Page images
PDF
EPUB

Pompejus, Fortuna, tuus: non pinguis ad astra
Ut ferat e membris Eoos fumus odores,
Ut Romana fuum geftent pia colla parentem,
Præferat ut veteres feralis pompa triumphos,
Ut refonent cantu trifti fora, totus ut ignem
Projectis mærens exercitus ambiat armis.
Da vilem Magno plebeji funeris arcam,
Quæ lacerum corpus ficcos effundat in ignes.
Robora non defint mifero, nec fordidus uftor.
Sit fatis, o fuperi, quod non Cornelia fufo
Crine jacet, fubicique facem complexa maritum
Imperat, extremo fed abeft a munere busti
Infelix conjux, nec adhuc a litore longe eft.
Sic fatus, parvos juvenis procul afpicit ignes,
Corpus vile fais, nullo cuftode, cremantes.
Inde rapit flammas, femuftaque robora membris
Subducens, Quæcumque es (ait) neglecta, nec ulli
Cara tuo, fed Pompejo felicior umbra,

:

Quod jam compofitum violat manus hofpita buftum,
Da veniam fi quid fenfus poft fata reliétum eft:
Cedis & ipfa rogo, paterifque hæc damna fepulchri,
Teque pudet, fparfis Pompeii manibus, uri.
Sic fatur: plenufque finus ardente favilla
Pervolat ad truncum; qui fluctu pene relatus
Litore pendebat. fummas dimovit arenas,
Et collecta procul lacere fragmenta carinæ
Exigua trepidus pofuit fcrobe: nobile corpus
Robera nulla premunt, nulla ftrue membra recumbunt:
Admotus Magnum, non fubditus, aceipit ignis.
Ille fedens juxta flammas, O maxime, dixit,
Ductor, & Hefperii majeftas nominis una,
Si tibi jactatu pelagi, fi funere nullo
Triftior ifte rogus, manes animamque potentem
Officiis averte meis: injuria fati

Hoc fas effe jubet; ne ponti bellua quidquam,
Ne fera, ne volucres, ne fævi Cæfaris ira
Audeat exiguam, quantum potes, accipe flammam
Romana fuccenfe manu. Fortuna recurfus

Si det in Hefperiam, non hac in fede quiefcent
Tam facri cineres: fed te Cornelia, Magne,
Accipias, noftraque manu transfundet in urnam.
Interea parvo fignemus litora saxo,

Ut nota fit busti; fi quis placare peremtum
Forte volet, plenos & reddere mortis honores;
Inveniat trunci cineres, & norit arenas,

Ad quas, Magne, tuum referat caput. Hæc ubi fatus,
Excitat invalidas admoto fomite flammas.
Carpitur, & lentum Magnus diftillat in ignem,
Tabe fovens buftum. fed jam percufferat aftra
Aurora promiffa dies: ille, ordine rupto
Funeris, attonitus latebras in litore quærit.

Quam metuis demens ifto pro crimine pœnam,
Quo te fama loquax omnes accepit in annos?
Condita laudabit Magni focer impius offa.
I modo fecurus veniæ, faffufque fepulcrum
Pofce caput. cogit pietas imponere finem
Officio. femufta rapit, refolutaque nondum
Offa fatis, nervis, & inuftis plena medullis
Equorea reftinguit aqua, congeftaque in unum
Parva claufit humo. tum ne levis aura retectos
Auferret cineres, faxo compreffit arenam ;
Nautaque ne buftum religato fune moveret,
Infcripfit facrum femiuko ftipite nomen :

Hic fitus eft Magnus. placet hoc, Fortuna, fepulcrum
Dicere Pompeii: quo condi maluit illum,
Quam terra caruiffe focer? temeraria dextra

Cur obicis Magno tumulum, manefque vagantes
Includis? fitus eft, qua terra extrema refuso
Pender in Oceano. Romanum nomen, & omne
Imperium Magno eft tumuli modus. obrue faxa
Crimine plena Deum. fi tota eft Herculis Oete,
Et juga tota vacant Bromio Nyfeia; quare
Unus in Ægypto Magno lapis ? omnia Lagi
Rura tenere poteft, fi nullo cefpite nomen
Hæferit erremus populi, cinerumque tuorum,
Magne, metu nullas Nili calcemus arenas.
Quod fi tam facro dignaris nomine faxum;
Adde actus tantos, monimentaque maxima rerum:
Adde truces Lepidi motus, Alpinaque bella,
Armaque Sertori revocate Confule victa,

