Quæ latos peragrant infecta animalia campos,
Afpice, quove gradu diftent, inquire, gradatim
Ad reliquas vitæ fpecies hinc greffibus æquis
Protinus accedens. Vitæ difcrimina quanta,
Quam nullo obvenient numero figenda, priufquam
"Humanæ attingas regalia stemmata gentis?
Ecce tenebrofo tectam velamine talpam,
En quoque folertis penetrantia lumina lyncis!
Quos quantofve gradus hic intercedere vifus,
Credis? Odoratum canis, indomitique leonis;
Auditum tremula findentis flumina pinna
Pifcis, & attentæ male tuta in fede volucris,
Confer, & ingentes utriufque notabis hiatus',
Innumerofque gradus vitæ fenfufque animalis.
Quam vaga fubtili præpollet aranea tactu!
Ingeniofi operis leviter contingere filum
Aufis, quam vigili totis in caffibus errat,
Nunc huc, nunc illuc, oculo pedibufque vagata,
Ut tota in tota videatur vivere tela?
Quam tener eft apibus fenfus? quam fallere nefcit?
Floribus infidunt variis, rorefque madentes
Atque falutiferos ex ipfis ore venenis
Eliciunt. Cœno fefe immundaque palude
Volventis porci instinctus quam distat ab illo
Quo ruis, o noftræ fpirans rationis imago,
Quove foles, folers Elephas dictamine duci?
Naturæ inftinctus, ratioque in corpore fana,
Hæc duo quam parvo, quam nullo, limite diftant?
Semper funt a fe diftincta modoque graduque,
Semper funt eadem certo fibi proxima nexu.
Quæ reminiscendi, quæ cauta viscera rerum
Mente penetrandi, fociat connexio, vires?
Senfio quam parum abeft ab eo, quod cogitat intra
Hanc noftram mentem? Cuncta hæc diverfa facultas
Conjunctifque homini ftudiis fervire laborans,
Conjungi femper, femper contendit in unum
Confluere, at frustra! nec enim conceditur unquam,
Quod petitur, metafque facit, contingere punctum.
Hos graduum juftos fines difcrimina jufta,
Si placet, innumeris ex rebus tolle creatis,
Servitiumne fibi focium, fociumque favorem,
Præftabunt unquam? conjunctis viribus, uni
Numne tibi cuncta hæc poffe infervire putabis?
Ergo creaturis quicquid virtutis ineffe
Cernimus, & quicquid motu ac fpiramine pollent,
Hoc tu vincis, homo, folus, ratio tua fola
Difperfas æquat vires, & continet omnes.
Per mare, per terras, tepidafque per aëris oras,
Fac, tranfire oculos mentis. Quid ubique locorum
Spectas? materiem multam, variam, intus agentem!
Concipit, excludit, generat, difrumpitur, edit
In lucem varios foetus. Progreffio vitæ
Quanta hic, quam longe tenues hinc vadit in auras !
Quanta fuperficiem terræ locupletat & ambit!
Quam vel ad extremas marium ac telluris abyffos
Defcendit? Senfus vitæque hæc quanta catena
Hinc inde à fummo deduci Numine cœpta !
Naturæ ætherea! terreftres! Angelus, expers
Corporis! incedens homo corpore! beftia mentis
Exul! aves! pifces! vermes! infecta minuta!
O nexus nullo capiendus acumine mentis
Nullo oculi, nullis illius viribus artis,
Quæ vel millenis vicibus protendit & auget
Mirifice humanos vifus! nexum loquor, orfum
Ex infinita cauffa, dehinc ordine euntem
Ad fines, homo vane, tuos, te deinde relicto
Ceffantem in nihilum; feriemne hanc mente, prehendis? 425 Supra nos pofitas detur contingere vires
Nobis, infra nos quæ funt, adfcendere noftram
Sphæram tentarent. Alias monftrofus hiatus,
Et fpatium vacuum, totis in nexibus, effet,
Uno ut fublato rerum difcrimine, & no
Demto forte gradu, rueret proportio tota,
Tota intercideret, membro uno abfente, catena,
Hoc fi vel fuerit millefima portio membrum.
Mundus habet, fervatque fibi, motufque gradufque
Certos quifque fuos, fpectantes non minus ipfum,†
Quam mundorum omnem, certa ratione, catervam.
Ergo fac, unius confufio fiat & error
Orbis, nonne fua turbatus fede, ruinam
Totius ducet fecum, ac fyftemata mundi
Cuncta hæc evertet fimul, hæc miracula rerum.
