incertam opinionem animo suo te-
stator subicit, velut cum ita legatum
sit: QUI PRIMUS AD FUNUS MEUM
VENERIT, EI HERES MEUS X MILIA
DATO. idem iuris est, si generaliter
omnibus legaverit: QUICUMQUE AD
FUNUS MEUM VENERIT. in eadem
causa est quod ita relinquitur: qui-

CUMQUE FILIO MEO IN MATRIMONIUM
FILIAM SUAM CONLOCAVERIT, EI HE-
RES MEUS X MILIA DATO. illud quo-
QUE [in eadem causa est] quod ita
relinquitur: QUI POST TESTAMEN-

TUM PRIMI CONSULES DESIGNATI

ERUNT, aeque incertis personis le-
gari videtur. et denique aliae mul-
tae huiusmodi species sunt. Sub
certa vero demonstratione incertae
personae recte legatur, velut: EX

COGNATIS MEIS QUI NUNC SUNT QUI
PRIMUS AD FUNUS MEUM VENERIT, EI

X MILIA HERES MEUS DATO. (§ 239.)
Libertas quoque non videtur incer-
tae personae dari posse, quia lex
Fufia Caninia iubet nominatim ser-
vos liberari. (§ 240.) Tutor quo-
que certus dari debet.

que filio conceptus nepos extraneus postumus est avo; item qui in utero est eius, quae iure civili non intellegitur uxor, extraneus postumus patri contingit.

dem incertae personae poterat relinquere, ut divus Hadrianus rescripsit. incerta autem persona videbatur quam incerta opinione animo suo testator subiiciebat, veluti si quis ita dicat: quicumque filio meo in matrimonium filiam suam dederit, ei heres meus illum fundum dato; illud quoque quod his relinquebatur, qui post testamentum scriptum primi Consules designati erunt, aeque incertae personae legari videbatur. et denique multae aliae huiusmodi species sunt. libertas quoque non videbatur posse incertae personae dari, quia placebat nominatim servos liberari. tutor quoque certus dari debebat. sub certa vero demonstratione, id est ex certis personis incertae personae, recte legabatur, veluti: ex cognatis meis qui nunc sunt si quis filiam meam uxorem duxerit, ei heres meus illam rem dato. incertis autem personis legata vel fideicommissa relicta et per errorem soluta repeti non posse sacris constitutionibus cautum erat. [cf. III. 27. § 7.]

§ 26. Postumo quoque alieno inutiliter legabatur. est autem alienus postumus, qui natus inter suos heredes testatoris futurus non est. ideo

§ 241. Postumo quoque alieno inutiliter legatur. est autem alienus postumus, qui natus inter suos heredes testatori futurus non est. ideoque ex emancipato quo- que ex emancipato filio conceptus nepos extraneus erat postumus avo. (§ 27.) Sed nec huiusmodi species penitus est sine iusta emendatione derelicta, cum in nostro codice constitutio posita est per quam et huic parti medevimus, non solum in hereditatibus, sed etiam in legatis et fideicommissis; quod evidenter ex ipsius constitutionis lectione clarescit. tutor autem nec per nostram constitutionem incertus dari debet, quia certo iudicio debet quis pro tutela suae posteritati cavere. (§ 28.) Postumus autem alienus heres institui et antea poterat et. nunc potest, nisi in utero eius sit quae iure nostro uxor esse non potest.

(§ 242.) Ac ne heres quidem potest institui postumus alienus: est enim in

a) cf. Gai I. 147. II. 287. Inst. III. 9. pr. fr. 5. § 1. 6. 7. pr, D. de rebus dub. (34. 5.)

b) Tit. Cod. (restitutus) de incertis personis VI. 48,

certa persona.
(§ 243.)
Cetera vero quae supra
[§ 229 sq.] diximus ad legata
proprie pertinent; quam-
quam non inmerito qui-
busdam placeat poenae
nomine heredem institui
non posse: nihil enim
interest, utrum legatum
dare iubeatur heres, si
fecerit aliquid aut non
fecerit, an coheres ei ad-
iciatur; quia tam cohere-
dis adiectione quam le-
gati datione conpellitur,
ut aliquid contra propo-
situm suum faciat aut
non faciat.

1) cfr. 8. § 2. D. de B. B. s. t.
2) cfr. 33. pr. 34. D. de condic. et
dem. Ulp. XXIV. 19.

