Attigerint, quantas acies stragemque ciebunt!
Aggeribus socer alpinis atque arce Monœci
Descendens, gener adversis instructus Eois.
Ne, pueri, ne tanta animis assuescite bella;
Neu patriæ validas in viscera vertite vires.
Tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo;
Projice tela manu, sanguis meus.

Ille triumphatâ Capitolia ad alta Corintho
Victor aget currui, cæsis insignis Achivis.
Eruet ille Argos, agamemnoniasque Mycenas,
Ipsumque aciden, genus armipotentis Achillei,.
Ultus avos Troja, templa et temerata Minervæ.
Quis te, magne Cato, tacitum, aut te, Cosse, relinquat?
Quis Gracchi genus? aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libya ? parvoque potentem
Fabricium? vel te sulco, Serrane, serentem?
Quò fessum rapitis, Fabii? Tu Maximus ille es,
Unus qui nobis cunctando restituis rem.

>> Excudent alii spirantia molliùs æra,
Credo equidem; vivos ducent de marmore vultus;
Orabunt causas meliùs, cœlique meatus
Describent radio et surgentia sidera dicent :
Tu regere imperio populos, Romane, memento;
Ilæ tibi erunt artes, pacisque imponere morem
Parcere subjectis, et debellare superbos. »

Sic pater Anchises, atque hæc mirantibus addit : Adspice ut insignis spoliis Marcellus opimis Ingreditur, victorque viros supereminet omnes! Hic rem romanam, magno turbante tumultu, Sistet eques, sternet Panos, Gallumque rebellem, Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino. >> Atque hic Eneas (unà namque ire videbat Egregium forma juvenem et fulgentibus armis; Sed frons læta parùm, et dejecto lumina vultu) : «Quis, pater, ille virum qui sic comitatur euntem ? Filius, anne aliquis magnâ de stirpe nepotum? Quis strepitus circà comitum! quantum instar in ipso est! Sed nox atra caput tristi circumvolat umbra. » Tùm pater Anchises lacrymis ingressus obortis :

<<< O nate, ingentem luctum ne quære tuorum;
Ostendent terris hunc tantùm fata, neque ultrà
Esse sinent. Nimiùm vobis romana propago

Visa potens, Superi, propria hæc si dona fuissent.
Quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem
Campus aget gemitus! vel quæ, Tiberine, videbis
Funera, quùm tumulum præterlabere recentem!
Nec puer iliaca quisquam de gente Latinos
In tantùm spe tollet avos; nec romula quondàm
Ullo se tantum tellus jactabit alumno.

Heu pietas! heu prisca fides! invictaque bello
Dextera! non illi quisquam se impunè tulisset
Obvius armato, seu quùm pedes iret in hostem,
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
Heu miserande puer! si quà fata aspera rumpas,
Tu Marcellus eris. Manibus date litia plenis ;
Purpureos spargam flores, animamque nepotis
His saltem accumulem donis, et fungar inani
Munere. » Sic totâ passim regione vagantur
Aeris in campis latis, atque omnia lustrant.
Quæ postquam Anchises natum per singula duxit,
Incenditque animum fame venientis amore
Exin bella viro memoral quæ deindè gerenda,
Laurentes que docet popules, urbemque Lalini,
Et quò quemque modo fugiatque feratque laborem.
Sunt geminæ Somni portæ, quarum altera fertur
Coraca, quâ veris facilis datur exitus umbris;
A'tera candenti perfecta nitens elephanto,
Sed falsa ad cœlum mittunt insomnia manes.
His ubi tùm natum Anchises unàque Sibyllam
Prosequitur dictis, portâque emittit eburnâ.
Ille viam secat ad naves, sociosque revisit.
Tùm se ad Caietæ recto fert littore portum :
Anchora de prorâ jacitar; stant littore puppes.

LIBER VII.

ARGUMENTUM.

Vs. 1. Reliquiis Caïctæ, suæ nutricis, tumulatis in Auruncorum littore, Encas montem Circæum prætergressus, ad ostia Tiberis appellitur. 37 Poeta nunc dicit et reges et eventus antiqui Latii, pariter et oracula et portenta quæ externum maritum Laviniæ prædicarunt. 107. Encas, terrà sibi promissà fatis salutatâ, oratores Laurentum, in urbem Latini regiam, mittit. 160 Juventus hujus regionis exercitationes; templi Pico dicati descriptio. · 195 Oratio regis Latini ad Teucros. 212 Cui respondet Ilioneus, legatorum princeps. Latinus Eneam, non modò in socium, sed oraculi memor, etiam in generum accepit. -286 Juno, rebus Trojanorum prosperis offensa, ex inferis evocat Alecto. 341 Quæ primùm Amatam, Latini uxorem, furiis concitat. 408 Deindè Turnum, Lavinia amantem, iisdem furiis in bellum agit.— 475 Occiso per Ascanium cervo, qui filiæ Tyrrhci pastoris regis crat in deliciis, continuò armis arreptis, rustici in Trojanos sese immittunt.-511 Omnibus bellum frementibus, ad inferos Alecto redit. 571 Latino uno obsistente, Junoneque ipsà Belli portas aperiente, rem fatis committere cogitur. 623 Undique ad Turnum copia et auxilia confluunt; bellatorum series.

