B

tra:

Cognatafque acies: & rupto fœdere
regni

Gertatum totis concuffi viribus orbis,
In commune nefas: infeftifque obvia fignis
Signa, pares aquilas, & pila minantia pilis.
Quis furor, o cives? quæ tanta licentia ferri,
Gentibus invifis Latium præbere cruorem?
Cumqué fuperba foret Babylon spolianda tropæis
Aufoniis, umbraque erraret Craffus inulta,
Bella geri placuit nullos habitura triumphos?
Heu, quantum potuit terræ pelagique parari
Hoc, quem civiles hauferunt, fanguine, dextræ!
Unde venit Titan, & nox ubi fidera condit,
Quaque diés medius flagrantibus æftuat horis,
Et qua bruma rigens, ac nefcia vere remitti
Aftringit Scythicum glaciali frigore pontum :
Sub juga jam Seres, jam barbarus iffer Araxes,
Et gens fi qua jacet nascenti confcia Nilo'.
Tunc, fi tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,
Totum fub Latias leges cum miferis orbem,
In te verte manus: nondum tibi defuit hoftis.
At nunc femirutis pendent quod moenia tectis
Urbibus Italia, lapfifque ingentia muris
Saxa jacent; nulloque domus cuftode tenentur,
Rarus & antiquis habitator in urbibus errat:
Horrida quod dumis, multofque inarata per annos
Hefperia eft, defuntque manus pofcentibus arvis;
Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor
Poenus erit: nulli penitus difcindere ferro
Contigit: alta fedent civilis vulnera dextræ.
Quod fi non aliam venturo fata Neroni
Invenere viam, magnoque æterna parantur
Regna deis, calumque fuo fervire Tonanti
Non nifi fævorum potuit poft bella gigantum:
Jam nihil, o Superi, querimur: fcelera ipfa, nefafque
Hac mercede placent: diros Pharfalia campos
Impleat: & Pœni faturentur fanguine manes:
Ultima funefta concurrant prælia Munda.
His, Cæfar, Perufina fames, Mutinæque labores
Accedant fatis: &, quas premit afpera, claffes,
Leucas: & ardenti fervilia bella fub Etna:

Multum Roma tamen debet civilibus armis,

Qued tibi res acta eft: Te, eum ftatione peracta
Aftra petes ferus, prælati regia cæli
Excipiet gaudente polo: feu fceptra tenere,
Seu te flammigeros Phœbi conscendere currus,
Telluremque nihil mutato fole timentem
Igne vago luftrare juvet: tibi numine ab omni
Cedetur: jurifque tui natura relinquet
Quis deus effe velis, ubi regnum ponere mundi.
Sed neque in Artoo fedem tibi legeris orbe:
Nec polus adverfi calidus qua mergitur Auftri,
Unde tuam videas obliquo fidere Romam.
Etheris immenfi partem fi prefferis unam,
Sentiet axis onus. librati pondera cæli
Orbe tene medio: pars ætheris illa fereni
Tota vacet, nullæque obftent a Cæfare nubes.
Tunc genus humanum pofitis fibi confulat armis,
Inque vicem gens omnis amet: pax missa per orbem
Ferrea belligeri compefcat limina Jani.
Sed mihi jam numen: nec, fi te pectore vates
Accipiam, Cirrhea velim fecreta moventem
Sollicitare Deum, Bacchumque avertere Nyfa.
Tu fatis ad dandas Romana in carmina vires.

Fert animus caufas tantarum expromere rerum :
Immenfumque aperitur opus, quid in arma furentem
Impulerit populum, quid pacem excufferit orbi.
Invida fatorum feries, fummifque negatum
Stare diu; nimioque graves fub pondere lapfus,
Nec fe Roma ferens. fic, cum compage foluta
Secula tot mundi fuprema coegerit hora,
Antiquum repetent iterum chaos omnia; miftis
Sidera fideribus concurrent: ignea pontum
Aftra petent: tellus extendere littera nolet,
Excutietque fretum: fratri contraria Phoebe
Ibit, & obliquum bigas agitare per orbem
Indignata, diem pofcet fibi: totaque difcors
Machina divulfi turbabit fœdera mundi.
In fe magna ruunt. lætis hunc numina rebus
Crefcendi pofuere modum. nec gentibus ullis
Commodat in populum, terræ pelagique potentem,
Invidiam Fortuna fuam. tu cauffa malorum
Facta tribus dominis communis Roma, nec umquam
In turbam miffi feralia foedera regni.

