EPÍSTOLA SECUNDA

ĎE

NATURA ET STATU HOMINIS

IN RELATIONE AD SE IPSUM

TANQUAM

INDIVIDUUM CONSIDERATI

Difce igitur temet recte cognoffe, nec aude

Magna Dei penetrare tuo myfteria fenfu :

Eft, homo quod ftudeat, proprie quod difcat, Homo ipfe;
Nempe, ut in angufto pofitus divinitus Ifthmo,
Naturæ eft media, mediæ eft fortifque ftatufque.
In tenebris fapiens, fine forma, grandis, & arte.
Sat doctus, dubiis ne fe committat ineptis,
Que, fine fine, fibi fingit male Sceptica turba.
Sat mifer, ad vanos Stoicæ virtutis honores
Ne graffari aufit! Veluti fufpenfus & anceps
Hæret, agat ne? intra dubitat, vel numne quiefcat?
Numne Deum fefe, vel brutum, judicet, effe?
An menti corpus, vel huic an præferat illam ?
Nafcitur, ut mortem fubeat. Meditatur, ut erret.
Et ratio ipfa quidem meditans, dum cogitat audax
Aut multum nimis, aut parce nimis, errat utrinque.
Affectus ratioque fimul mortalia turbant

Pectora certatim, en rudis indigeftaque moles

Materiæ variæ; quanta hic confufio regnat !
Nunc home feducit fefe, nunc fe extricat idem.
Natum credideris, nunc ut tollatur in altum,
Nunc lapfu graviore ruat. Rex atque Magifter
Rerum. Rerum idem fit præda; fit ipfe minifter.
Unius veri cuftos, atque arbiter unus,

In mille errores præceps ruit. Eft homo certe
Ænigma, opprobrium, lufus, laus, gloria mundi.
Vade, homo, mille tuo in gremio miracula geftans,
Quo te multa trahit rétrahitque fcientia, vade,
Terrarum metire finus, expende vagantem
Aëra lance æqua: fluxum maris atque refluxum
Dirige. Quem curfum, quem cafum quifque planeta
Et quævis foleat, dic ordine, ftella tenere.
PLATONE, æthereas, divo Duce, fcande per oras.
Ad fummum contende bonum, fummeque decorum,
Summe perfectum quid fit, digito indice monstra.
Aut labyrinthæos velut ingrediendo meatus,
Quarum non deprenfus & irremeabilis error
Terrorem incuffit fallacia figna fecutis,

20

25

30

35

Exuto fenfu rectæ rationis & ufu,

Dic imitatorem fummi te numinis effe:
Non fecus, ac myftæ male fani gentis Eöæ

40

In varios mifero torquere volumine gyros

Corpora confueti, capitum vertigine tali,
Çircuitus credunt imitari folis & orbes.

1 pede, felici, leges præfcribe regundi

Æternæ menti & cauffæ; mox deinde reverfus

45

Quam fis cum fana ratione infanus, & infans,

Tecum habita, & noris, quam fit tibi curta fupellex,

Mortalem fuperi cœlefti nuper ab arce

Spectantes hominem naturæ expromere leges,

50

Ingeniumque humilis mirati animalis & artes,

Non fecus afpiciunt calamum tubulofque tenentem

NEWTONEM, ac nobis folers fe fimius offert.
Stellis qui motus varios defignat & orbes,
Hiccine motum animi poterit cohibere vel unum
Et certo finire loco? quam quæque leventur,
Et quam defcendant, oftendere, fidera motu,
Doctus homo, poteritne fui monftrare vel ortum
Primum, aut occafum, certa ratione, docere?
Prodigium quantum! potior fe tollit in altum
Pars hominis, ducens fine fine ex artibus artes.
Ad fe fi redeat, fua fi quæ munia tractet,
Vix operis ratio primum deducere filum
Cœpit, & affectu textura evertitur omnis.