Et currus, quos egit eques: commercia tuta
Gentibus, & pavidos Cilicas maris. adde fubactam
Barbariem, gentefque vagas, & quidquid in Euro
Regnorum, Boreaque jacet. dic femper ab armis
Civilem repetiffe togam: ter curribus actis
Contentum patriæ multos donaffe triumphos.
Quis capit hæc tumulus? furgit miferabile buftum
Non ullis plenum titulis, non ordine tanto
Faftorum: folitumque legi fuper alta Deorum
Culmina, & extructos fpoliis hoftilibus arcus,
Haud procul eft ima Pompeii nomen arena,
Depreffum tumulo, quod non legat advena rectus,
Quod nifi monftrarum Romanus tranfeat hofpes.
Noxia civili tellus Egyptia fato,

Haud equidem immerito Cumanæ carmine Vatis
Cautum, ne Nili Pelufia tangeret ora
Hefperius miles, ripafque æftate tumentes.
Quid tibi fæva precer pro tanto crimine tellus ?
Vertat aquas Nilus, quo nafcitur orbe, retentus
Et fteriles egeant hibernis imbribus agri,
Totaque in Ethiopum putres folvaris arenas.
Nos in templa tuam Romana accepimus Ifin,
Semideofque canes, & fiftra jubentia luctus,
Et quem tu plangens hominem teftaris Ofirim:
Tu noftros Egypte tenes in pulvere Manes.
Tu quoque cum fævo dederis jam templa tyranno ;
Nondum Pompeii cineres o Roma petisti:
Exul adhuc jacet umbra ducis. fi fæcula prima
Victoris timuere minas; nunc excipe faltem
Offa tui Magni, fi nondum fubruta fluctu
Invifa tellure fedent. quis bufta timebit?
Quis facris dignam moviffe verebitur urnam?
Imperet hoc nobis utinam fcelus, & velit uti
Noftro Roma finu: fatis o nimiumque beatus,
Si mihi contingat manes transferre revulfos
Aufoniam, fi tale ducis violare fepulcrum.
Forfitan aut fulco fterili cum pofcere finem
A Superis, aut Roma volet feralibus Auftris,
Ignibus aut nimiis, aut terræ tecta moventi :
Confilio juffuque Deum tranfibis in urbem,
Magne, tuam; fummufque feret tua bufta facerdos.
Nam quis ad exuftam Cancro torrente Syenen
Ibit, & imbrifera ficcas fub Plejade Thebas
Spectator Nili: quis rubri ftagna profundi,
Aut Arabum portus mercis mutator Eoz,
Magne, petet, quem non tumuli venerabile faxum,
Et cinis in fummis forfan turbatus arenis
Avertat? manefque tuos placare juvabit,
Et Cafio præferre Jovi? nil ifta nocebunt
Fame bufta tuæ. templis, auroque fepultus
Vilior umbra fores: nunc eft pro numine fummo,
Hoc tumulo Fortuna jacens. anguftius aris
G

Victo

Victoris Libyco pulfatur ab æquore faxum.
Tarpeiis qui fæpe Deis fua tura negarunt,
Inclufum fufco venerantur cefpite fulmen.

Proderit hoc olim, quod non manfura fepulcri
Ardua marmoreo furrexit pondere moles.
Pulveris exigui fparget non longa vetustas
Congeriem, buftumque cadet, mortifque peribunt
Argumenta tuæ. veniet felicior ætas,

Qua fit nulla fides faxum monftrantibus iftud:
Arque erit Egyptus populis fortaffe nepotum
Tam mendax Magni tumulo, quam Creta Tonantis.

LIBER NON US.

AT non in Pharia manes jacuere favilla,

Nec cinis exiguus tantam compefcuit umbram:
Profiluit bufto, femuftaque membra relinquens,
Degeneremque rogum, fequitur convexa Tonantis.
Qua niger aftriferis connectitur axibus aer;
Quodque patet terras inter lunæque meatus,
Semidei manes habitant, quos ignea virtus
Innocuos vita patientes ætheris imi
Fecit, & æternos animam collegit in orbes.
Non illuc auro pofiti, nec ture fepulti
Perveniunt. illic poftquam fe lumine vero
Implevit, ftellafque vagas miratur, & aftra
Fixa polis; vidit quanta fub nocte jaceret
Noftra dies, rifitque fui ludibria trunci.
Hinc fuper Emathie campos, & figna cruenti
Cæfaris, ac fparfas volitavit in æquore classes;
Et fcelerum vindex in fancto pectore Bruti
Sedit, & invicti pofuit fe mente Catonis.

