1) e Gai fr. 1. § 7. eod.

2) e Gai fr. 3. pr. eod.

3) cf. fr. 3. § 1. fr. 10. § 9. D. eod.

fratribus progenerantur proprie fratres patrueles vocari (si autem ex duobus fratribus filiae nascantur, sorores patrueles appellantur); at eos qui ex fratre et sorore propagantur amitinos proprie dici (amitae tuae filii consobrinum te appellant, iu illos amitinos). (§ 5.1) Quinto supra atavus, atavia; infra adnepos, adneptis; ex transverso fratris sororisque pronepos, proneptis, et convenienter propatruus, proamita, id est proavi frater et soror; proavunculus, promatertera, id est proaviae frater et soror; item fratris patruelis, sororis patruelis, consobrini consobrinae, amitini amitinae filius filia, propior sobrinus [al. proprior sobrino] sobrina (hi sunt patrui magni, amitae magnae, avunculi magni, materterae magnae filius filia). (§ 6.) Sexto gradu sunt supra tritavus, tritavia; infra trinepos, trineptis; ex transverso fratris sororisque abnepos, abneptis; et convenienter abpatruus, abamita, id est abavi frater et soror, abavunculus, abmatertera, id est abaviae frater et soror; item sobrini sobrinaeque, id est qui quaeve ex fratribus vel sororibus patruelibus vel consobrinis vel amitinis progenerantur. (§ 7.3) Hactenus ostendisse sufficiet, quemadmodum gradus cognationis numerentur. namque ex his palam est intellegere, quemadmodum ulterius quoque gradus numerare debemus: quippe semper generata quaeque persona gradum adiiciat, ut longe facilius sit respondere quoto quisque gradu sit, quam propria cognationis appellatione quemquam denotare. (§ 8.) Agnationis quoque gradus eodem modo numerantur. (§ 9.) Sed cum magis veritas oculata fide quam per aures animis hominum infigitur, ideo necessarium duximus, post narrationem graduum, etiam eos praesenti libro inscribi, quatenus possint et auribus et ex inspectione adolescentes perfectissimam graduum doctrinam adipisci. [Schema genealogicum in pagina 170 adversa.] § 10. Illud certum est ad serviles cognationes illam partem edicti qua proximitatis nomine bonorum possessio promittitur non pertinere: nam

*) Omisso in multis mss. stemmate cognationum vacuum spatium extabat h. 1., quod errori librariorum ansam dedisse videtur, quorum multi inde a verbis: Illud certum est, novum titulum (Tit. VII. de servili cognatione) scribere coeperunt.

a) Schema ad solas agnationes pertinens, Theodosiano Codici adscriptum, exhibet Heineccius Antiqq. Rom. III. 6. § 4. (emendavit Haubold.)

b) de variis huius delineationis modis in codicibus mscr. et editionibus vid. Schraderi C. I. civilis Tom. I. p. 452-454.

1) cfr. 1. § 2. D. Unde cognati. fr. 10. § 5. D. de gradibus. Inst. I. 10. § 10.

2) c. 4. rest. C. de bonis libert.

3) cf. fr. 1. § 2. D. de gradibus.

2

iure

pa

nec ulla antiqua lege talis cognatio computaba-
tur. Sed nostra constitutione quam pro
1
tronatus fecimus (quod ius usque ad nostra tem-
pora satis obscurum atque nube plenum et
undique confusum fuerat), et hoc humanitate
suggerente concessimus, ut si quis in servili
consortio constitutus liberum vel liberos habuerit,
sive ex libera sive ex servilis condicionis muliere,
vel contra serva mulier ex libero vel servo ha-
buerit liberos cuiuscumque sexus, et ad liberta-
tem his pervenientibus, et hi qui ex servili ventre
nati sunt libertatem meruerunt, vel dum mulieres
liberae erant, ipsi in servitutem eos habuerunt,
et postea ad libertatem pervenerunt, ut hi omnes
ad successionem vel patris vel matris veniant,
patronatus iure in hac parte sopito: hos enim
liberos non solum in suorum parentum succes-
sionem, sed etiam alterum in alterius mutuam
successionem vocavimus, ex illa lege specialiter
eos vocantes, sive soli inveniantur qui in servi
tute nati et postea manumissi sunt, sive una cum
aliis qui post libertatem parentum concepti sunt,
sive ex eadem matre vel eodem patre, sive ex
aliis nuptiis, ad similitudinem eorum qui ex iustis
nuptiis procreati sunt.

