et hostium ministerio, possessio Tarentina Partheniis in aeternum fundata. Ob cuius beneficii memoriam Phalanto divinos honores decrevere.

CAP. V. Interea Messenii, quum virtute non possent, per insidias expugnantur. Dein quum per annos LXXX gravia servitutis verbera, plerumque et vincula, ceteraque captivitatis mala perpessi essent, post longam poenarum patientiam, bellum restaurant. Lacedaemonii quoque eo conspiratius ad arma concurrunt, quo adversus servos dimicaturi videbantur. Itaque quum hinc iniuria, inde indignitas, animos acueret: Lacedaemonii, de belli eventu oraculo Delphis consulto, iubentur ducem belli ab Atheniensibus petere. Porro Athenienses, quum responsum cognovissent, in contemtum Spartanorum Tyrtaeum poëtam, claudum pede, misere; qui tribus proeliis fusus, eo usque desperationis Spartanos adduxit, ut, ad supplementum exercitus, servos suos manumitterent, hisque interfectorum matrimonia pollicerentur; ut non numero tantum amissorum civium, sed et dignitati, succederent. Sed reges Lacedaemoniorum, ne, contra fortunam pugnando, maiora detrimenta civitati infligerent, reducere exercitum voluerunt, ni intervenisset Tyrtaeus, qui composita carmina exercitui pro concione recitavit; in quibus hortamenta virtutis, damnorum solatia, belli consilia, conscripserat. Itaque tantum ardorem militibus iniecit, ut non de salute, sed de sepultura solliciti, tesseras, sculptis suis et patrum nominibus, dextro brachio deligarent: ut, si omnes adversum proelium consumsisset, et temporis spatio confusa corporum lineamenta essent, ex indicio titulorum tradi sepulturae possent. Quum sic animatum reges exercitum viderent, curant rem hostibus nuntiari. Messeniis autem non timorem res, sed

in

aemulationem mutuam dedit. Itaque tantis animis concursum est, ut raro unquam cruentius proelium fuerit. Ad postremum tamen victoria Lacedaemoniorum fuit.

CAP. VI. Interiecto tempore tertium quoque bellum Messenii reparavere: in cuius auxilium Lacedaemonii inter reliquos socios etiam Athenienses adhibuere; quorum fidem quum suspectam haberent: supervacaneos simulantes, a bello eosdem dimiserunt. Hanc rem Athenienses graviter ferentes, pecuniam, quae erat in stipendium Persici belli ab universa Graecia collata, Delo Athenas transferunt, ne, deficientibus a fide societatis Lacedaemoniis, praedae ac rapinae essent. Sed nec Lacedaemonii quievere: qui, quum Messeniorum bello occupati essent, Peloponnenses immisere, qui bellum Atheniensibus facerent. Parvae tunc temporis, classe in Aegyptum missa, vires Atheniensibus erant. Itaque navali proelio dimicantes, facile superantur. Interiecto deinde tempore, post reditum suorum aucti et classis et militum robore, proelium reparavere. Iam et Lacedaemonii, omissis Messeniis, adversus Athenienses arma verterant. Diu varia victoria fuit: ad postremum aequo Marte utrinque discessum. Inde revocati Lacedaemonii ad Messeniorum bellum, ne medium tempus otiosum Atheniensibus relinquerent, cum Thebanis paciscuntur, ut Boeotiorum imperium his restituerent, quod temporibus Persici belli amiserant, ut illi Atheniensium bella susciperent. Tantus furor Spartanorum erat, ut, duobus bellis impliciti, suscipere tertium non recusarent, dummodo inimicis suis hostes acquirerent. Igitur Athenienses, adversus tantam tempestatem belli duos duces deligunt, Periclem, spectatae virtutis virum, et Sophoclem, scriptorem tragoediarum: qui, diviso exercitu,

et Spartanorum agros vastaverunt, et multas Asiae civitates Atheniensium imperio adiecerunt.