Ille, ubi pendebant cafus, dubiumque manebat,
Quem mundi dominum facerent civilia bella,
Oderat & Magnum, quamvis comes iffet in arma
Aufpiciis raptus patriæ, ductuque Senatus.
At poft Theffalicas clades jam pectore toto
Pompejanus erat. patriam tutore carentem
Excepit, populi trepidantia membra refovit.
Ignavis manibus projectos reddidit enfes :
Nec regnum cupiens geffit civilia bella,
Nec fervire timens: nil cauffa fecit in armis
Ipfe fua: totæ poft Magni funera partes
Libertatis erant: quas ne per litora fulas
Colligeret rapido victoria Cæfaris actu,
Corcyræ fecreta petit, ac mille carinis
Abftulit Emathie fecum fragmenta ruinæ.

Quis ratibus tantis fugientia crederet ire
Agmina? quis pelagus vietas arétaffe carinas?
Dorida tunc Malean, & apertam Tanaron umbris,
Inde Cythera petit: Boreaque urgente carinas
Creta fugit: Dictaa legit, cadentibus undis,
Litora. tunc aufum claffi præcludere portus
Impulit, ac fævas meritum Phycunta rapinas
Sparfit: & hinc placidis alto delabitur auris

In litus Palinure tuum: neque enim æquore tantum
Aufonie monimenta tenes: portufque quietos
Teftatur Libya Phrygio placuiffe magiftro,)
Tum procul ex alto tendentes vela carina
Ancipites tenuere animos, fociofne malorum,
An veberent hoftes: præceps facit omne timendum
Victor, & in nulla non creditur esse carina.
Aft ille puppes luctus, planetufque ferebant,
Et mala vel duri lacrimas motura Catonis.

Nam poftquam fruftra precibus Cornelia nautas Privignique fugam tenuit, ne forte repulfus: Litoribus Phariis remearet in æquora truncus, Oftenditque rogum non jufti flamma fepulcri: Ergo indigna fui, dixit, Fortuna, marito Accendiffe rogum, gelidofque effufa per artus. Incubuiffe viro, lacerofque exurere crines, Membraque difperfi pelago componere Magni? Vulneribus cunctis largos infundere fletus? Offibus, & tepida veftes implere favilla? Quidquid ab extincto licuiffet tollere bafto, In templis fparfura Deum. fine funeris ullo Ardet honore rogas: manus hoc Ægyptia forfan Obtulit officium grave manibus. o bene nudi Crafforum cineres: Pompejo contigit ignis Invidia majore Deum. fimilis ne malorum Sors mihi femper erit? numquam dare bufta licebit Conjugibus: numquam plenas plangemus ad urnas ? Quid porro tumulis opus eft? aut ulla requiris Inftrumenta dolor? non toto pecore portas Impia Pompejum? non imis hæret imago Vifceribus? quærat cineres victura fuperftes. Nunc tamen hic, longe qui falget luce maligna, Ignis, adhuc aliquid, Phario de litore furgens Oftendit mihi, Magne, tui: jam flamma refedit, Pompejumque ferens vanefcit Solis ad ortus Fumus, & invifi tendunt mihi carbala venti. Non mihi nunc tellus Pompejo fiqua triumphos Victa dedit, non alta terens Capitolia currus Gratior: elapfus felix de pectore Magnus: Hunc volumus, quem Nilus habet, terraque nocenti Non hærere queror: crimen commendat arenas. Linquere, fi qua fides, Pelufia litora nolo.

Tu pete bellorum cafus, & figna per orbem,
Sexte, paterna move: namque hæc mandata reliquit
Pompejus vobis in noftra condita cura:

Me cum fatalis leto damnaverit hora,
Excipite, o nati, bellum civile, nec umquam,
Dum terris aliquis noftra de ftirpe manebit,
Cæfaribus regnare vacet. vel fceptra, vel urbes
Libertate fua validas impellite fama

Nominis: has vobis partes, hæc arma relinquo.
Inveniet claffes quifquis Pompejus in undas
Venerit, & nofter nullis non gentibus hæres

Bella dabit: tantum indomitos, memorefque paterni
Juris habete animos. uni parere decebit,

Si facier partes pro libertate, Catoni.

Exolvi tibi, Magne, fidem, mandata peregi.
Infidiæ valuere tuæ, deceptaque vixi,

Ne mihi commiffas auferrem perfida voces.

