Page images
PDF
EPUB

tibus actionibus iactitatis. estate siquidem praeterita cum uos in unum et una uobiscum totius prouinciae uestrae clerus et populus conuenisset pro uano cathedrarum situ tantam inter uos audiuimus euenisse discordiam, ut concilii synodalis utilitas uires omnes huiusmodi occasione perdiderit, quod profecto quam incongruum fuerit et uulgaris oppinio recognoscat. spectaculum enim fratres estis mundo et angelis et hominibus et ordinis sacerdotalis opprobrium. sicut igitur hortati sumus et hortamur et monemus et rogamus in domino: ut uos inuicem diligatis onera uestra portetis, quia sic adimplebitis legem christi. nec metropolitanus suffraganeis nec suffraganei metropolitano iniurias inferant. parochianos eorum nec obliget nec absoluat praeter eorum conuiuentiam: nec eorum clericos eis retinentibus ordinet. illi rursus debitam metropolitano reuerentiam deferant nec appellationes annullare contendant: quia si medio appellatio auferatur, multi perirent innocentes. quam ob rem minus graue confratri nostro torcellano episcopo uideatur, si eius sententia super amianenses clericos data coram metropolitano et comprouincialibus retractetur. alioquin nos absolutionem ab eisdem fratribus editam confirmamus. sane propter exiguitatem metropolis metropolitanum in suae metropolis patrimoniis per alienas totius prouinciae parochias habitare et antiquae suae dignitatis consuetudines obtinere concedimus, donec largiente domino nostri ad uos legati persona uenerit qui communi uestrum omnium consensu cum ducis caeterorumque magnatum consilio necessarium metropoli parochiam prouideat et negociorum causis inter uos plenius pertractatis pacem inter uos plenam per dei gratiam media equitate restituat, dat. romae V. kal. nouembris.

P. episcopus seruus seruorum dei dilectissimis fratribus episcopis et clericis duci nobilibus et populo uenetiae salutem et apostolicam benedictionem. Metropolim uestram gradensem ecclesiam tanta inopia laborare comperimus ut patriarcha uester nec in ea tute ac decenter permanere ualeat: nec aliquam eius parochiam habeat in qua secundum dignitatis suae modum debeat commorari: unde quibusdam fratrum et coepiscoporum uidetur iniurias irrogare cum in eorum parochiis praeter ipsorum uoluntatem per huiusmodi necessitatem diutius immoratur. hoc nimirum et nobilitati prouinciae uestrae uehementer indignum est et sanctorum canonum deliberatione prohibitum, in modicis civitatibus episcopos non constitui, decernentium, ne uilescat nomen episcopi.

idcirco uniuersitatem uestram litteris praesentibus commonemus ut communicato consilio patriarchae uestro competentem debeatis parochiam prouidere. in qua secundum metropolitani dignitatem tute et honeste commorari ualeat et quae tanto digna sunt officio exercere. alioquin dignitatem hanc transferre a uestra prouincia oportebit. nos sane pro ampliori eius dilectioni nostrae auctoritatis uices inter uos eius strenuitati commisimus, ut auctore deo per prouinciam uestram euellenda euellere destruenda destruere et plantanda plantare et hedificanda possit efficacius edificare. uos ei tanquam auctoritatis nostrae magisterium obtinenti sincerius obedire curabitis. dat. laterani. II. kal. nouembr.

Eine nähere Zeitbestimmung hat sich hier nicht gewinnen lassen, da alle mir hier zu Gebote stehenden Hülfsmittel über die venetianische Geschichte jener Zeit über die in den Dekretalen erwähnten Umstände schweigen.

Endlich möge hier noch eine ebenfalls ihrem ursprünglichen Texte nach unbekannte, sich in den Canonensammlungen nur in Bruchstücken vorfindende Dekretale ihren Plaß haben, die ich in dem oben erwähnten Münchener Coder der Dionysiana Cod. lat. 6242. Frising. 42. s. X. entdeckt habe. Jaffé citirt unter Nikolaus I. vier diesem Papste angehörigen Dekretalenstücke aus Fro_und Gratian. Die nachfolgende Dekretale ergiebt, daß diese Stücke in folgender Weise einen Brief bilden, zunächst kommt 2156, dann 2158 und 2155, und nach einem nicht bei Jaffé citirten Stücke Nr. 2157. - Die Dekretale steht fol. 1. des gedachten Codex und lautet: Responsiones beatae memoriae Nicolai papae ad Salomonem uenerabilem constantiensis sedis episcopum.