(§ 29.1) Si quis in nomine, cognomine, praenomine [agnomine] legatarii erraverit testator, si de persona constat, nihilominus valet legatum; idemque in heredibus servatur, et recte: nomina enim significandorum hominum gratia reperta sunt, qui si quolibet alio modo intellegantur, nihil interest. (§ 30.) Huic proxima est illa iuris regula, falsa demonstratione legatum non perimi. veluti si quis ita legaverit, Stichum servum meum vernam do lego: licet enim non verna, sed emptus sit, de servo tamen constat, utile est legatum. et convenienter, si ita demonstraverit, Stichum servum quem a Seio emi, sitque ab alio emptus, utile est legatum, si de servo constat. (§ 31.3) Longe magis legato falsa causa non nocet. veluti cum ita quis dixerit, Titio, quia absente me negotia mea curavit, Stichum do lego; vel ita, Titio, quia patrocinio eius capitali crimine liberatus sum, Sticho do lego: licet enim neque negotia testatoris unquam gessit Titius, neque patrocinio eius liberatus est, legatum tamen valet. sed si condicionaliter enuntiata fuerit causa, aliud iuris est, veluti hoc modo: Titio, si negotia mea curaverit, fundum do lego. § 244. An ei qui in potestate sit eius quem heredem instituimus recte legemus, quaeritur. Servius recte legari putat, sed evanescere legatum, si quo tempore dies legatorum cedere solet, adhuc in potestate sit; ideoque siye pure legatum sit et vivo testatore in potestate heredis esse desierit, sive sub condicione et ante condicionem id acciderit, deberi legatum. Sabinus et Cassius sub condicione recte legari, pure non recte, putant: licet enim vivo testatore possit desinere in potestate heredis esse, ideo tamen inutile legatum intellegi oportere, quiab quod nullas vires habiturum foret, si statim post testamentum factum decessisset testator, hoc ideo valere quia vitam longius traxerit, absurdum esset. sed diversae scholae auctores nec sub condicione recte legari putant, quia quos in potestate habemus, eis non magis sub condicione quam pure debere possumus. (§ 245.)

3) cf. Gai fr. 17. D. de cond. et d.

§ 32. An servo heredis recte legamus, quaeritur. et constat pure inutiliter legari, nec quicquam proficere, si vivo testatore de potestate heredis exierit, quia quod inutile foret legatum, si statim post factum testamentum decessisset testator, hoc hoc non debet ideo valere, quia diutius testator vixerit. sub condicione vero recte legatur, ut requiramus, an quo tempore dies legati cedit in potestate heredis non sit. (§ 33.) Ex

a) cf. Ulp. XXIV. 23. 24. fr. 91. pr. § 1. coll. fr. 68. § 1 D. de legat. I. (30.) fr. 82. § 2. D. de leg. II. (31.) fr. 8. § 1. D. de leg. III. (32.) fr. 86 D. de condic. et dem. (35. 1.) fr. 30. § 8. D. ad L. Falc. (35. 2.) fr. 17. D. quando dies legat. (36. 2.)

b) vid. fr. 1. pr. D. de regula Catoniana (34. 7.)

Ex diverso constat ab eo, qui in diverso, herede instituto servo, quin dopotestate tua est, herede insti- mino recte etiam sine condicione legetuto, recte tibi legari: sed si tu tur, non dubitatur. Nam et si statim post per eum heres extiteris, evane- factum testamentum decesserit testator, scere legatum, quia ipse tibi le- non tamen apud eum qui heres sit dies gatum debere non possis; si vero legati cedere intellegitur, cum hereditas filius emancipatus aut servus ma- a legato separata sit, et possit per eum numissus erit vel in alium servum alius heres effici, si prius quam iussu translatus, et ipse heres domini adeat in alterius potestatem translatus sit, extiterit aut alium fecerit, vel manumissus ipse heres efficitur: quibus casideberi legatum. bus utile est legatum; quodsi in eadem causa permanserit et iussu legatarii adierit, evanescit legatum.

§ 246. Nunc transeamus ad fideicommissa. § 247. Et prius de hereditatibus videamus.

Tit. XXIII. DE FIDEICOMMISSARIIS HEREDITATIBUS. Nunc transeamus ad fideicommissa. Et prius [est ut] de hereditatibus fideicommissariis videamus.