Jam nunc te per inane chaos, per Tartara, conjux,
Si funt ulla, fequar: quam longo tradita leto
Incertum eft: poenas animæ vivacis ab ipfa
Ante feram. potuit cernens tua vulnera, Magne,
Non fugere in mortem: planétu contufa peribit:
Effluet in lacrimas: nunquam veniemus ad enfes,
Aut laqueos, aut præcipites per inania jactus.
Turpe mori poft te folo non poffe dolore.
Sic ubi fata, caput ferali obducit amicu,
Decrevitque pati tenebras, puppifque cavernis
Delituit: fævumque arcte complexa dolorem
Perfruitur lacrymis, & amat pro conjuge luctum.
Illam non fluctus, ftridenfque rudentibus Eurus
Movit, & exurgens ad fumma pericula clamor :
Votaque follicitis faciens contraria nautis,
Compofita in mortem jacuit, favitque procellis.

Prima satem Cypros fpumantibus accipit undis:
Inde tenens pelagus, fed jam moderatior, Eurus
In Libycas egit fedes, & caftra Catonis.
Triftis, ut in. multo mens eft præfaga timore,
Afpexit patrios comites a litore Magnus,

Et fratrem. medias præceps tunc fertur in undas:
Dic ubi fit, germane, parens: ftat fumma, caputque
Orbis, an accidimus? Romanaque Magnus ad umbras
Abftulit? Hæc fatur: quem contra talia frater:
O felix, quem fors alias difperfit in oras,
Quique nefas audis: oculos, germane, nocentes
Spectato genitore fero. non Cæfaris armis
Occubuit, dignoque perit auctore ruina.
Rege fub impuro Nilotica rura tenente,
Hofpitii fretus Superis, & munere tanto
In proavos, cecidit donati victima regni.
Vidi ego magnanimi lacerantes pectora patris ;
Nec credens Pharium tantum potuiffe tyrannum,
Litore Niliaco focerum jam ftare putavi.
Sed me nec fanguis, nec tantum vulnera noftri
Affecere fenis, quantum geftata per urbes
Ora ducis, quæ transfixo fublimia pilo
Vidimus: hrc, fama eft, oculis victoris iniqui
Servari, fcelerifque fidem quæfiffe tyrannum.
Nam corpus Phariene canes, avidæque volucres
Diftulerint, an furtivus, quem vidimus, ignis
Solverit, ignoro. quæcumque injuria fati
Abftulit hos, artus, Superis hæc crimina dono:
Servata de parte queror. Cum talia Magnus
Audiffet non in gemitus, lacrimafque dolorem
Effudic; juftaque furens pietate profatur:
Præcipitate rates e ficco litore nauræ;
Claffis in adverfos erumpat remige ventos:
Ite duces mecum: numquam civilibus armis
Tanta fuit merces, inhumatos condere manes,
Sanguine femiviri Magnum fatiare tyranni.
Non ego Pellæas arces, adytifque retectum
Corpus Alexandri pigra Mereotide mergam?
Non mihi pyramidum tumulis evulfus Amafis,
Atque alii reges Nilo torrente natabunt?
Omnia dent poenas nudo tibi, Magne, fepulcra :
Evolvam bufte jam numen gentibus Ifin,
Et tectum lino fpargam per vulgus Olirim
Et facer in Magni cineres mactabitur Apis,
Suppofitifque Deis uram caput. has mihi pœnas
Terra dabit: linquam vacuos cultoribus agros;
Nec, Nilus cui crefcat, erit: folufque tenebis
Egyptum genitor, populis fuperifque fugatis.
Dixerat, & claffem fævas rapiebat in undas.
Sed Cato laudatam juvenis compefcuit iram.
Interea totis audito funere Magni
Litoribus fonuit percuffus planctibus æther:
Exemploque carens, & nulli cognitus ævo
Luctus erat, mortem populos deflere potentis.
Sed magis, ut vifa eft lacrimis exhaufta, folutas
In vultus effufa comas, Cornelia puppe
Egrediens, rurfus geminato verbere plangunt..
Ut primum in focia pervenit litora terræ,
Collegit veftes, miferique infignia Magni,
Armaque, & impreffas aure, quas gefferat olim,
Exuvias, pictafque togas, velamina fummo
Ter confpecta Jovi, funeftoque intulit igni.
Ille fuit mifere Magni cinis. accipit omnis
Exemplum pietas, & toto litore bufta

Surgunt Theffalicis reddentia manibus ignem.
Sic, ubi de paftis fubmittere gramina campis,