70

Sunt duo, quæ regnum mortali in corde capeffunt, 65
Principia, hinc Proprii vis atque inftinctus Amoris,
Hinc Ratio. Ille movet, pellit, trahit, excitat, urget.
Hæc monet, hortatur, retrahit, tranquillat, & arcet.
Abfit, ut appelles unum juftumque bonumque,
Atque malum injuftumque aliud. Sectatur utrumque
Certum ac producit finem: varios ciet unum
Ac nutrit motus; unum regit, atque gubernat.
Quicquid cuique favet, finem quod promovet, omni
Jure Bonum; contra quod cuique repugnat & obftat,
Quod finem lædit cujufque, Malum effe putetur.
Principium motus amor eft proprius; movet ille
Impellitque animum: ratio res exigit æqua
Lance, ac fubjectas æquis moderatur habenis.
Ex his principiis unum fi tollis, ab omni
Exul homo motu viam producet inertem.
Tolle aliud, fine fine ruet, ruet abfque quiete,
Aut plantæ fimilis, cauli quæ femper inhæret
Fixa fuo, ut vegetet, generet, moriatur, & abfit;
Aut inflammatis à fole vaporibus illis,

Qui condenfatis per inanes viribus auras
Nunc ne lege ruunt, nunc vaftant obvia quæque,

75

80

85

Vaftati tandem propriis ex ignibus ipfi.

Principium impulfus vires ac robora plura, Quam rationis habet, pulfus motufque regentis. Omnis principii primi vis eft in agendo.

99

95

Permovet, infpirat, ftimulat, premit, incitat, ardet.
Alterius natura ftudet paci atque quieti,
Facta, ut difquirat, deliberet, atque retardet.
Fortius effe folet proprii molimen amoris,
Quo propior, cujus ftimulante cupidine fertur,
Res eft. Res præfens, fenfu præfente, fit ipfa.
Vifum recta bonum ratio procul afpicit, atque
In certo diftans fpatio. Res cauta futuras
Profpicit, invigilans, quidve hinc, quidve inde, fequatur.
Segnius irritant rationum pondera mentem,
Quam quæ funt oculis fpecie fubjecta placente.
Sic eft. Lucis habet ratio plus, virium amoris
Plus habet inftinctus: ratione utatur oportet,
Culturæque ejus patientem accommodet aurem,
Vim proprii quifquis fufpendere geftit amoris.
Attentum ftudium, docilis folertia, & ufus
Multa valent. Horum rationem roborat æque
Quodlibet, ac proprii curfum reftringit amoris.

Surgat fubtilis mifereque fcholaftica turba,
Quæ magis in partes fcindit, quam nectit & unit.
Surgat, & audacter partes, quas diximus, inter
Unitas doceat pugnas atque arma cruenta.
Hi funt quippe Viri, quorum temerarius error
A virtute audet divinam gratiam, & æque
A ratione audet fenfus divellere amicos.
Ingenio dites, ftultorum more modoque,
Confertis pugnant manibus de voce yel una,

Quam vel non capiunt prorfus, vel denique, fummam
Quod vocis concernit, idem fentitur utrinque.

100

1ος

110

Nempe amor & ratio metam contendit ad unam. 120

Quod dolet, & curas parit, averfatur & odit.
Quodque voluptates præfert, ac procreat, optat.
Unum res avido totas quafi devorat ore;

Melque unum, inftar apum, oblatis ex floribus haurit,
Cauta fatis, florum ne quemquam vulnere lædat.

Vel bene, vel contra fecus, intellecta voluptas,
Nunc fummam nobis offert, affertque, falutem,
Nunc fummum in gremio fert excluditque dolorem.
Affectus motufque animi, fibi dediti amoris
Jure modos dicas varios, variafque figuras.
Apparens verumque bonum fimul excitat omnes.
Ut tamen haud natura boni fert omnis, ut illud
In certas fectum partes queat effe feorfim;
Nec minus ipfa tamen ratio vult, ut fibi quifque
Profpiciat, tales quoque noftro in pectore motus,
Qui nobis poffunt proprii debentque vocari,
Exiftunt, qui, dum mediis utamur honeftis,
In partes rationis eunt, hujufque merentur
Attentas curas. Alii, fua qui bona norunt
Partiri, affectus multo fibi nobiliorem

125

130

135

140

Tota refert glaciem, cujus, quæ cogat in arctum,

Vim merito dicas, omnem præcordia verfus

Dum violenter agit fuccum ac fpiramina vitæ.
Veram animi virtus, animi vis, actio tota eft,
Non requies. Animi tempeftas concita Partem
Devaftare poteft, ipfis tamen horrida turbis
Et motu adverfo, Totum opportuna tuetur.
Diverfa vaftum ratione homo navigat æquor
Vitæ animi motus funt ventus: nautica pyxis

150