O male concordes, nimiaque cupidine cæci,
Quid mifcere juvat vires, orbemque tenere
In medio? dum terra fretum, terramque levabit
Aer, & longi volvent Titana labores,
Noxque diem cælo totidem per figna fequetur;
Nulla fides regni fociis, omnifque poteftas

A

Impatiens

Impatiens confortis erit. nec gentibus ullis-
Credite, nec longe fatorum exempla petantur :
Fraterno primi maduerunt fanguine muri.
Nec pretium tanti tellus pontufque furoris
Tunc erat: exiguum dominos commifit afylum.
Temporis angufti manfit concordia difcors,
Paxque fuit non fponte ducum. nam fola futuri
Craffus erat belli medius mora: qualiter undas
Qui fecat, & geminum gracilis mare separat Ifthmos,
Nec patitur conferre fretum: fi terra recedat,
Jonium gæo frangit mare; fic, ubi fæva
Arma ducum dirimens, miferando funere Crafus
Affyrias Latio maculavit fanguine Carras,
Parthica Romanos folverunt damna furores.
Plus illa vobis acie, quam creditis, actum eft,
Arfacida: bellum victis civile dediftis.
Dividitur ferre regnum: populique potentis,
Quæ mare, quæ terras, quæ totum poffidet orbem,
Non cepit Fortuna duos. nam pignora juncti
Sanguinis, & diro ferales omine tædas
Abftulit ad manes Parcarum Julia fæva
Intercepta manu. quod fi tibi fata dediffent
Majores in luce meras, tu fola furentem

Inde virum poteras, atque hinc retinere parentem,
Armatafque manus excuffo jungere ferro,
Ut generos foceris media junxère Sabina.
Morte tua difcuffa fides, bellumque movere
Permiffum eft ducibus: ftimulos dedit æmula virtus.
Tu nova ne veteres obfcurent acta triumphos,
Et victis cedat piratica laurea Gallis,
Magne, times: tè jam feries, ufufque laborum
Erigit, impatienfque loci fortuna fecundi.

Nec quemquam jam ferre poteft, Cæfarve priorem,
Pompejufve parem. quis juftius induit arma,
Scire nefas: magno fe judice quifque tuetur;
Victrix caufa deis placuit, fed victa Catoni.
Nec coiere pares: alter vergentibus annis
In fenium, longoque toge tranquillior usu
Dedidicit jam pace ducem: famæque petitor
Multa dare in vulgus: totus popularibus auris.
Impelli, plaufuque fui gaudere theatri:
Nec reparare novas vires: multumque priori
Credere fortunæ. ftat magni nominis umbra.
Qualis frugifero quercus fublimis in agro
Exuvias veteres populi, facrataque geftans
Dona ducum, nec jam validis radicibus hærens,
Pondere fixa fuo eft: nudofque per aera ramos
Effundens, trunco, non frondibus efficit umbram:
At quamvis primo nutet cafura fub Euro,
Tot circum flvæ firmo fe robore tollant,
Sola tamen colitur, fed non in Cæfare tantum
Nomen erat, nec fama ducis: fed nefcia virtus
Stare loco folufque pudor non vincere bello.
Acer, & indomitus; quo fpes, quoque ira vocaffet,
Ferre manum, & numquam temerando parcere
ferro.
Succeffus urgere fuos: inftare favori
Numinis; impellens quidquid fibi fumma petenti
Obftaret: gaudenfque viam feciffe ruina.

Qualiter expreffum ventis per nubila fulmen
Etheris impulfi fonitu, mundique fragore
Emicuit, rupitque diem, populofque paventes
Terruit, obliqua præftinguens lumina flamma:
In fua templa furit: nullaque exire vetante
Mareria, magnamque cadens, magnaunque revertens
Dat ftragem late, fparfofque recolligit ignes.