Et renovare parans hibernas Appulus herbas,
Igne fovet terras, fimul & Garganus, & arva
Vulturis, & calidi lucent buxeta Matini.
Non tamen ad Magni pervenit gratius umbram,
Omne quod in Superos audet convicia vulgus,
Pompejumque Deis obicit, quam pauca Catonis
Verba, fed a pleno venientia pectore veri.
Civis obit ( inquit ) multo majoribus impar
Noffe modum juris, fed in hoc tamen utilis ævo,
Cui non ulla fuit jufti reverentia, falva
Libertate potens, & folus plebe_parata
Privatus fervire fibi, rectorque Senatus,
Sed regnantis, erat. nil belli jura popofcit:
Quæque dari voluit, voluit fibi poffe negari.
Immodicas poffedit opes: fed plura retentis
Intulit: invafit ferrum, fed ponere morat.
Prætulit arma toga: fed pacem armatus_amavit.
Juvit fumpta ducem, juvit dimiffa poteftas.

Cafta domus, luxuque carens, corruptaque numquam
Fortuna domini. clarum, & venerabile nomen
Gentibus, & multum noftræ quod proderat urbi.
Olim vera fides Sylla Marioque receptis
Libertatis obit: Pompejo rebus ademto
Nunc & ficta perit. non jam regnare pudebit;
Nec color imperii nec frons erit ulla Senatus.
O felix, cui fumma dies fuit obvia victo,
Et cui quærendos Pharium fcelus obtulit enfes :
Forfitan in foceri potuiffes vivere regno.
Scire mori, fors prima viris, fed proxima cogi.
Et mihi, fi fatis aliena in jura venimus,
Da talem Fortuna Jubam: non deprecor hofti
Servari, dum me fervet cervice recifa.

Vocibus his major, quam fi Romana fonarent
Roftra ducis laudes, generofam venit ad umbrant
Mortis honos. fremit interea difcordia vulgi
Caftrorum, bellique piget poft funera Magni:
Cum Tarcho in motu linquendi figna Catonis
Suftulit; hunc rapta fugientem claffe fecutus
Litus in extremum, tali Cato voce notavit :
O numquam pacate Cilix! iterumque rapinas
Vadis in æquoreas? Magnum Fortuna removit:
Jam pelago pirata redis. Tunc refpicit omnes
In cœtu, motuque viros: quorum unus aperta
Mente fuge, tali compellat voce regentem:
Nos, Cato, da veniam, Pompeii duxit in arma,
Non belli civilis amor, partefque favore
Fecimus. ille jacet, quem paci prætulit orbis,
Caufaque noftra perit: patrios permitte penates,
Defertamque domum, dulcefque revifere natos.
Nam quis erit finis, fi nec Pharfalia, pugnæ,
Nec Pompejus erit? perierunt tempora vitæ,
Mors eat in tutum; juftas fibi noftra fenectus
Profpiciat flammas. bellum civile fepulcra
Vix ducibus præftare poteft. non barbara victos
Regna manent: non Armenium mihi fæva minatur,
Aut Scythicum Fortuna jugum: fub jura togati
Civis eo. quifquis Magno vivente fecundus,
Hic mihi primus erit: facris præftabitur umbris
Summus honor: dominum, quem clades cogit, habebo:
Nullum, Magne, ducem. te folum in bella fecutus,
Poft te, fata fequar: neque enim fperare fecunda
Fas mihi, nec liceat. Fortuna cuncta tenentur
Cæfaris: Emathium fparfit victoria ferrum.
Claufa fides miferis, & toto folus in orbe eft,
Qui velit ac poffit victis præftare falutem.
Pompejo, fcelus eft bellum civile, perempto,
G 2

Que

Quo fuerat vivente fides. fi publica jura,
Si femper patriam fequeris, Cato, figna petamus,
Romanus quæ Conful habet. Sic ille profatus
Infiluit puppi, juvenum comitante tumultu.
Actum Romanis fuerat de rebus, & omnis
Indiga fervitii fervebat litore plebes:
Erupere ducis facro de pectore voces:

Ergo pari voto geffifti bella juventus

Tu quoque pro dominis, & Pompejana fuifti,
Non Romana manus? quod non in regna laboras,
Quod tibi, non ducibus, vivis, morienfque quod orbem
Acquiris nulli, quod jam tibi vincere tutum eft,
Bella fugis, quærifque jugum cervice vacante,
Et nefcis fine rege pati. nunc caufa pericli
Digna viris. veftro potuit Pompejus abuti
Sanguine nunc patriæ jugulos enfefque negatis ;
Cum prope libertas. unum Fortuna reliquit
Jam tribus e dominis. pudeat : plus regia Nili
Contulit in leges, & Parthi militis arcus.
Ite o degeneres, Ptolemæi munus, & arina
Spernite. quis veftras ulla putet effe nocentes
Cade manus? credet faciles fibi terga dediffe,
Credet ab Emathiis primos fugiffe Philippis.
Vadite fecuri: meruiftis judice vitam
Cæfare, non armis, non obfidione subacti.
O famuli turpes, domini poft fata prioris
Itis ad hæredem. cur non majora mereri,
Quam vitam, veniamque libet? rapiatur in undas
Infelix Magni conjux, prolefque Metelli:
Ducite Pompejos: Ptolemæi vincite munus.
Noftra quoque invifo quifquis feret ora tyranno,
Non parva mercede dabit. fciat ifta juventus
Cervicis pretio bene fe mea figna fecutam.
Quin agite, & magna meritum cum cæde parate:
Ignavum fcelus eft tantum fuga. Dixit: & omnes
Haud aliter medio revocavit ab æquore puppes,
Quam fimul effœtas linquunt examina ceras,
Atque oblita favi non mifcent nexibus alas,
Sed fibi quæque volat, nec jam deguftat amarum
Defidiofa thymum; tum fi fonus increpat æris,
Attonitæ pofuere fugam, ftudiumque laboris
Florigeri repetunt, & fparfi mellis amorem:
Gaudet in Hyblæo fecurus gramine paftor
Divitias fervaffe cafe: fic voce Catonis
Inculcata viris jufti patientia Martis.

Jamque actu belli non doctas ferre quietem
Conftituit mentes, ferieque agitare laborum.
Primum littoreis miles laffatur arenis.
Proximus in muros, & mania Cyrenarum
Eft labor: exclufus nulla fe vindicat ira :
Pœnaque de victis fola eft, viciffe, Catoni.
Inde peti placuit Libyci contermina Mauris
Regna Juba; fed iter mediis Natura negabat
Syrtibus has audax fperat fibi cedere virtus.
Syrtes, vel primam mundo Natura figuram
Cum darer, in dubio pelagi terræque reliquit.
(Nam neque fudfedit penitus, quo ftagna profundi
Acciperet, nec fe defendit ab æquore tellus:
Ambigua fed lege loci jacet invia fedes:
Equora fracta vadis, abruptaque terra profundo,
Et poft multa fonant projecti litora fluctus.
Sic male deferuit, nullofque exegit in ufus
Hanc partem natura fui.) vel plenior alto
Olim Syrtis erat pelago, penitufque natabat:
Sed rapidus Titan ponto fua lumina pafcens,
Equora fubduxit zonæ vicina perufta:

Et nunc pontus adhuc Phœbo ficcante repugnat.
Mox ubi damnofum radios admoverit ævum,
Tellus Syrtis erit; nam jam brevis unda fuperne
Innatat, & late periturum deficit æquor.