3

§ 11. Repetitis itaque omnibus quae iam tradidimus, apparet non semper eos qui parem gradum cognationis obtinent pariter vocari, eoque amplius, nec eum quidem qui proximior sit cognatus semper potiorem esse. cum enim prima causa sit suorum heredum quosque inter suos heredes iam enumeravimus, apparet pronepotem vel abnepotem defuncti potiorem esse quam fratrem aut patrem matremque defuncti, cum alioquin pater quidem et mater, ut supra quoque tradidimus, primum gradum cognationis obtineant, frater vero secundum, pronepos autem tertio gradu sit cognatus, et abnepos quarto; nec interest, in potestate morientis fuerit, an non fuerit, quod vel emancipatus vel ex emancipato aut ex feminino sexu propagatus est. (§ 12.) amotis quoque suis heredibus quosque inter suos heredes vocari diximus, agnatus qui integrum ius agnationis habet, etiamsi longissimo gradu sit, plerumque potior habetur quam proximior cognatus: nam patrui nepos vel pronepos avunculo vel materterae praefertur. totiens igitur dicimus, aut potiorem haberi eum qui proximiorem gradum cognationis obtinet, aut pa

riter vocari eos qui cognati sunt, quotiens neque suorum heredem iure quique inter suos heredes sunt, neque agnationis iure aliquis praeferri debeat, secundum ea quae tradidimus, exceptis fratre et sorore emancipatis qui ad successionem fratrum vel sororum vocantur, qui etsi capite deminuti sunt, tamen praeferuntur ceteris ulterioris gradus agnatis.

8

Tit. VII. DE SUCCESSIONE LIBER

TORUM.

Nunc de libertorum bonis videamus. Olim itaque licebat liberto patronum suum impune testamento praeterire: nam ita demum lex duodecim tabularum ad hereditatem liberti vocabat patronum, si intestatus mortuus esset libertus nullo suo herede relicto. itaque intestato quoque mortuo liberto, si is suum heredem reliquisset, nihil in bonis eius patrono ius erat. et si quidem ex naturalibus liberis aliquem suum heredem reliquisset, nulla videbatur querela; si vero adoptivus filius esset, suus vel sua aperte iniquum erat nihil iuris patrono superesse. (§ 1.) Qua de causa postea Praetoris edicto haec iuris iniquitas emendata est. sive enim faciebat testamentum libertus, iubebatur ita testari, ut patrono partem dimidiam bonorum suorum relinqueret; et si aut nihil aut minus partis dimidiae reliquerat, dabatur patrono contra tabulas testamenti partis dimidiae bonorum mo

§ 39. Nunc de libertorum bonis videamus. (§ 40.) Olim itaque licebat liberto patronum suum impune in testamento praeterire: nam ita demum lex XII tabularum ad hereditatem liberti vocabat patronum, si intestatus mortuus esset libertus nullo suo herede relicto. itaque intestato quoque mortuo liberto, si is suum heredem reliquerat, nihil in bonis eius patrono iuris erat. et si quidem ex naturalibus liberis aliquem suum heredem reliquisset, nulla videbatur esse querella; si vero vel adoptivus filius filiave, vel uxor quae in manu esset heres esset, aperte iniquum erat nihil iuris patrono superesse. (§ 41.) Qua de causa postea Praetoris edicto haec iuris iniquitas emendata est. sive enim faciat testamentum libertus, iubetur ita testari, ut patrono suo partem dimidiam bonorum suorum relinquat; et si aut nihil aut minus quam partem dimidiam reliquerit, datur patrono contra tabulas testamenti partis dimidiae bonorum possessio. si vero intestatus riatur, suo herede relicto adoptivo filio, vel uxore quae in manu ipsius esset, vel nuru quae in manu filii eius fuerit, datur aeque patrono adversus hos suos heredes partis dimidiae bonorum possessio. prosunt autem liberto ad excludendam patronum na