1

1

Tu quoque littoribus nostris, Æneïa nutrix,
Eternam moriens famam, Caieta, dedisti:
Et nunc servat honos sedem tuus, ossaque nomen
Hesperia in magnâ (si qua est ea gloria) signat.
At pius exsequiis Æneas ritè solutis,

Aggere composito tumuli, postquàm alta quiêrunt
Equora, tendit iter velis, portumque relinquit.
Adspirant auræ in noctem, nec candida cursum
Luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus
Proxima circææ raduntur littora terræ,
Dives inaccessos ubi Solis filia lucos
Assiduo resonat cantu, tectisque superbis
Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,
Arguto tenues percurrens pectine telas.

Hinc exaudiri gemitus iræque leonum

Vincla recusantûm et serà sub nocte rudentum ;
Setigerique sues, atque in præsepibus ursi
Sævire, ac formæ magnorum ululare luporum;
Quos hominum ex facie Dea sæva potentibus herbis
Înduerat Circe in vultus ac terga ferarum.
Quæ ne monstra pii paterentur talia Troes
Delati in portus, neu littora dira subirent,
Neptunus ventis implevit vela secundis,
Atque fugam dedit, et præter vada fervida vexit.
Jamque rubescebat radiis mare, et æthere ab alto
Aurora in roseis fulgebat lutea bigis,

:

Quùm venti posuêre, omnisque repentè resedit
Flatus, et in lento luctantur marmore tonsæ.
Atque hic Æneas ingentem ex æquore lucum
Prospicit hunc inter fluvio Tiberinus amono,
Vorticibus rapidis, et multâ flavus arenâ,
In mare prorumpit: variæ circùmque supràque
Assuete ripis volucres et fluminis alveo
Æthera mulcebant cantu lucoque volabant.
Flectere iter sociis terræque advertere proras
Imperat, et lætus flavio succedit opaco.

Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora rerum Quis Latio antiquo fuerit status, advena classem Quùm primùm ausoniis exercitus appulit oris, Expediam, et primæ revocabo exordia pugnæ : Tu vatem, tu, Diva, mone. Dicam horrida bella, Dicam acies, actosque animis in funera reges, Tyrrhenamque manum, totamque sub arma coactam Hesperiam: major rerum mihi nascitur ordo ; Majus opus moveo. Rex arma Latinus et urbes Jam senior longâ placidas in pace regebat. Hunc Fauno et Nymphâ genitum Laurente Maricá Accipimus; Fauno Picus pater; isque parentem Te, Saturne, refert; tu sanguinis ultimus auctor. Filius huic, fato Divûm, prolesque virilis Nulla fuit, primâque oriens erepta juventâ est. Sola domum et tantas servabat filia sedes, Jam matura viro, jam plenis nųbiljs annis.

Multi illam magno è Latio totâque petebant
Ausoniâ; petit ante alios pulcherrimus omnes
Turnus, avis atavisque potens, quem regia conjux
Adjungi generum miro properabat amore :
Sed variis portenta Deûm terroribus obstant.
Laurus erat tecti medio, et penetralibus altis,
Sacra comam, multosque metu servata per annos;
Quam pater inventam, primas quùm conderet arces,
Ipse ferebatur Phœbo sacrâsse Latinus,
Laurentisque ab eâ nomen posuisse colonis.
Hujus apes summum densæ, mirabile dictu,
Stridore ingenti liquidum trans æthera vectæ,
Obsedêre apicem, et, pedibus per mutua nexis,
Examen subitum ramo frondente pependit.
Continuò vates: «Externum cernimus, inquit,
Adventare virum, et partes petere agmen easdem
Partibus ex isdem, et summâ dominarier arce. >>
Prætereà, castis adolet dùm altaria tædis,
Et juxta genitorem adstat Lavinia virgo,
Visa (nefas ! ) longis comprendere crinibus ignem
Atque omnem ornatum flammâ crepitante cremari,
Regales accensa comas, accensa coronam
Insignem gemmis; tùm fumida lumine fulvo
Involvi, ac totis Vulcanum spargere tectis.
Id verò horrendum ac visu mirabile ferri :
Namque fore illustrem famâ fatisque canebant
Ipsam, sed populo magnum portendere bellum.
At rex, sollicitus monstris, oracula Fauni
Fatidici genitoris adit, lucosque sub altá
Consulit Albuneâ, nemorum quæ maxima sacro
Fonte sonat, sævamque exhalat opaca mephitim.
Hinc italæ gentes, omnisque œnotria tellus
In dubiis responsa petunt: huc dona sacerdos
Quùm tulit, et cæsarum ovium sub nocte silenti
Pellibus incubuit stratis somnosque petivit,
Multa modis simulacra videt volitantia miris,
Et varias audit voces, fruiturque Deorum
Colloquio, atque imis Acheronta affatur Avernis.
Hic et tùm pater ipse petens responsa Latinus,