§ 1. Sciendum itaque est omnia fideicommissa primis temporibus infirma esse, quia nemo invitus cogebatur praestare id de quo rogatus erat: quibus enim non poterant hereditates vel legata relinquere, si relinquebant, fidei committebant eorum qui capere ex testamento poterant; et ideo fideicommissa appellata sunt, quia nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur continebantur. Postea primus divus Augustus, semel iterumque gratia personarum motus, vel quia per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam, iussit Consulibus auctoritatem suam interpouere. quod quia iustum videbatur et populare erat, paulatim conversum est in assiduam iurisdictionem; tantusque favor eorum factus est, ut paulatim etiam Praetor proprius creatur qui [de] fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant.

§ 2. In primis igitur sciendum est opus esse, ut aliquis recto iure testamento heres instituatur, eiusque fidei committatur, ut eam hereditatem alii restituat: alioquin inutile est testamentum in quo nemo heres instituitur.

§ 248. Inprimis igitur sciendum est opus esse, ut aliquis heres recto iure instituatur, eiusque fidei committatur, ut eam hereditatem alii restituat: alioquin inutile est testamentum in quo nemo recto iure heres instituitur. (§ 249.) Verba autem [utilia] fideicommissorum haec [recte]* maxime

*) sic Cod. Huschke: fere. Fortasse ex margine inrepsit.

De re ipsa

cf. Gai II. 281. Inst. II. 21. § 3. Ulp. XXV. 2. 3. II. 7. Paul. S. R. IV. 1. § 5. 6.

fr. 115 D. de legat. I. (30.)

fr. 2. § 32. D. de Orig. Iur. (1. 2.)

Cum igitur aliquis scripserit, Lucius Titius heres esto: poterit adiicere, rogo te, Luci Titi, ut cum primum possis hereditatem meam adire, eam Caio Seio reddas restituas. potest autem quisque et de parte restituenda heredem rogare; et liberum est vel pure vel sub condicione relinquere fideicommissum, vel ex die certo. (§ 3.) Restituta autem hereditate is qui restituit nihilominus heres permanet; is vero qui recipit hereditatem, aliquando heredis, aliquando legatarii loco habebatur.

in usu esse videntur: PETO, ROGO, VOLO, FIDEI-
COMMITTO: quae proinde firma singula sunt,
atque si omnia in unum congesta sint. (§ 250.)
Cum igitur scripserimus: LUCIUS
TITIUS HERES ESTO, possumus adi-
cere: ROGO TE, LUCI TITI, PETO-
QUE A TE, UT CUM PRIMUM POSSIS
HEREDITATEM MEAM ADIRE, GAIO
SEIO REDDAS RESTITUAS. possumus
autem et de parte restituenda ro-
gare; et liberum est vel sub con-
dicione vel pure relinquere fideicom-
missa, vel ex die certa. (§ 251.)
Restituta autem hereditate is qui re-
stituit nihilominus heres permanet;"
is vero qui recipit hereditatem, ali-
quando heredis loco est, aliquando
legatarii. (§ 252.) Olim autem nec
heredis loco erat nec legatarii, sed potius empto-
ris. tunc enim in usu erat, ei cui restituebatur
hereditas nummo uno eam hereditatem dicis
causa venire; et quae stipulationes inter vendito-
rem hereditatis et emptorem interponi solent, eaedem
interponebantur inter heredem et eum cui resti-
tuebatur hereditas, id est hoc modo: heres qui-
dem stipulabatur ab eo cui restituebatur heredi-
tas, ut quicquid hereditario nomine condemnatus
solvisset, ** sive quid alias bona fide dedisset, eo
nomine indemnis esset, et omnino si quis cum
eo hereditario nomine ageret, ut recte defende-
retur: ille vero qui recipiebat hereditatem invi-
cem stipulabatur, ut si quid ex hereditate ad
heredem pervenisset, id sibi restitueretur; ut
etiam pateretur eum hereditarias actiones pro-
curatorio aut cognitorio nomine exequi.
§ 253. Sed posterioribus tempori-
bus Trebellio Maximo et Annaeo Se-

§ 4. Et in Neronis quidem temporibus, Trebellio Maximo et Annaeo Seneca Consulibus, senatusconsultum factum est, quo cautum est, ut si hereditas ex fideicommissi causa restituta sit, omnes actiones quae iure civili

Cic. in Verr. II. 1. 47. de fin. II. 17. 18. Val. Max. IV. 2. § 7. De fideicommissis in universum vid. Ulp. XXV. Paul. S. R. IV. 1—3.