He ducibus caufe fuberant: fed publica bellis

Semina, quæ populos femper merfere potentes
Namque ut opes nimias mundo Fortuna fuba&to
Intulit, & rebus mores ceffere fecundis,
Prædaque & hoftiles luxum fualere rapina:
Non auro, tectifye modus: menfafque priores
Afpernata fames: cultus geftare decoros
Vix nuribus, rapuere mares: fœcunda virorum
Paupertas fugitur, totoque arceffitur orbe,
Quo gens quæque perit. tunc longos jungere fines
Agrorum, & quondam duro fulcata Camilli
Vomere, & antiquos Curiorum paffa ligones,
Longa fub ignotis extendere rura colonis.
Non erat is populus, quem pax tranquilla juvaret,
Quem fua, libertas immotis pafceret armis.
Inde iræ faciles, &, quod fuafiffet egeftas,
Vile nefas magnumque decus, ferroque petendum,
Plus patria potuiffe fua: menfuraque juris
Vis erat: hinc leges, & plebifcita coacta,
Et cum confulibus turbantes jura Tribuni:
Hinc rapti pretio fafces, fectorque furoris
Ipfe fui populus, leralifque ambitus urbi,
Annua venali referens certamina Campo:
Hinc usura vorax, avidumque in tempore fœnus;
Et concuffa fides, & multis utile bellum.

Jam gelidas Cæfar curfu fuperaverat Alpes;
Ingentefque animo motus, bellumque futurum
Ceperat. ut ventum eft parvi Rubiconis ad undas,
Ingens vifa duci patriæ trepidantis imago,
Clara per obfcuram vultu mæstiffima noctem
Turrigero canos effundens vertice crines,
Cæfarie lacera, nudisque adftare lacertis,
Et gemitu permifta loqui: Quo tenditis ultra?
Quo fertis mea figna, viri? fi jure venitis,
Si cives: huc ufque licet. Tunc perculit horror
Membra ducis, riguere come, greffumque coercens
Languor in extrema tenuit veftigia ripa.
Mox ait, O magnæ qui mœnia profpicis urbis
Tarpeja de rupe Tonans, Phrygiique penates
Gentis Lulea, & rapti fecreta Quirini,
Et refidens celfa Latialis Juppiter Alba,
Veftalefque foci, fummique o numinis inftar
Roma, fave cœptis: non te furialibus armis
Perfequor: en adfum victor terraque marique
Cæfar, ubique tuus, (liceat modo) nunc quoque miles.
Ille erit ille nocens, qui me tibi fecerit hoftem.
Inde moras folvit belli, tumidumque per amnem
Signa movet propere. fic cum fqualentibus arvis
Eftiferæ Libyes vifo Leo cominus hofte
Subfedit dubius, totam dum colligit iram;<
Mox ubi fe fævæ ftimulavit verbere caudæ,
Erexitque jubam, & vasto grave murmur hiatu
Infremuit: tum torta levis fi lancea Mauri
Hæreat, aut latum fubeant venabula pectus,
Per ferrum tanti fecurus vulneris exit.

Fonte cadit modico, parvifque impellitur undis
Puniceus Rubicon, cum fervida canduit æftas:
Perque imas ferpit valles, & Gallica certus
Limes ab Aufoniis difterminat arva colonis.
Tunc vires præbebat hiems, atque auxerat undas
Tertia jam gravido pluvialis Cynthia cornu,
Et madidis Euri refolutæ flatibus Alpes.
Primus in obliquum fonipes opponitur amnem
Excepturus aquas. molli tum cetera rumpit
Turba, vado fracti faciles jam fluminis undas.
Cæfar ut adverfam fuperato gurgite ripam.
Attigit, Hefperia vetitis & conftitit arvis,

