Page images
PDF
EPUB

II.

BRIGANDAGES D'APRONIUS, LE COMPLICE ET LE FAVORI DE VERRÈS.

Jamne intelligitis, judices, quæ pestis, quæ immanitas in vestra antiquissima, fidelissima, proximaque provincia versata sit? Jam videtis, quam ob causam Siciliæ, tot hominum antea furta, rapinas, iniquitates ignominiasque perpessæ, non potuerit hoc novum ac singulare atque incredibile genus injuriarum contumeliarumque perferre? Jam omnes intelligunt, cur universa provincia defensorem suæ salutis eum quæsiverit, cujus iste fidei, diligentiæ, perseverantiæ nulla ratione eripi posset. Tot judiciis interfuistis; tot homines nocentes et improbos accusatos, et vestra et superiorum memoria, scitis esse : ecquem vidistis, ecquem audistis in tantis furtis, in tam apertis, in tanta audacia, tanta impudentia esse versatum? Apronius stipatores Venerios secum habebat; ducebat eos circum civitates; publice sibi convivia parari, sterni triclinia, et in foro sterni jubebat; convocari homines honestissimos, non solum Siculos, sed etiam equites romanos; ut, quicum inire convivium nemo unquam, nisi turpis impurusque, voluisset, ad ejus convivium spectatissimi viri atque honestissimi viri tenerentur. Hæc tu 5, omnium mortalium profligatissime ac perditissime, quum scires, quum audires quotidie, quum videres: si sine tuo maximo quæstu fierint, cum tanto periculo tuo fieri paterere atque concederes"? et tantum apud te quæstus Apronii, tantum ejus sermo inquinatissimus et blanditia flagitiosæ valuerunt, ut nunquam

1. Perseverantiæ. Il fallait à Cicéron | de la probité pour ne pas se laisser corrompre, de l'activité pour réunir toutes les pièces d'un si grand procès et pour résister à Hortensius, et de la persévérance pour triompher de tous les obstacles que lui opposaient ses adversaires. 2. Imprudentia se rapporte surtout à la forme, tandis que audacia se rapporte au fond.

3. Apronius. Chef des fermiers de la

4

dime et associé aux concussions de Verrès. Les magistrats seuls avaient le droit de disposer des esclaves publics consacrés à Vénus, qui servaient en Sicile d'appariteurs, d'huissiers, etc.

4. Equites. Les chevaliers étaient les citoyens romains qui possédaient une fortune d'au moins 400,000 sesterces. 5. Tu, Verrès.

6. Paterere atque concederes. — Pali, supporter; concedere, permettre.

animum tuum cura fortunarum tuarum cogitatioque tangeret?

Cernitis, judices, quod et quantum incendium decumanorum impetu non solum per agros, sed etiam per reliquas fortunas aratorum ; neque solum per bona, sed etiam per jura libertatis et civitatis, isto prætore, pervaserit: videtis pendere alios ex arbore; pulsari autem alios et verberari; porro alios in publico custodiri ; destitui alios in convivio; condemnari alios a medicos et præcone prætoris; bona tamen in terra nihilominus eorum omnium ex agris auferri ac diripi. Quid est hoc? Populi romani imperium? Populi romani leges? Judicia? Socii fideles? Provincia suburbana? Nonne omnia potius ejusmodi sunt, quæ, si Athenio vicisset, in Sicilia non fecisset? Non, inquam, judices, esset ullam partem istius nequitia fugitivorum insolentia consecuta.

III.

VERRÈS N'A PAS MÊME RESPECTÉ NI ÉPARGNÉ LES SÉNATEURS

ROMAINS.

7

8

Huic eidem Symmacho Anneius Brocchus, senator, homo eo splendore, ea virtute, qua omnes existimatis, nummos præter frumentum coactus est dare. Venerione servo, te prætore, talis vir, senator populi romani, quæstui fuit? Hunc ordinem si dignitate antecellere non existimabas, ne hoc quidem sciebas judicare? Antea quum

1. Decumanorum, fermiers et percepteurs de l'impôt de la dime.

2. Pendere alios. Apronius infligeait aux contribuables toutes sortes de mauvais traitements, jusqu'à ce qu'ils eussent consenti à ses exigences tyranniques. 3. In publico custodiri. Allusion au traitement subi par Matrinius, chevalier romain, à Leontium. « Ab Apronio, judices,... equitem romanum scilote biduum cibo tectoque prohibitum; biduum Leontinis, in foro, custodiis Apronii retentum atque servatum, neque ante dimissum, quam ad conditiones ejus depactus est. (In Verrem act. II, 1. III, c. 24.)