CAP. VII, His malis fracti Lacedaemonii, in annos xxx pepigerunt pacem: sed tam longum otium inimicitiae non tulerunt. Itaque quinto decimo anno, rupto foedere, cum contemtu deorum hominumque, fines Atticos populantur: et ne praedam potius, quam puguam, expetisse viderentur, hostes ad proelium provocant. Sed Athenienses consilio Periclis populationis iniuriam differunt in tempus ultionis; supervacuam pugnam existimantes, quum ulcisci hostem sine periculo possent. Deinde interiectis diebus, naves conscendunt, et nihil sentientibus Lacedaemoniis, totam Spartam depraedantur, multoque plura auferunt, quam amiserant: prorsus ut, in comparatione damnorum, longe pluris fuerit ultio, quam iniuria. Clara quidem haec Periclis expeditio habita: sed multo clarior privati patrimonii contemtus fuit. Huius agros, in populatione ceterorum, intactos hostes reliquerant, sperantes, acquirere se illi posse aut periculum ex invidia, aut ex suspicione proditionis infamiam. Quod ante prospiciens Pericles et futurum populo praedixerat, et ad invidiae impetum declinandum, agros ipsos dono reipublicae dederat : atque ita, unde periculum quaesitum fuerat, ibi maximam gloriam invenit. Post haec interiectis diebus, navali proelio dimicatum est: victi Lacedaemonii fugerunt. Nec cessatum deinceps est, quin aut terra aut mari varia proeliorum fortuna invicem se trucidarent. Denique fessi tot malis, pacem in annos quinquaginta fecere, quam non nisi sex annis servaverunt. Nam inducias, quas proprio nomine condixerant, ex sociorum persona rumpebant: quippe quasi minus periurii contraherent, si ferentes sociis auxilia potius, quam si aperto proelio

dimicassent. Hinc bellum in Siciliam translatum: quod priusquam expono, de Siciliae situ pauca dicenda

sunt.

LIBER QUARTU S.

ARG. Cap. 1. 2. 3. De Sicilia. 4. 5. Infelix Atheniensium in eam insulam expeditio.

CAP. I. Siciliam ferunt angustis quondam faucibus Italiae adhaesisse: diremtamque, velut a corpore, maiore impetu superi maris, quod toto undarum onere illuc vehitur. Est autem ipsa terra tenuis ac fragilis, et cavernis quibusdam fistulisque ita penetrabilis, ut ventorum tota ferme flatibus pateat, nec non et ignibus generandis nutriendisque soli ipsius naturalis materia, quippe intrinsecus stratum sulphure et bitumine traditur: quae res facit, ut spiritu cum igne inter interiora luctante, frequenter et compluribus locis nunc flammas, nunc vaporem, nunc fumum eructet. Inde denique Aetnae montis per tot secula durat incendium: et ubi acrior per spiramenta cavernarum ventus incubuit, arenarum moles egeruntur. Proximum Italia promontorium Rhegium dicitur, ideo quia Graece abrupta hoc nomine pronuntiantur. Nec mirum, si fabulosa est loci huius antiquitas, in quem res tot coiere mirae: primum quod nusquam alias tam torrens fretum, nec solum citato impetu, verum etiam saevo: neque experientibus

modo terribile, verum etiam procul videntibus. Undarum porro in se concurrentium tanta pugna est, ut alias veluti terga dantes in imum desidere, alias quasi victrices in sublime ferri videas; nunc hic fremitum ferventis aestus, nunc illic gemitum in voraginem desidentis exaudias. Accedunt vicini et perpetui Aetnae montis ignes, et insularum Aeolidum, veluti ipsis undis alatur incendium. Neque enim in tam angustis terminis aliter durare tot seculis tantus ignis potuisset, nisi humoris nutrimentis aleretur. Hinc igitur fabulae Scyllam et Charybdin peperere; hinc latratus auditus; hinc monstri credita simulacra, dum navigantes, magnis vorticibus pelagi desidentis exterriti, latrare putant undas, quas sorbentis aestus vorago conlidit. Eadem causa etiam Aetnae montis perpetuos ignes facit. Nam aquarum ille concursus, raptum secum spiritum in imum fundum trahit, atque ibi suffocatum tamdiu tenet, donec per spiramenta terrae diffusus, nutrimenta ignis incendat. Iam ipsa Italiae Siciliaeque vicinitas, iam promontoriorum altitudo ipsa ita similis est, ut, quantum nunc admirationis, tantum antiquis terroris dederit, credentibus, coeuntibus in se promontoriis, ac rursum discedentibus, solida intercipi absumique navigia. Neque hoc ab antiquis in dulcedinem fabulae compositum, sed metu et admiratione transeuntium. Ea est enim procul inspicientibus natura loci, ut sinum maris, non transitum putes; quo quum accesseris, discedere et seiungi promontoria, quae antea iuncta fuerant, arbitrere.

CAP. II. Siciliae primo Trinacriae nomen fuit: postea Sicania cognominata est. Haec a principio patria Cyclopum fuit: quibus exstinctis, Cocalus regnum insulae occupavit; post quem singulae civitates in tyrannorum imperium concesserunt, quorum nulla terra fe