possessio. si vero intestatus moriebatur, suo herede relicto filio adoptivo, dabatur aeque patrono contra hunc suum heredem partis dimidiae bonorum possessio. prodesse autem liberto solebant ad excludendum patro

a) ad §§ 39-76. cf. ,,de libertorum successionibus" Ulp. XXVII. „,de bonis libertorum" Ulp. XXIX. et fr. 3. pr. D. de suis et legit. (38. 16.) Paul. S. R. III. 2.

b) cf. fr. 1. fr. 3. § 10. D. de bonis libert. (38. 2.) Cic. in Verrem II. 1. 48. § 125.

turales liberi, non solum quos in
potestate mortis tempore habet, sed
etiam emancipati et in adoptionem
dati, si modo aliqua ex parte heredes
scripti sint, aut praeteriti contra ta-
bulas testamenti bonorum possessio-
nem ex edicto petierint: nam exhe-
redati nullo modo repellunt patronum.
(§ 42.) Postea lege Papia aucta sunt
iura patronorum quod ad locupletio-
res libertos pertinet. Cautum est enim
ea lege, ut ex bonis eius qui sestertio-
rum centum milium plurisve patrimo-
nium reliquerit, et pauciores quam tres
liberos habebit, sive is testamento fa-
cto sive intestato mortuus erit, virilis
pars patrono debeatur. itaque cum
unum filium unamve filiam heredem
reliquerit libertus, perinde pars di-
midia patrono debetur, ac si sine ullo
filio filiave moreretur; cum vero duos
duasve heredes reliquerit, tertia pars
debetur; si tres relinquat, repellitur
patronus.

num naturales liberi, non solum quos in potestate mortis tempore habebat, sed etiam emancipati et in adoptionem dati, si modo ex aliqua parte heredes scripti erant, aut praeteriti contra tabulas bonorum possessionem ex edicto petierant: nam exheredati nullo modo repellebant patronum. (§2.) Postea lege Papia adaucta sunt iura patronorum qui locupletiores libertos habebant. Cautum est enim, ut ex bonis eius qui sestertiorum centum millium patrimonium reliquerat, et pauciores quam tres liberos habebat, sive is testamento facto sive intestato mortuus erat, virilis pars patrono debebatur. itaque cum unum filium filiamve heredem reliquerat libertus, perinde pars dimidia patrono debebatur, acsi is sine ullo filio filiave decessisset; cum duos duasve heredes reliquerat, tertia pars debebatur patrono; si tres reliquerat, repellebatur patronus.

§ 43. In bonis libertinarum nullam iniuriam antiquo iure patiebantur patroni. cum enim hae in patronorum legitima tutela essent, non aliter scilicet testamentum facere poterant quam patrono auctore [II. 118. 122]. itaque sive auctor ad testamentum faciendum factus erat, aut de se queri debebat, quod heres ab ea relictus non erat, aut ipsum ex testamento, si heres factus erat, sequebatur hereditas; si vero auctor ei factus non erat et intestata liberta moriebatur, quia suos heredes femina habere non potest, ad patronum hereditas pertinebat; nec cogitari ullus casus poterat, quo quis posset patronum a bonis libertae invitum repellere.* (§ 44.) Sed postea lex Papia cum quattuor liberorum iure libertinas tutela patronorum liberaret [ 194], et eo modo concederet eis etiam sine tutoris auctoritate condere testamentum, prospexit, ut pro numero liberorum, quos liberta mortis tempore habuerit, virilis pars patrono debeatur, eique ex bonis eius quae C milium sestertiorum plurisve reliquerit patrimonium, si testamentum fecerit dimi

ita nunc ad sensum fere locus resarcinatur cura Huschkii et Kruegeri (Krit. Vers. pag. 131. sq.) a) cf. fr. 16. pr. D. de iure patronatus (37. 14.).