Ut primum remis actum mare protulit omne
Claffis onus, denfis fremuit niger imbribus Auster
In fua regna furens: tentatum claffibus æquor
Turbine defendit, longeque a Syrtibus undas
Egit, & illato confregit litore pontum.
Tum quarum recto deprendit carbafa malo
Eripuit nautis, fruftraque rudentibus aufis
Vela negare Noto, fpatium vicere carina,
Atque ultra proram tumuit finus. omnia fi quis
Providus antennæ fuffixit lintea fummæ,
Vincitur, & nudis avertitur armamentis.
Sors melior claffi, quæ fluctibus incidit altis,
Et certo jactata mari. quæcumque levatæ
Arboribus cæfis flatum effudere prementem:
Abftulit has ventis liber contraria volvens
Eftus, & obnixum victor detrufit in Auftrum.
Has vada deftituunt, atque interrupta profundo
Terra ferit puppes: dubioque obnoxia fato
Pars fedet una ratis, pars altera pendet in undis.
Tunc magis impactum brevibus mare, terraque fævit
Obvia confurgens: quamvis elifus ab Auftro,
Sæpe tamen cumulos fluctus non vincit arenæ.
Eminet in tergo pelagi procul omnibus arvis,
Inviolatus aqua, ficci jam pulveris agger.
Stant miferi nautæ, terræque hærente carina
Litora nulla vident: fic partem intercipit æquor.
Pars ratium major regimen, clavumque fecuta eft,
Tuta fuga, nautafque loci fortita peritos,
Torpentem Tritonos adit illæfa paludem.
Hanc, ut fama, Deus, quem toto litore pontus
Audit ventofa perflantem murmura concha,
Hanc & Pallas amat: patrio quæ vertice nata
Terrarum primam Libyen (nam proxima cælo eft,
Ut probat ipfe calor) tetigit: ftagnique quieta
Vultus vidit aqua, pofuitque in margine plantas,
Et fe dilecta Tritonida dixit ab unda.
Quam juxta Lethes tacitus prælabitur amnis
Infernis, ut fama, trahens oblivia venis:
Atque infopiti quondam tutela draconis,
Hefperidum pauper fpoliatis frondibus hortus.
Invidus, annofo famam qui derogat ævo,
Qui vates ad vera vocat. fuit aurea filva,
Divitiifque graves, & fulvo germine rami,
Virgineufque chorus nitidi cuftodia luci,
Et numquam fomno damnatus lumina ferpens,
Robora complexus rutilo curvata metallo.
Abftulit arboribus pretium, nemorique laborem
Alcides: paffufque inopes fine pondere ramos
Rettulit Argolico fulgentia poma tyranno.
His igitur depulfa locis, ejectaque claffis
Syrtibus, haud ultra Garamantidas attigit undas:
Sed duce Pompejo Libyes melioris in oris
Manfit. at impatiens virtus hærere Catonis
Audet in ignotas agmen committere gentes,
Armorum fidens, & terra cingere Syrtim.
Hæc eadem fuadebat hiems, quæ clauferat æquor.
Et fpes imber erat, nimios metuentibus ignes:
Ut neque fole viam, nec duro frigore fævam,
Inde polo Libyes, hinc bruma temperet annus:
Atque ingreffurus fteriles, fic fatur, arenas:
O quibus una falus placuit mea caftra fecutis
Indomita cervice mori, componite mentes

Ad ma

Ad magnum virtutis opus, fummofque labores,
Vadimus in campos fteriles, exuftaque mundi,'
Qua nimius Titan, & rare in fontibus undæ,
Siccaque letiferis fqualent ferpentibus arva,
Durum iter. ad leges, patriæque ruentis amorem
Per mediam Lybien veniant, atque invia tentent,
Si quibus in nullo pofitum eft evadere voto,

Si quibus ire fat eft. neque enim mihi fallere quemquam
Eft animus, tectoque metu perducere vulgus.
Hi mihi fint comites, quos ipfa pericula ducent,
Qui, me tefte, pati vel quæ triftiffima pulchrum,
Romanumque putant. at qui fponfore falutis
Miles eget, capiturque animæ dulcedine, vadat
Ad dominum meliore via. dum primus arenas
Ingrediar, primufque gradus in pulvere ponam,
Me calor ethereus feriat, mihi plena veneno
Occurrat ferpens; fatoque pericula veftra
Prætentate meo: fitiat, quicumque bibentem
Viderit: aut umbras nemorum quicumque petentem,
Aeftuet: aut equitem peditum præcedere turmas,
Deficiat: fi quo fuerit difcrimine notum

Dux, an miles eam. ferpens, fitis, ardor, arena,
Dulcia virtuti: gaudet patientia duris.
Latius eft, quoties magno fibi conftat, honeftum.
Sola poteft Libye turbam præftare malorum,
Ut deceat fugiffe viros. Sic ille paventes
Incendit virtute animos, & amore laborum,
Irreducemque viam deferto limite carpit:
Et facrum parvo nomen claufura fepulchro
Invafit Libye fecuri fata Catonis.