4. Destitui alios in convivio. Un cer

[tain Lollius avait été amené devant
Apronius et contraint de lui servir de
risée dans un festin, ainsi qu'à ses con-
vives et à ses esclaves. Id. c. 25.
5. Medico. Cornélius, affranchi de
Verrès.

6. Phrase très-elliptique. Le sens est bien clair.

7. Symmacho. Esclave public employé par Apronius à la collection des dimes. Les collecteurs auraient dû être citoyens romains.

8. Nummos præter frumentum. Nonseulement Verrès et Apronius faisaient payer plus que la dîme des récoltes, mais ils extorquaient encore, sous divers prétextes, de l'argent aux cultivateurs.

2

equester ordo judicaret, improbi et rapaces magistratus in provinciis inserviebant publicanis; ornabant eos, quicunque in operis erant ; quemcunque equitem romanum in provincia viderant, beneficiis ac liberalitate prosequebantur: neque tantum illa res nocentibus proderat, quantum obfuit multis, quum aliquid contra utilitatem ejus ordinis voluntatemque fecissent. Retinebatur hoc tum, nescio quomodo, quasi communi consilio ab illis diligenter, ut, qui unum equitem romanum contumelia dignum putasset, ab universo ordine malo dignus judicaretur. Tu sic ordinem senatorium despexisti, sic ad injurias libidinesque tuas omnia coæquasti, sic habuisti statutum cum animo ac deliberatum, omnes, qui habitarent in Sicilia, aut, qui Siciliam te prætore attigissent, judices rejicere, ut illud non cogitares, tamen ad ejusdem ordinis homines te judices esse venturum? In quibus, si ex ipsorum domestico incommodo nullus dolor insideret, tamen esset illa cogitatio, in alterius injuria sese despectos, dignitatemque ordinis contemptam et abjectam. Quod, mehercule, judices, mihi non mediocriter ferendum videtur. Habet enim quemdam aculeum contumelia, quem pati pudentes ac viri boni difficillime possunt. Spoliasti Siculos solent enim inulti esse in injuriis suis provinciales. Vexasti negotiatores: inviti enim Romam raroque decedunt. Equites romanos ad Apronii injurias dedisti: quid enim jam nocere possunt, quibus non licet judicare? Quid, · quum senatorem 7 summis injuriis afficis? Quid aliud dicis, nisi hoc? Cedo mihi etiam istum senatorem : ut hoc amplissimum nomen senatorium non modo ad invidiam imperitorum, sed etiam ad contumeliam improborum natum

:

1. Equester. Les chevaliers, qui formaient en quelque sorte la bourgeoisie romaine, avaient presque tous des intérêts dans les grandes sociétés qui prenaient à ferme les impôts et exploitaient les provinces.

2. Ornabat. Ornare se dit de tout ce que l'on peut faire dans l'intérêt ou en l'honneur de quelqu'un.

3. Quicunque in operis erant. Les employés des compagnies de fermiers.

4. Obfuit a pour sujet non pas illa res,

mais la proposition suivante, quum ali quid; etc.

5. Rejicere. L'accusé, comme l'accusa teur, avait le droit de recuser un certain nombre de juges. Verrès, dès le commencement de sa préture, avait bien prévu qu'il serait mis en accusation.

6. Mediocriter ferendum. Supporter sans trop d'indignation.

7. Senatorem. Anneius Brocchus.

8. Cedo mihi, c'est-à-dire da mihi. Laissez-moi encore outrager ce sénateur.

esse videatur. Neque hoc in uno fecit Anneio; sed in omnibus senatoribus: ut ordinis nomen non tantum ad honorem, quantum ad ignominiam valeret. In C. Cassio, viro clarissimo et fortissimo, quum is eo ipso tempore, primo istius anno, consul esset, tanta improbitate usus est, ut, quum ejus uxore, femina primaria, paternas haberet arationes in Leontino 3, frumentum omne in decumas auferre jusserit. Hunc tu in hac causa testem, Verres, habebis, quoniam judicem ne haberes, providisti. Vos autem, judices, putare debetis esse quiddam nobis inter nos commune atque conjunctum. Multa sunt imposita huic ordini munera, multi labores, multa pericula, non solum legum ac judiciorum, sed etiam rumorum ac temporum. Sic est hic ordo quasi propositus atque editus in altum, ut ab omnibus ventis invidiæ circumflari posse videatur. In hac tam misera et iniqua conditione vitæ, ne hoc quidem retinebimus, judices, ut magistratibus nostris in obtinendo jure nostro ne contemptissimi ac despectissimi esse videamur?