Hic, ait, hic pacem temerataque jura relinquo; Te fortuna fequor: procul hinc jam fœdera funto. Credidimus fatis, utendum eft judice bello. Sic fatus, noctis tenebris rapit agmina ductor Impiger, & torto Balearis verbere funda Ocyor, & miffa Parthi poft terga sagitta : Vicinumque minax invadit Ariminum, ut ignes Solis Lucifero fugiebant astra relicto. Iamque dies primos belli visura tumultus Exoritur: feu fponte deum, feu turbidus Aufter Impulerat, mœftam tenuerunt nubila lucem. Conftitit ut capto juffus deponere miles Signa foro, ftridor lituum, clangorque tubarum Non pia concinuit cum rauco claffica cornu. Rupta quies populis, stratifque excita juventus Diripiunt facris affixa penatibus arma, Que pax longa dabat: nuda jam crate fluentes Invadunt clypeos, curvataque cufpide pila, Et fcabros nigræ morfu rubiginis enfes.

Ut notæ fullere aquila, Romanaque figna, Et celfus medio confpectus in agmine Cæfar, Diriguere metu, gelidos pavor alligat artus, Et tacito mutos volvunt fub pectore queftus. O male vicinis hæc moenia condita Gallis! O tristi darnnata loco! pax alta per omnes Et tranquilla quies populos: nos præda furentum, Primaque caftra fumus. melius Fortuna dediffes Orbe fub Eoo fedem, gelidaque fub Areto, Errantefque domos, Latii quam clauftra tueri. Nos primi Senonum motus, Cimbrumque ruentem Vidimus, & Martem Libyes, curfumque furoris Teutonici. quoties Romam fortuna laceffit, Hac iter eft bellis. gemitu fic quifque latenti, Non aufus timuiffe palam: vox: nulla dolori Credita: fed quantum, volucres cum bruma coercet, Rura filent, mediufque jacet fine murmure pontus; Tanta quies. noctis gelidas lux folverat umbras: Ecce faces belli, dubiæque in prælia menti Urgentes addunt ftimulos, cunctafque pudoris Rumpunt fata moras: juftos Fortuna laborat Effe ducis motus, & caufas invenit armis. Expulit ancipiti difcordes urbe Tribunos Victo jure minax jactatis curia Gracchis. Hos jam mota ducis, vicinaque figna petentes Audax venali comitatur Curio lingua; Vox quondam populi, libertatemque tueri Aufus, & armatos plebis mifcere potentes. Utque ducem varias volventem pectore curas Confpexit: Dum voce tuæ potuere juvari Cæfar, ait, partes, quamvis nolente Senatu, Traximus imperium, tunc, cum mihi Roftra tenere Jus erat, & dubios in te transferre Quirites. Sed poftquam leges bello filuere coacta, Pellimur e patriis laribus, patimurque volentes Exilium: tua nos faciat victoria cives. Dum trepidant nullo firmata robore partes; Tolle meras: femper nocuit differre paratis. Par labor atque metus pretio majore petuntur. Bellantem geminis tenuit te Gallia luftris, Pars quota terrarum? facili fi prælia pauca Gefferis eventu, tibi Roma fubegerit orbem. Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi Excipit, aut facras pofcunt Capitolia laurus: Livor edax tibi cuneta negat: gentefque fubactas Vix impune feres: focerum depellere regno Decretum eft genero. partiri non potes orbem:

Solus habere potes. Sic poftquam fatus, & ipfi
In bellum prono tantum tamen addidit iræ,
Accenditque ducem, quantum clamore juvatur
Eleus fonipes, quamvis jam carcere claufo
Immineat foribus, pronufque repagula laxet.

