Page images
PDF
EPUB

EXECUTIONEM publicam habere crimina dicuntur, quæ publicè coerceri solent; quorum accusatio omnibus patet.

EXEMPLAR, est principalis scriptura: l'original. Exemplum, la copie.

EXERCITOR. institor. Lib. 14. tit. 1 et 3.

« Institor est, qui tabernæ locove ad emendum vendendumve præponitur (1); quique sine loco (2) ad eumdem actum præponitur ». l. 18. ff. de instit. act.

« Institor appellatus est, ex eo quòd negotio gerendo instet». 1. 3. ff. d. tit.

« Exercitorem autem eum dicimus, ad quem obventiones et reditus omnes (3) perveniunt: sive is dominus (4) sit, siv a domino (5) per aversionem conduxit vel ad tempus vel in perpetuum». 1. 1. §. 15. ff. de exercit. act.

Exercitoria actio ea dicitur, quæ in exercitorem navis datur ex contractu magistri quem navi præposuit (de son facteur).

EXERCITUS, in communi loquendi usu. « Exercitum, non unam cohortem neque unam alam dicimus, sed numeros multos militum. Nam exercitui præesse dicimus, eum qui legionem vel legiones cum suis auxiliis ab imperatore commissas administrat ». l. 2. §. 1. ff. de his qui not. infan. Ulp. lib. 6. ad ed.

Specialiter autem in missione a militiâ; «<etiam eum qui ab aliquo numero militum missus est, quasi ab exercitu missum sic accipimus ». d. §. 1. ·

« Exercitus autem, nomen ab exercitatione traxit ». l. 1. §. 1. ff. de testament. mil.

Unde Vegetius II. 1. Exercitus ex re ipsâ atque opere exercitii, nomen accepit; ut ei nunquam liceret oblivisci quod vocabatur.

EXHEREDARE, est aliquem excludere ab hereditate: nominatim; id est, suo nomine vel certâ alià demonstratione designatum : inter cæteros, cùm absque nomine ita scribitur, cæteri (liberi mei) exheredes sunto. Vide lib. 28. tit. 2. art. 3.

EXHIBERE vario sensu sumitur.

(1) A domino.

(2) Nulli loco speciali addictus.

(3) Qui fait valoir pour son compte.

(4) Navis. Ita in textu: quia pertinet ea lex ad edictum de actione exercitoria quæ ex contractu magistri datur in exercitorem navis. Verùm ad cauponas quoque et tabernas et stabula pertinet hæc definitio : ut patet ex titulis ff. nauta, caupon. item furti ado. naut. in quibus actio adversùs exercitorem datur ex delictis eorum quorum operâ utitur, in nave, cauponâ, vel stabulo.

(5) Navem, tabernam, etc.

On dit des crimes dont l'accusation est permise à tout le monde, et dont la punition a coutume d'être publique, qu'ils ont reçu une exécution publique.

EXEMPLAR. C'est l'original d'un acte écrit; exemplum en est la copie.

EXERCITOR, INSTITOR. Lib. 14. tit. 1.

et 3.

« Institor signifie celui qui est préposé (1) pour acheter et vendre dans une boutique, ou même sans fixation du lieu (2) où il s'établira ». l. 18 ff. de instit. act.

«On l'appelle institor ex eo quòd negotio gerendo instet ». l. 3. ff. d. tit.

« Mais on appelle exercitor celui qui reçoit pour son compte des produits fixes et éventuels (3), soit qu'il soit le maître de la chose (4), soit qu'il l'ait à forfait du maître (5) pour un tems, ou à perpétuité ». 7. 1. §. 15 ff. de exercit, act.

Exercitoria actio. C'est l'action accordée contre le patron d'un navire, en vertu du contrat qu'il a fait avec son facteur.

EXERCITUS. On appelle ordinairement «< une armée; non úne cohorte ou un régiment, mais plusieurs corps de troupes; car on appelle le chef d'une armée, celui qui commande une ou plusieurs légions, avec leurs auxiliaires, par ordre du souverain ». l. 2. §. 1. ff. de his qui not. infam. Ulp. lib. 6. ad ed.

Mais on dit spécialement que a celui qui a été renvoyé d'une troupe, a été renvoyé de l'armée ». d. §. 1.

Le mot exercitus dérive du mot exercitatio». 1. 1. §. 1.ff. de testam. mil.

C'est pourquoi Vegetius II. 1. dit que le mot exercitus a tiré son nom d'exercice, afin qu'on n'oubliàt jamais les devoirs qu'il impose.