IV.

IMPUDENCE D'APRONIUS. SA COMPLICITÉ AVEC VERRÈS.

Attendite, judices; omnibus enim nervis mihi contendendum est, atque in hoc laborandum, ut omnes intelligant, quam improbam, quam manifestam, quam confes

1. Valeret. Valere, être un titre à... 2. Consul. Avec M. Terentius. Ces deux consuls portèrent une loi, dite loi Terentia Cassia, en vertu de laquelle on dut acheter en Sicile une plus grande quantité de blé pour le compte du peuple romain.

lois auxquelles les sénateurs seuls étaient soumis.

6. Temporum. C'est surtout parmi les sénateurs que les guerres civiles et les proscriptions firent des victimes; c'e taient surtout les sénateurs qui étaient exposés aux procès et aux condamna⚫ tions.

3. In Leontino, s.-ent. agro. Leontium ou Leontini était une ville de Sicile, si- 7. Posse videatur. On se rappelle les tuée sur la côte entre Catane et Syra-vers de Lucrèce : Invidia quoniam, seu fulmine; summa

cuse.

4. Nobis inter nos. Cicéron rappelle ici qu'il est sénateur, ce qu'il ne faisait pas quand il parlait de la corruption des juges, et de la mauvaise réputation des tribunaux.

5. Legum ac judiciorum. Il y avait des

[vaporant Plerumque, et quæ sunt aliis magis edita

[cumque.

8. Esse videamur. On peut remarquer combien cette fin de phrase revient souvent chez Cicéron.

sam rem pecunia redimere conentur1. Grave crimen est hoc, et vehemens, et post hominum memoriam, judiciaque, de pecuniis repetundis constituta, gravissimum, prætorem populi romani socios habuisse decumanos.

5

[ocr errors]

Non hoc nunc primum audit privatus de inimico, reus ab accusatore: jam antea in sella sedens prætor, quum provinciam Siciliam obtineret, quum ab omnibus non solum, id quod commune est, propter imperium, sed etiam, id quod istius præcipuum est, propter crudelitatem metueretur, millies audivit, quum ejus animum ad persequendum non negligentia tardaret, sed conscientia sceleris avaritiæque suæ refrenaret. Loquebantur 6 enim decumani palam, et præter cæteros is, qui apud istum plurimum poterat, maximosque agros populabatur, Apronius perparvum ex illis magnis lucris ad sese pervenire; prætorem esse socium. Hoc quum palam decumani tota provincia loquerentur, tuumque nomen in re tam turpi nefariaque interponerent, nihilne tibi venit in mentem existimationi tuæ consulere? Nihil denique capite ac fortunis tuis providere? Quum tui nominis terror in auribus animisque aratorum versaretur; quum decumani aratoribus ad pactiones faciendas, non suam vim, sed tuum scelus ac nomen opponerent: et quod judicium Romæ tam dissolutum, tam perditum, tam nummarium fore putasti, quo ex judicio te ulla Salus servare posset? Quum planum fieret, decumis contra instituta, leges, consuetudinemque omnium 10 venditis, in aratorum bonis fortunisque diripiendis decumanos dictitasse tuas esse partes, tuam rem, tuam prædam; idque te tacuisse, et, quum dissimulare non posses, potuisse tamen perpeti et perferre, quod ma

9

1. Gonentur, les défenseurs de Verrès.

2. Socios, associés (pécuniairement). 3. Hoc. Cette accusation.

4. Privatus. Maintenant qu'il est sorti de charge.

5. Præcipuum. Le premier sens de præcipuus est propre, particulier.

6. Loquebantur. Loqui exprime mieux que dicere un propos souvent répété. 7 Capiti fortunisque tuis. Capiti, parce que, s'il était condamné, il per

drait ses droits de citoyen par une sorte de mort civile; fortunis, parce qu'il serait ruiné par l'amende qu'on lui infligeraii.

8. Pactiones. Il était interdit aux cultivateurs de faire sortir le blé de l'aire avant de s'être entendus avec les percep teurs de la dime par une sorte de contrat appelé pactio.

9. Salus. Expression proverbiale; c'est de la déesse Salus qu'il s'agit ici. 10. Omnium, s.-ent. prætorum.

« PreviousContinue »