Convocat armatos extemplo ad figna maniplos:
Utque fatis trepidum turba coeunte tumultum
Compofuit vultu, dextraque filentia juffit:
Belloram o focii, qui mille pericula Martis
Mecum (ait) experti, decimo jam vincitis anno;
Hoc cruor Arctois meruit diffufus in arvis,
Vulneraque, & mortes, hiemesque fub Alpibus act?
Non fecus ingenti bellorum Roma tumultu
Concutitur, quam fi Poenus transcenderet Alpes
Annibal. implentur valido tirone cohortes:
In claffem cadit omne nemus; terraque marique
Juffus Cæfar agi. quid? fi mihi figna jacerent
Marte fub adverfo, ruerentque in terga feroces
Gallorum populi? nunc, cum Fortuna fecundis
Mecum rebus agat, Superique ad fumma vocantes,
Tentamur, veniat longa dux pace folutus
Milite cum fubito, partefque in bella togatæ,
Marcellufque loquax, & nomina vana Čatones.
Scilicet extremi Pompejum, emptique clientes
Continuo per tot fatiabunt tempora regno?
Ille reget currus nondum patientibus annis?
Ille femel raptos numquam dimittet honores?
Quid jam jura querar totum fuppreffa per orbem,
Ac juffam fervire famem? quis caftra timenti
Nefcit mifta foro? gladii cum trifte minantes
Judicium infolita trepidum cinxere corona,
Atque aufo medias perrumpere milite leges
Pompejana reum clauferunt figna Milonem?
Nunc quoque, ne laffum teneat privata fenectus,
Bella nefanda parat fuetus civilibus armis,
Et docilis Syllam fcelerum viciffe magiftrum.
Utque fera tigres numquam pofuere furorem,
Quas nemore Hyrcano, matrum dum luftra fequuntur,
Altus cæforum pavit cruor armentorum ;

Sic & Syllanum folito tibi lambere ferrum
Durat, Magne, fitis: nullus femel ore receptus
Pollutas patitur fanguis manfuefcere fauces.
Quem tamen inveniet tam longa potentia finem?
Quis fcelerum modus eft? ex hoc jam te, improbe, regno
Ille tuus faltem doceat difcedere Sylla.
Poft Cilicafne vagos, & laffi Pontica regis
Prælia, barbarico vix confummata veneno,
Ultima Pompejo dabitur provincia, Cæfar:
Quod non, victrices aquilas deponere juffus,
Paruerim? mihi fi merces erepta laborum eft,
His faltem longi, non me duce, præmia belli
Reddantur: miles fub quolibet ifte triumphet,
Conferet exfanguis quo fe poft bella fenectus?
Quæ fedes erit emeritis? quæ rura dabuntur,
Quæ nofter veteranus aret? quæ mœnia feffis?
An melius fient pirata, Magne, coloni ?
Tollite jampridem victricia, tollite figna:
Viribus utendum eft, quas fecimus. arma tenenti
Omnia dat, qui jufta negat: nec numina defunt.
Nam neque præda meis, neque regnum quæritur armis:
Detrahimus dominos urbi fervire paratæ.

Dixerat: at dubium non claro murmure vulgus
Secum incerta fremit: pietas patriique penates
Quamquam cæde feras mentes animofque tumentes
Frangunt; fed diro ferri revocantur amore
Ductorifque metu. fummi tum munera pili.
A 2

Lælius,

Lælius, emeritique gerens infignia doni,
Servati civis referentem præmia quercum,
Si licet, exclamat, Romani maxime rector
Nominis, & fas eft veras expromere voces,
Quod tam lenta tuas tenuit patientia vires
Conquerimur. deeratne tibi fiducia noftri?
Dum movet hic calidus fpirantia corpora fanguis,
Et dum pila valent fortes torquere lacerti,
Degenerem patiere togam, regnumque Senatus?
Ufque adeo miferum eft civili vincere bello?
Duc age per Scythiæ populos, per inhofpita Syrtis
Littora, per calidas Libya fitientis arenas.

Hæc manus, ut victum poft terga relinqueret orbem,
Oceani tumidas remo compefcuit undas:
Fregit & Arêtoo fpumantem vortice Rhenum,
Juffa fequi tam poffe mihi, quam velle neceffe eft.
Nee civis meus eft, in quem tua claffica, Cafar
Audiero. per figna decem felicia caftris,
Perque tuos juro quocumque ex hofte triumphos;
Pectore fi fratris gladium, juguloque parentis
Condere me jubeas, plenaque in vifcera partu
Conjugis, invita peragam tamen omnia dextra.
Si fpoliare deos, ignemque immittere templis,
Numina mifcebit caftrenfis flamma Monetæ:
Caftra fuper Tufci fi ponere Tibridis undas,
Hefperios audax veniam metator in agros.
Tu quofcumque voles in planum effundere muros,
His aries actus difperget faxa lacertis ;
Illa licet penitus tolli quam jufferis urbem,
Roma fit. His cuncte fimul affenfere cohortes,
Elatafque alte, quæcumque ad bella vocaret,
Promifere manus. it tantus ad æthera clamor
Quantus, piniferi Boreas cum Thracius Offe
Rupibus incubuit, curvato robore pressæ
Fit fonus, aut rurfus redeuntis in æthera filvæ