EXHEREDARE signifie exclure quelqu'un de sa succession, nommément, ou en le désignant de quelqu'autre manière, comme quand, après avoir institué héritier un de ses enfans, on ajoute: que mes autres enfans soient déshérités. Voy. lib. 28. tit. 2. art, 3. EXHIBÉRÉ. Ce mot a plusieurs acceptions.

(1) Par le propriétaire.

(2) Sans être fixé dans aucun endroit particulier.

(3) Qui fait valoir pour son compte.

(4) Navis. On lit ainsi dans le texte, parce que cette loi appartient à l'édit sur l'action appelée exercitoria, qui est donnée contre celui qui fait valoir le navire: mais cette définition comprend aussi ceux qui louent des étables, les aubergistes et les cabaretiers, comme le prouvent les titres ff. nauta, caupon., et furti adv. naut., dans lesquels il est donné action adversùs exercitorem, pour les délits de ceux qu'il emploie dans son na vire, son auberge, ou son étable.

(5) Qu'il ait loué à ses risques le navire, l'auberge, etc.

[ocr errors]

"

« Propriè autem, exhibere est extra secretum habere ». l. 3. §. 8. ff. de hom. lib. exhib.

Hinc in interdictis de homine libero exhibendo; de liberis exhibendis (lib. 43. tit. 29 et 30.) « Exhibere est in publicum producere, et videndi tangendique hominis facultatem præbere ». d. §. 8.

Item in eâ actione quæ ad exhibendum dicitur; « exhibere est facere in publico potestatem, ut ei qui agat experiundi sit copia »: 1. 2. ff. ad exhib.

Est autem ad exhibendum actio, quæ datur ut res de quâ quis litigaturus estipsi exhibeatur. De quâ est titulus ad exhibend. lib. 10.

Porro exhibere quid distet a verbo restituere, vide infra resti

tuere.

Alio sensu; exhibere familiam, uxorem, liberos, libertos; est alimenta eis præstare.

XCI. EXILIUM (rectiùs exsilium, quasi extra solùm) etsi propriè et strictè accipiatur pro eâ proscriptione quæ bona et civitatem adimebat (unde Ovidius in fast. relegatus, non exsul dicor); tamen frequentissimè apud nostros, pro pœnà relegationis quæ salvis bonis ac civitate contingit, sumitur.

Strict exilii significationi, consonat hæc Isodori definitio. Origin. V. 27. Exul dicitur, qui extra solum est; scilicet, quasi ẹ solo romano exturbatus.

« EXISTIMATIO est dignitatis illæsæ status, legibus ac moribus comprobatus; qui ex delicto nostro, auctoritate legum, aut mi→ nuitur, aut consumitur ». l. 5. §. 1. de extraordin. cognit.

« Minuitur existimatio: quotiens manente libertate, circa statum dignitatis pœna plectimur: (ea nempe quæ infamiam irrogat)». d. l. 5. §. 12.

<«< Consumitur verò quotiens magna capitis minutio intervenit; id est, cùm libertas adimitur ». d. l. 5. §. 3.

Existimatio plerumque apud nostros sumitur pro famâ; et opponitur infamiæ.

EX LEGIBUS. Vide infra lege.

XCII. EXPERIRI est litigare ; et tam ex parte rei quàm ex parte actoris dicitur.

Experiundi potestatem habere; in præscriptionibus certorum dierum utilium. Vide 1. 1. ff. de divers. temp. præsc. lib. 44. tit. 3.

EXPROMISSOR dicitur, qui quod alter debet, creditori, stipu

"Mais proprement exhibere signifie représenter publiquement», 1. 3. §. 8. ff. de hom. lib. exhib.

C'est pourquoi, dans les interdits de homine libero exhibendo, de liberis exhibendis, lib. 43. tit. 29 et 30, « exhiber, c'est produire en public de manière qu'on puisse voir et toucher la personne exhibée ». d. §. 8.

Il en est de même dans l'action qu'on appelle ad exhibendum. « Exhiber, c'est donner publiquement au demandeur la faculté de poursuivre la chose exhibée ». 7. 2. ff. ad exhib.

Mais il y a une action ad exhibendum qui est accordée à celui qui veut contester sur une chose pour se la faire représenter. C'est l'objet du titre ad exhibend. lib. 10.

Voyez enfin ci-après en quoi diffère le mot exhibere, du mot restituere, àu mot restituere.

Dans un autre sens, exhibere familiam, uxorem, liberos, li– bertos, c'est fournir des alimens à ses esclaves, à sa femme, à ses enfans, à ses affranchis.