Terra, æquilibrio læfo, quo vertitur orbe,
Continuo excideret. Stellæ, fol territus ipfe,
Errarent, fine lege, vagæ per inania cœli.
Angelus ex cœli fphæra, cui præfidet, alta
Horribili pulfus fato difcurreret exlex:
Ens enti irrueret, ruerent abfque ordine toti
Sedibus ex imis trufi fuper orbibus orbes.
Centris excuffi, fundamentifque remotis,
Inftabiles cœli dubio certamine sese
Deftruerent. Tota hæc tandem natura, rebellis
Facta, Dei gemitu fremituque obtunderet aures,
Regalemque thronum. Rerum admirabilis ordo
In nihilum totus mifere collapfus abiret.
Et cujus tandem cauffà, cujufque favore?
Numne tui, mortalis homo, miferabilis hujus
Telluris vermis? quæ te dementia cepit?
Quis tumidæ mentis faftus? quifve impius error?
Si pes fubjectis natus factufque premendis.
Pulveribus terræ, aut vario data dextra labori
Præftando, in capitis temere adfpirarit honorem;
Si caput aut oculus contriftarentur, & auris,
Mancipia quod fint, fint inftrumenta jubentis
Ducentifque animi. Quanta hæc infania voti!
Nec vero in grandi compage vel ordine rerum
Et minus impietas foret, & minus abfonus aufus,
Si pars alterius fphæræ pars effe præoptet,
Sique obfervatos ulla ratione rebellet
Contra defectus, fummus quos Arbiter ipfe
Rerum confilio prudenti juffit adesse.
Quicquid ubique rei est, non est, nifi portio mundi. 470 Natura eft corpus. Directrix corporis hujus
Mens ratioque Dei eft. Deus unus femper & idem
Cum rebus variis varie mutatur in horas.
Non minus in terræ ac marium moderamine vasto,
Quam cœli imperio, grandis fpectatur & æquus.
In Zephyris recreat fpirans, in folibus ardet,
Emicat in ftellis, in plantis floret & herbis.
In vita vivit quavis, extenditur una
Rebus in extenfis. Se expandit, nec tamen ullas
Scinditur in partes. Impertit munera large,
Et nihil amittit. Noftræ in fpiramine fpirat
Mentis, & influxu fuavi vegetatque animatque
Mortalem noftri partem. Perfectus utrinque,
Sive hominis formet præcordia, five capillum.
Sive hominem tenuem, de vita ac forte querentem,
Afpiciat, feu fit fuper ignea fidera vectus
Angelus ante oculos, & amore & laude repletus.
Nil fublime Deo, nil ipfi ignobile quicquam,
Nil celfum, aut humile, eft. Parvum nihil, & nihil amplum.
Cuncta replet, nectit, capit, ambit, limitat, æquat. 490
Ergo queri cefla. Ceffa hujus dicere leges
Mundi imperfectas, vel iniqua hæc vincula rerum.
Que taxas, vitæ funt fundamenta, falutis
Sunt & origo tuæ. Temet cognoffe labora,
Punctum fcire tuum difcas. Næ lucis & umbræ
Juftum ac felicem modulum tibi Numinis æqua
Dextra impertivit. Cede ergo, cede, age, juri,
Sitque tibi certum, fit & alta mente repoftum,
Tam te felicem, tam te certe esse beatum,
Quam modocunque potes, feu fit, quo degis in orbe, 500
Seu quocunque in alio. Tibi nil perfuafius efto,
Quam quod in illius, qui profpicit omnibus, & qui
Cuncta regit, manibus fita fit tua forfque falufque,
Sive illam tibi det, primum cum lumina vitæ
Afpicis egreffus tenebrofa matris ab alvo,
Seu, quid enim referat? poftrema mortis in hora.
Ars, totum naturæ opus eft, incognita nobis.
Fortuna & cafus quidnam eft? directio prudens
Confiliumque bonum, quod tu comprendere nefcis.
Quod pugnare putas, tantum eft difcordia concors.
Particulare malum, quamvis videatur iniquum,
Eft generale bonum ! Rumpantur ut ilia Codro,
Et quicquid ratio tua falli & fallere fueta,
Quicquid vaniloquus contra aufit dicere faftus,
Hoc verum, hoc certum, luce omni hoc clarius efto: $15 Eftque manetque bonum, ac perfectum, quicquid ubique eft.
|