Reuerendissimo et sanctissimo Salomoni episcopo sancte constantie ecclesiae. Sciscitatur a nobis sanctitas tua si aliquis homo duas spirituales commatres habere ualeat unam post alteram. in quo fraternitas tua meminisse debet scriptum esse: erunt duo in carne una. itaque cum constet quia uir et uxor una caro per connubium efficiuntur, restat nimirum uirum compatrem constitui illi mulieri cuius in matrimonio assumpta uxor commater esse uidebitur, et idcirco liquet uirum non posse illi feminae iungi in copula quae commater erat eius cum qua idem una fuerat caro effectus. (c. 1. C. XXX. qu. 4.) c. 2. Nosse desideras utrum mulier quae uiri filium ex alia femina genitum de sacro fonte leuauerit postmodum possit cum eodem uiro iterum

copulari. quos ideo iungi posse decernimus quia secundum sacros canones, nisi ex amborum consensu nullius religionis obtentu debet coniunx dimittere coniugem. pertinet autem ad ingens uxoris exitium quae habens odio uirum uel infirmitatem ipsius non considerans quasi causa pietatis operatur impietatem, maxime cum praecipiat apostolus: nolite, inquiens, fraudare inuicem, nisi ex consensu ad tempus ut uacetis orationi et iterum reuertimini in id ipsum ne temptet uos satanas propter incontinentiam uestram. ergo si non ex consensu utriusque coniugis hoc factum fuisse probatur, non fraudentur inuicem, sed reuertantur in id ipsum, ne temptentur a satana propter incontinentiam, praesertim cum iuxta quod alias idem testatur apostolus: uxor sui corporis potestatem non habet sed uir, sicut nec uir potestatem sui corporis non habet sed mulier (c. 3. C. XXX. qu. 1.).

c. 3. Presbiter uel diaconus quem asseris crimina nolle publice confiteri sed uelle cum sacramento defendere se et si tamen notum est episcopo esse scelus ab ipso perpetratum non potest per aliquam poenitentiam sacerdotali uel diaconali officio potiri. sed mirandum est, si ipse confessus non fuerit quomodo notum possit esse episcopo scelus ab eo perpetratum, nisi accusatore forte per testes idoneos approbante, unde si examinante episcopo causam presbiteri uel diaconi non fuerit per testium approbationem presbiter uel diaconus forte conuictus non est scelus episcopo legitime manifestum, nisi forte ipse presbiter uel diaconus sua sponte scelus ipsum confiteatur. quod nisi fecerit, interim non uidemus suo debere presbiterum uel diaconum officio priuari. Sola ergo spontanea confessio et canonicus numerus et qualitas testium decernentibus episcopis et accusatore quod obiecerat comprobante, clericum proprio gradu priuat (c. 2. C. XV. qu. 5.).

c. 4. Monachum qui semel se deo uouit et secundum normam sacrorum canonum et regulam sanctorum patrum praecipue basilii atque benedicti coenobio sua sponte causa in dei seruitio ibidem usque ad ultimum uitae suae diem permanendi adhesit et in eo per diuturna tempora conuersatus est, non posse retro reuerti manifestum est.

c. 5. Constat patricidas fratricidas et incestuosos de quibus consulis utrum possint coniugio copulari poenitentiam agere et ideo non posse carnali copulae iungi, quos oportet in castitate omnibus

diebus uitae suae permanere mentis et corporis seruata duntaxat propter misericordiam etiam circa hos beati papae leonis uicesima quinta decretalium*) regula (Iuon. decret. X. 185).

Zur Sentenz der Minucier.
Von Rudorff.1)

In dem Wiederabdruck meines Aufsages über den Rechtsspruch der Minucier Bd. I. S. 168 ff. sind einige Druckfehler und Versehen stehen geblieben, wegen deren ich die Leser dieser Zeitschrift um Entschuldigung zu bitten habe.

Es sind folgende:

In der Einleitung S. 168 stehen die Worte wie die vorliegende bei einer Urkunde“ in verkehrter Ordnung; es muß heißen ,,bei einer Urkunde wie die vorliegende."