Ita versum unum qui excidisse videtur supplet Göschen, coll. § 254. 257. **) Cod. fuisset.

a) cf. Gai fr. 88. D. de hered. instit. (28. 5.)

b) verba SCti habet Ulp. fr. 1. § 1. 2. D. ad SC. Treb. (36. 1.) cf. Ulp. XXV. 14--16.

heredi et in heredem competerent, ei et in eum darentur cui ex fideicommisso

restituta esset hereditas. Post quod

senatusconsultum Praetor utiles actiones ei et in eum qui recepit hereditatem, quasi heredi et in heredem dare coepit. (§ 5.) Sed quia heredes scripti, cum aut totam hereditatem aut paene totam plerumque restituere rogabantur, adire hereditatem ob nullam aut minimum lucrum recusabant, atque ob id extinguebantur fideicommissa: postea Vespasiani Augusti temporibus, Pegaso et Pusione Consulibus, senatus censuit, ut ei qui rogatus esset hereditatem restituere perinde liceret quartam partem retinere, atque ex lege Falcidia in legatis retinere conceditur. ex singulis quoque rebus quae per fideicommissum relinquuntur eadem retentio permissa est. Post quod senatusconsultum ipse heres onera hereditaria sustinebat; ille autem qui ex fideicommisso recepit partem hereditatis, legatarii partiarii loco erat, id est eius legatarii cui pars bonorum legabatur. quae species legati partitio vocabatur, quia cum herede legatarius partiebatur hereditatem. unde

heredi et in heredem conpeterent, ei
et in eum darentur cui ex fideicom-
misso restituta esset hereditas; per
quod senatusconsultum desierunt illae cautiones
in usu haberi. Praetor enim utiles actiones ei
et in eum qui recepit hereditatem, quasi heredi et
in heredem dare coepit, eaeque in edicto propo-
nuntur. (§ 254.) Sed rursus quia
heredes scripti, cum aut totam he-
reditatem aut paene totam plerum-
que restituere rogabantur, adire he-
reditatem ob nullum aut minimum
lucrum recusabant, atque ob id ex-
tinguebantur fideicommissa, postea
Pegaso et Pusione Consulibus senatus
censuit, ut ei qui rogatus esset he-
reditatem restituere, perinde liceret
quartam partem retinere, atqué e lege
Falcidia in legatis retinere conceditur.
ex singulis quoque rebus quae per
fideicommissum relinquuntur eadem
retentio permissa est. per quod sena-
tusconsultum ipse heres onera here-
ditaria sustinet; ille autem qui ex
fideicommisso reliquam partem here-
ditatis recipit, legatarii partiarii loco
est, id est eius legatarii cui pars bo-
norum legatur. quae species legati
partitio vocatur, quia cum herede
legatarius partitur hereditatem. unde
effectum est, ut quae solent stipulatio-
nes inter heredem et partiarium legata-
rium interponi, eaedem interponantur
inter eum, qui ex fideicommissi causa
recipit hereditatem, et heredem, id est.
ut et lucrum et damnum heredita-
rium pro rata parte inter eos com-
mune sit. (§ 255.) Ergo si quidem non
plus quam dodrantem hereditatis scri-
ptus heres rogatus sit restituere, tum
ex Trebelliano senatusconsulto restituitur here-
ditas, et in utrumque actiones hereditariae pro
rata parte dantur: in heredem quidem iure civili,
in eum vero qui recipit hereditatem ex senatus-

a

quae solebant stipulationes inter heredem et partiarium legatarium interponi, eaedem interponebantur inter eum qui ex fideicommisso recepit hereditatem, et heredem, id est ut et lucrum damnumque hereditarium pro rata parte inter eos commune sit. (§ 6.) Ergo si quidem non plus quam dodrantem hereditatis scriptus heres rogatus sit restituere, tunc ex Trebelliano senatusconsulto restituebatur hereditas, et in utrumque actiones hereditariae pro

a) cf. Ulp. XXIV. 25. fr. 164. § 1. D. de V. S. et Theophilus h. 1. Cic. de Legg. II. 20: Atque etiam dant hoc Scaevolae quod est partitio: ut si in testamento deducta, scripta non sit, ipsique minus ceperint quam omnibus heredibus relinquatur, sacris ne alligentur. (cf. c. 19. 21. eod.)