Cæfar ut acceptum tam prono milite bellum, Fataque ferre videt, ne quo languore moretur Fortunam, fparfas per Gallica rura cohortes Evocat, & Romam motis petit undique fignis. Deferuere cavo tentoria fixa Lemano, Caftraque quæ Vogefi curvam fuper ardua rupem Pugnaces pictis cohibebant Lingonas armis. Hi vada liquerunt Ifare, qui gurgite ductus Per tam multa fuo fame majoris in amnem Laplus, ad æquoreas nomen non pertulit. undas. Solvuntur flavi longa ftatione Rutheni: Mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas Finis & Hefperiæ promoto limite Varus: Quaque fub Herculeo facratus nomine portus Urget rupe cava pelagus: non Corus in illum Jus habet, aut Zephyrus: folus fua litora turbat Circius, & tuta prohibet ftatione Monaci. Quaque jacet litus dubium, quod terra, fretumque Vendicar alternis vicibus, cum funditur ingens Oceanus, vel cum refugis fe Auctibus aufert. Ventus ab extremo pelagus fic axe volutet, Deftituatque ferens: an fidere mota fecundo Tethyos unda vage lunaribus æftuet horis: Flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas, Erigat Oceanum, fluctufque ad fidera tollat, Quærite, quas agitat mundi labor: at mihi femper Tu, quæcumque moves tam crebros caufa meatus, Ut fuperi voluere, late. Tunc rura Nemoffi Qui tenet, & ripas Aturi, qua litore curvo Molliter admiffum claudit Tarbellicus æquor; Signa movet, gaudetque apoto Santonus hofte:

Et Biturix, longifque leves Sueffones in armis:
Optimus excuffo Leucus Rhemufque lacerto;
Optima gens flexis in gyrum Sequana frænis:
Et docilis rector roftrati Belga covini:
Arvernique aufi Latios fe fingere fratres,
Sanguine ab Iliaco populi: nimiumque rebellis
Nervius, & cæfi pollutus fanguine Cotta:
Et qui te laxis imitantur Sarmata braccis
Vangiones: Batavique truces, quos ære recurvo.
Stridentes acuere tuba: qua Cinga pererrat
Gurgite qua Rhodanus raptum velocibus undis
In mare fert Ararim: qua montibus ardua fummis
Gens habitat cana pendentes rupe Gebennas.
Pictones immunes fubigunt fua rura: nec ultra
Inftabiles Turonas circumfita caftra coercent.
In nebulis Meduana tuis marcere perofus
Andus, jam placida Ligeris recreatur ab unda,
Inclyta Cæfareis Genabos diffolvitur alis.
Tu quoque lætatus converti prælia Trevir:
Et nunc tonfe Ligur, quondam per colla decora
Crinibus effufis toti prælate Comate:
Et quibus immitis placatur fanguine diro
Teutates, horrenfque feris altaribus Hefus;
Et Taranis Scythicæ non mitior ara Dianæ.
Vos quoque qui fortes animas, belloque peremptas
Laudibus in longum vates dimittitis ævum,
Plurima fecuri fudiftis carmina Bardi.
Et vos barbaricos ritus, moremque finiftrum
Sacrorum Druidæ pofitis repetiftis ab armis.
Solis noffe deos, & cæli numina vobis,
Aut folis nefcire datum: nemora alta remotis
Incolitis lucis. vobis auctoribus, umbræ
Non tacitas Erebi fedes, Ditifque profundi
Pallida regna petunt: regit idem fpiritus artus
Orbe alio longæ (canitis fi cognita) vitæ
Mors media eft. certe populi, quos defpicit Arctos,
Felices errore fuo, quos ilte timorum

Maximus haud urget leti metus. inde ruendi
In ferrum mens prona viris, animæque capaces
Mortis: & ignavum redituræ parcere vitæ.
Et vos crinigeros bellis arcere Caycos
Oppofiti, petitis Romam, Rhenique feroces
Deferitis ripas, & apertum gentibus orbem.