Im Text des Rechtsspruches ist v. 11 TEMINO in TERMINO, v. 14 FLVVIO in FLOVIO, v. 17 IOVENTEONEM in IOVENTIONEM, v. 31 DVMNEI in DVM NE, v. 34 NIVE PROHIBETO in NEIVE PROHIBETO, MATERIAMVE in MATERIAMQUE, v. 46 MOCO in MOGO zu verändern.

In der Note 19 ist das Citat Lex Thoria c. 12 jezt in Lex agraria v. 28 umzuseßen.

Die Mehrzahl dieser Fehler würde ich vermieden haben, wenn mir vor dem Abzuge noch eine Revision möglich gewesen wäre, welche leider durch das Mißverständniß, daß es bei dem einfachen Wiederabdruck eines großentheils schon längst gedruckten Aufsages einer weiteren Correctur des Verfassfers nicht bedürfen werde, unterblieben ist.

Nur bei zweien unter jenen Versehen, nämlich bei IOVENTEONEM v. 17 und MOCO v. 46 trat noch eine andere Veranlassung hinzu, die selbst jener Correctur nicht gewichen sein würde.

Ihr besonderer Entstehungsgrund lag nämlich in dem völlig unbegränzten Vertrauen, welches ich in die Treue und Zuverlässigkeit der Ritschl'schen Lithographie der Erztafel gefeßt hatte. Denn nur die unbedingteste Zuversicht zu der bis in die Form der Buchstaben genauen Ritschl'schen Nachbildung konnte mich bewegen, mich bei Mommsen's richtigen, freilich aber nicht lithographirten Lesungen

*) Verweisung auf die Eintheilung in der Dionysiana.

1) Erft während des Drucks eingegangen.

der mir wichtigen Eigennamen Ioventionem und Mogo noch nicht zu beruhigen, sondern Statt dieser eine Darstellung der Form zu versuchen, in der mir die Buchstaben I und G damals bei Ritschl erschienen und diese Nachbildung, welcher in der Correctur noch nachgeholfen sein würde, sogar in den Text zu setzen, freilich ein vergebliches Beginnen, denn ich habe längst eingesehen, daß meine damaligen Zweifel unnöthig waren, daß Mommsen und Ritschl vollkommen übereinstimmen.

Ich hatte für diese unnöthige Abweichung von Mommsen vielleicht den Tadel anderer Leute, aber für meinen guten Willen und meine fast allzu gläubige Hingebung an Ritschl wenigstens das stille Wohlgefallen Ritschl's erwartet. Aber was wird mir Statt deffen zu Theil? Zum Dank werde ich in der Praefatio und pag. 103 seiner Monumenta epigraphica des Hochverraths an dem großen vaterländischen Unternehmen, des unüberlegten, unbeschei denen, unangemessenen Zweifels an der Treue und Genauigkeit seiner Lithographie angeklagt und seines Schülers Brunn,,honesta dubitandi modestia" wird mir als Tugendspiegel und mustergültiges Gegenbild gegenüber gestellt.

Anfangs traute ich meinen Augen nicht. Ich hatte mich nirgends auf Autopsie der römischen Erztafel berufen, sondern überall nur Ritschl's Lithographie gebraucht. Ich konnte doch nicht an seiner Treue gegen dieses sein eigenes Werk gezweifelt und wenn ich zweifelte, ich zweifelte aber überhaupt nicht so konnte ich doch unmöglich gehofft haben, ihn aus dieser seiner eigenen Lithographie einer Abweichung von sich selbst zu überführen.

[ocr errors]

Jetzt habe ich freilich endlich eine Vermuthung über den Grund seiner sittlichen Entrüstung gefunden, obgleich ich immer noch nicht recht begreife, was ihn eigentlich bewogen haben mag: wegen VerLesung einiger Buchstaben auf seiner Tafel, die wie er voraussetzen konnte, feine absichtliche war, die in einer juristischen Zeitschrift und einer Abhandlung vorkam, welche nur die Resultate der Epigraphik für die Rechtswissenschaft zu verwerthen hatte, in einem über die Tagespolemik weit hinausreichenden Werke in zwei Columnen im allergrößesten Folioformat und damit es ja Niemand übersehe, mit einer Wiederholung und einem Wegweiser in der Vorrede Kriminalanklage zu erheben.

Meine Vermuthung ist nämlich folgende:

In zwei Noten meiner Abhandlung war versucht worden, das

« PreviousContinue »