XCI. EXILIUM, ou plutôt exsilium, comme si l'on disait extra solum. Quoique ce mot signifie proprement et strictement la proscription qui entraînait la perte des biens et du droit de citoyen, (ce qui faisait dire à Ovide dans ses fastes: je suis rélégué, et non pas exile), cependant nos jurisconsultes emploient souvent ce mot pour désigner une rélégation qui n'emportait ni la perte des biens, ni celle du droit de citoyen.

Isidor, origin. V. 27, définit l'exil dans ce sens, en disant qu'on appelle exilé celui qui est hors du sol, c'est-à-dire, celui qui est banni du sol romain.

« EXISTIMATIO signifie un état honorable aux yeux de l'opion et des lois, dont quelqu'un est dépouillé, ou déchoit par l'autorité de la loi, en punition d'un délit ». 1. 5. §. 1. ff. de extraordin. cognit.

« On déchoit d'un état en honneur, toutes les fois que, sans pérdre la liberté, on est soumis à une peine qui altère l'honneur de cet état (comme celles qui emportent infamie) ». d. l. 5. §. 12.

«. Mais on en est dépouillé toutes les fois qu'on éprouve un grand changement d'état, c'est-à-dire quand on perd la liberté ». d. l. 5. §. 3.

Existimatio signifie ordinairement, dans nos auteurs, la bonne réputation, et l'opposé de l'infamie.

EX LEGIBUS. Voy. ci-après lege.

XCII. EXPERIRI, c'est contester en jugement, plaider; ce qni se dit également du défendeur et du demandeur.

Experiundi potestatem habere, se dit par rapport au tems utile pour ou contre la prescription. Voy. l. 1. ff. de divers. temp. præsc. lib. 44. tit. 3.

EXPROMISSOR. On appelle expromissor celui qui s'engage par

lanti animo novandi ipse promittit. Unde expromittere, pro alienam obligationem in se transferre.

EXTRANEUS variè accipitur, pro subjectis materiis.

Extraneus creditor servi, est quilibet præter ejus dominum.

Extraneus in materiâ dotis dicitur; cùm quilibet præter parentem virisis sexûs, dotem pro muliere dedit.

Extraneus heres, est quilibet qui in potestate defuncti non fuerit.

EXTRAORDINARIÆ actiones, cognitiones, judicia; quæ citra solemnem judiciorum ordinem exercentur. Hinc, extra ordinem cognoscere.

Extraordinaria pæna opponitur ei quæ lege præscripta est.

Extraordinaria munera, tribuța; quæ nec certam nec ordina¬ tam formam præstationis habent.

F

XCIII. FABRILES operæ. Vide infra operæ.

« FACERE oportere, et hanc significationem habet, ut abstineat quis ab eo facto quod contra conventionem fieret, et curaret ne fiat ». 7. 189. Paul. lib. 34. ad ed. (1).

[ocr errors]

Faciendi verbo, reddendi etiam causa (2) continetur ». l. 175. Pompon. lib. 22. ad Sab.

Quin etiam, generali loquendi usu; verbum facere, omnem omnino faciendi causam complectitur; dandi, solvendi, numerandi, judicandi, ambulandi ». 7. 218. Papin. lib. 27. quæstion.

Facere posse dicitur debitor, quatenus deducto eo quod ipsi ad victum necesse est, superest ei unde solvere possit. Hinc exceptio, ut ne quis ultra id quod facere potest exigatur; id est, ultra id quod ipsi superesset deducto eo ne egeat.

XCIV. FALCIDIA lex quae jubet quartam hereditatis, seu por

(1) In hoc libro Paulus agit de actione conducti; ut liquet ex inscriptione variarum legum ff. locati. In formula ergo actionis conducti (inquit Paulus) verba hæc, aio te facere oportere ut mihi frui liceat, non solum continent ut locator abstineat ab omni facto quo conductor frui prohiberetur; ut ipse non faciat quominus conductor fruatur: sed etiam ut curet ne fiat ab aliis, quominus prohibeatur frui. Hoc porro trahi potest ad plures alias formulas et stipulationes, in quibus hoc verbum facere usurpatur.

(2) Pertinet hæc lex ad formulas actionum in personam. Porro in his etiam actionibus in quibus venit ut res reddatur, putà commodati, depositi, etc. rectè intenditur hâc generali formulâ, si paret facere oportere ; quia hoc faciendi verbo, etiam reddendi causa continetur.

« PreviousContinue »