Cæfar, ut immenfe collecto robore vires
Audendi majora fidem fecere, per omnem
Spargitur Italiam, vicinaque moenia complet.
Vana quoque ad veros acceffit fama timores,
Irrupitque animos populi, clademque futuram
Intulit, & velox properantis nuntia belli
Innumeras folvit falfa in præconia linguas.
Eft qui, tauriferis ubi fe Mevania campis
Explicat, audaces ruere in certamina turmas
Afferat, & qua Nar Tyberino illabitur amni,
Barbaricas fævi difcurrere Cæfaris alas:
Ipfum omnes aquilas, collataque figna ferentem,
Agmine non uno, denfifque incedere caftris.
Nec, qualem meminere, videat: majorque, ferufque
Mentibus occurrit, victoque immanior hofte.
Hunc inter, Rhenum populos Alpefque jacentes,
Finibus Arctois, patriaque a fede revulfos
Pone fequi, juffamque feris a gentibus Urbem,
Romano fpectante, rapi. fic quifque pavendo
Dat vires famæ: nulloque auctore malorum,
Quæ finxere, timent. nec folum vulgus inani
Percuffum terrore pavet: fed curia, & ipfi
Sedibus exiliere Patres, invifaque belli

Con

Confulibus fugiens mandat decreta Senatus.
Tum quæ tuta petant; & quæ metuenda relinquant,
Incerti, quo quemque fugæ tulit impetus, urgent
Præcipitem populum, ferieque hærentia longa
Agmina prorumpunt. credas aut tecta nefandas
Corripuiffe faces, aut jam quatiente ruina
Nutantes pendere domos, fic turba per urbem
Præcipiti lymphata gradu, velut unica rebus
Spes foret afflictis patrios excedere muros;
Inconfulta ruit. qualis cum turbidus Auster
Reppulit a Libycis immenfum Syrtibus æquor,
Fractaque veliferi fonuerunt pondera mali,
Defilit in fluctus deferta puppe magister,
Navitaque, & nondum fparfa compage carinæ,
Naufragium fibi quifque facit: fic urbe relicta
In bellum fugitur, nullum jam languidus avo
Evaluit revocare parens, conjuxve maritum
Fletibus aut patrii, dubiæ dum vota falutis
Conciperent, tenuere Lares: nec limine quifquam
Hafit, & extremo tunc forfitan urbis amate
Plenus abit vifu: ruit irrevocabile vulgus.

O faciles dare fumma Deos, eademque tueri
Difficiles! urbem populis, viétifque frequentem
Gentibus, & generis, coeat fi turba, capacem
Humani, facilem venturo Cæfare prædam
Ignave liquere manus. cum preffus ab hofte
Clauditur externis miles Romanus in oris,
Effugit exiguo nocturna pericula vallo:
Et fubitus rapti munimine cefpitis agger
Præbet fecuros intra tentoria fomnos.
Tu tantuin audito bellorum murmure Roma
Defereris; nox una tuis non credita muris. ..
Danda tamen venia est tantorum danda pavorum:
Pompejo fugiente timent. tum ne qua futuri
Spes faltem trepidas mentes levet, addita fati
Pejoris manifefta fides: Superique minaces
Prodigiis terras implerunt, æthera, pontum.
Ignota obfcuræ viderunt fidera noctes,
Ardentemque polum flammis, cæloque volantes
Obliquas per inane faces, crinemque timendi
Sideris, & terris mutantem regna cometen.
Fulgura fallaci micuerunt crebra fereno:
Et varias ignis denfo dedit aere formas.
Nunc jaculum longo, nunc fparfo lumine lampas
Emicuit cælo: tacitum fine nubibus ullis
Fulmen, & Artois rapiens de partibus ignem,
Percuffit Latiale capur: ftellæque minores
Per vacuum folita noctis decurrere tempus,
In medium venere diem: cornuque coacto
Jam Phœbe toto fratrem cum redderet orbe,
Terrarum fubita percuffa expalluit umbra.
Ipfe caput medio Titan cum ferret Olympo,
Condidit ardentes atra caligine currus;
Involvitque orbem tenebris, gentesque coegit
Defperare diem: qualem fugiente per ortus
Sole Thyeftea noctem duxere Mycena.
Ora ferox Sicula laxavit Mulciber Ætnæ;
Nec tulit in cælum flammas, fed vertice prono
Ignis in Hefperium cecidit latus. atra Charybdis
Sanguineum fundo torfit mare. Alebile fævi
Latravere canes. Veftali raptus ab ara
Ignis, & oftendens confectas flamma Latinas
Scinditur in partes, geminoque cacumine furgit
Thebanos imitata rogos. tum cardine tellus
Subfedit, veteremque jugis nutantibus Alpes
Difcuflere nivem. Tethys majoribus undis