Tertia pars rerum Libye, fi credere famæ
Cuneta velis: at fi ventos, cælumque fequaris,
Pars erit Europa. nec enim plus litora Nili,
Quam Scythicus Tanais primis a Gadibus abfunt:
Unde Europa fugit Libyen, & litora flexu
Oceano fecere locum. fed major in unam
Orbis abit Afiam. nam cum communiter iftæ
Effundant Zephyrum, Borea latus illa finiftrum
Contingens, dextrumque Noti, defcendit in ortus,
Eurum fola tenens. Libyce quod fertile terræ eft,
Vergit in occafus: fed & hæc non fontibus ullis
Solvitur: Arctoos raris Aquilonibus imbres
Accipit, & noftris reficit fua rura ferenis.
In nullas vitiatur opes, non ære, nec auro
Excoquitur, nullo glebarum crimine, pura
Et penitus terra eft. tantum Maurufia gentis
Robora divitiæ, quarum non noverat usum:
Sed citri contenta comis vivebat, & umbra.
In nemus ignotum noftræ venere fecures:
Extremoque epulas menfafque perivimus orbe.
At quæcumque vagam Syrtim complectitur ora
Sub nimio porrecta die, vicina perusti
Aetheris, exurit meffes, & pulvere Bacchum
Enecat, & nulla putris radice tenetur.
Temperies vitalis abeft: & nulla fub illa
Cura Jovis terra eft: Natura defide torpet
Orbis, & immotis annum non fentit arenis.
Hoc tam fegne folum raras tamen exerit herbas,
Quas Nafamon gens dura legit, qui proxima ponto
Nudus rura tenet, quem mundi barbara damnis
Syrtis alit. nam litoreis populator arenis
Imminet: & nulla portus tangente carina,
Novit opes. fic cum toto commercia mundo
Naufragiis Nafamones habent. hac ire Catonem
Dura jubet virtus: illic fecura juventus
Ventorum nullafque timens tellure procellas,

Aequoreos eft paffa metus. nam litore ficco,
Quam pelago, Syrtis violentius excipit Auftrum,
Et terræ magis ille nocet: non montibus ortum
Adverfis frangit Libya, fcopulifque repulfum
Diffipat, & liquidas fe turbine folvit in auras:
Nec ruit in filvas, annofaque robora torquens
Laffatur: patet omne folum, liberque meatu
Aeoliam rabiem totis exercet arenis:

Et non imbriferam contorto pulvere nubem
In flexum violentus agit: pars plurima terræ
Tollitur, & numquam refoluto vertice pendet.

Regna videt pauper Nafamon errantia vento,
Difcuffafque domos: volitantque a culmine rapta
Detecto Garamante cafæ. non altius ignis
Rapta vehit: quantumque licet confurgere fumo,
Et violare diem, tantum tenet aera pulvis.
Tum quoque Romanum folito violentius agmen
Aggreditur, nullufque poteft confiftere miles,
Inftabilis raptis etiam quas calcat arenis.
Concuteret terras, orbemque a fede moveret,
Si folida Libyæ compage, & pondere duro
Clauderet exefis Auftrum fcopulofa cavernis.
Sed quia mobilibus facilis turbatur arenis,
Nufquam luctando ftabilis manet: imaque tellus
Stat, quia fumma fugit. galeas, & fcuta virorum,
Pilaque contorfit violento fpiritus a&tu,
Intentufque tulit magni per inania cæli.
Illud in extrema forfan, longeque remota
Prodigium tellure fuit: delapfaque cælo

Arma timent Gentes, hominumque erepta lacertis
A fuperis demiffa putant. fic illa profecto
Sacrifico cecidere Numæ, quæ lecta juventus
Patritia cervice movet: fpoliaverat Auster
Aut Boreas populos ancilia noftra ferentes.
Sic orbem torquente Noto Romana juventus
Procubuit, metuenfque rapi, conftrinxit amictus,
Inferuitque manus terræ: nec pondere folo,
Sed nixu jacuit, vix fic immobilis Auftro,
Qui fuper ingentes cumulos involvit arena,
Atque operit tellure viros. vix tollere miles
Membra valet, multo congeftu pulveris hærens.
Alligat & ftantes affufæ magnus arenæ
Agger, & immoti terra furgente tenentur.
Saxa tulit penitus difcuffis proruta muris,
Effuditque procul miranda forte malorum.
Qui nullas videre domos, videre ruinas.
Jamque iter omne later: nec funt difcrimina terræ
Ulla, nifi ætheria medio velut æquore flammæ.
Sideribus novere vias: nec fidera tota
Oftendit Libycæ finitor circulus oræ,
Multaque devexo terrarum margine celat.

Utque calor folvit, quem torferat aera ventus, Incenfufque dies, manant fudoribus artus: Arent ora fiti: confpecta eft parva maligna Unda procul vena: quam vix e pulvere miles Corripiens, patulum galea confudit in orbem, Porrexitque duci. fqualebant pulvere fauces Cunctorum minimumque tenens dux ipfe liquoris Invidiofus erat. Mene, inquit, degener unum Miles in hac turba vacuum virtute purati? Ufque adeo mollis, primifque caloribus impar Sum vifus? quanto pœna tu dignior ista, Qui populo fitiente bibas! fic concitus ira Excuffit galeam, fuffecitque omnibus unda. Ventum erat ad templum, Libycis quod gentibus unum Inculti Garamantes habent: ftat corniger illic"

« PreviousContinue »