortunas, wie Cic. ad Att. V, 11, 1: ne provincia nobis prorogetur, per fortunas! dum ades,

quidquid provideri potest, provide.

7. sine ullo remedio, weil Caecilius wegen der drohenden Schritte des Autronius und seiner Genossen und der dadurch entstandenen Angst der Gemüther seine Rogation zurückgezogen hatte.

9. recitas 'du berufst dich wiederholt'; ad Cn. Pompeium. Des Briefes gedenkt Cic. auch p. Plancio 58, wo der Scholiast bemerkt: significat epistulam non mediocrem ad instar voluminis scriptam, quam Pompeio in Asiam de rebus suis in consulatu gestis miserat Cicero aliquanto, ut videbatur, insolentius scriptam, ut Pompei stomachum non mediocriter commoveret, quod quadam superbiore iactantia omnibus se gloriosis ducibus anteponeret'.

10. de summa rep. über das Gesammtwohl, die wichtigsten Interessen des Staats', hiermit dem Nebenbegriff: über dessen kritische Lage.

12. biennio ante, unter den Consuln Cotta und Torquatus.

13. hoc demonstrasse d., weil der Erfolg des geplanten Anschlags nebst Autronius dem Sulla zu gute kommen sollte. Sie galten als die Häupter des Anschlags; Catilina sollte nur bei der Ausführung eine hervorragende Rolle spielen.

14. Cn. Pisonem,' s. Einl. § 3.

« PreviousContinue »