Hefperiam Calpen, fummumque implevit Atlanta.
Indigetes fleviffe deos, Urbifque laborem
Teftatos fudore Lares, delapfaque templis
Dona fuis, dirafque diem foedaffe volucres
Accipimus; filvifque feras fub nocte relictis
Audaces media pofuiffe cubilia Roma.

Tum pecudum faciles humana ad murmura linguæ,
Monftrofique hominum partus numeroque modoque
Membrorum, matremque fuus conterruit infans:
Diraque per populum Cumanæ carmina vatis
Vulgantur. tum, quos fectis Bellona lacertis
Sæva movet, cecinere deos: crinemque rotantes
Sanguinei populis ulularunt triftia Galli.
Compofitis plenæ gemuerunt offibus urna.
Tum fragor armorum, magnæque per avia voces
Auditæ nemorum : & venientes cominus umbræ .
Quique colunt junctos extremis moenibus agros,
Diffugiunt ingens Urbem cingebat Erinnys,
Excutiens pronam flagranti vertice pinum,
Stridentefque comas. Thebanam qualis Agaven
Impulit, aut fævi contorfit tela Lycurgi
Eumenis aut qualem juffu Junonis iniquæ
Horruit Alcides, vifo jam Dite, Megæram.
Infonuere tubæ, & quanto clamore cohortes
Mifcentur, tantum nox atra filentibus auris
Edidit: & medio vifi confurgere Campo
Triftia Syllani cecinere oracula manes:
Tollentemque caput gelidas Anienis ad undas
Agricole fracto Marium fugere fepulchro .

Hæc propter placuit Thufcos de more vetufto
Acciri vates, quorum qui maximus ævo
Aruns incoluit defertæ mœnia Lunæ

Fulminis edoctus motus, venafque calentes
Fibrarum, & monitus volitantis in aere penne,
Monftra jubet primum, quæ nullo femine difcors
Protulerat natura, rapi, fterilique nefandos
Ex utero fœtus infauftis urere flammis.
Mox jubet & totam pavidis a civibus Urbem
Ambiri: & fefto purgantes mœnia luftro,
Longa per extremos pomaria cingere fines
Pontifices, facri quibus eft permiffa poteftas.
Turba minor ritu fequitur fuccincta Gabino,
Veftalemque chorum ducit vittata facerdos,
Trojanam foli cui fas vidiffe Minervam.
Tum qui fata deum, fecretaque carmina fervant,
Et lotam parvo revocant Almone Cybellem:
Et doctus volucres Augur fervare finiftras;
Septemvirque epulis feftis, Titiique fodales:
Et Salius lato portans ancilia collo:

Et tollens apicem generofo vertice Flamen.
Dumque illi effufam longis anfractibus urbem
Circumeunt, Aruns difperfos fulminis ignes
Colligit, & terræ mæfto cum murmure condit,
Datque locis nomen facris; tunc admovet aris
Electa cervice marem. jam fundere Bacchum
Cœperat, obliquoque molas inducere cultro:
Impatienfque diu non grati victima sacri,
Cornua fuccineti premerent cum torva miniftri,
Depofito victum præbebat poplite colium.
Nec cruor emicuit folitus fed vulnere largo
Diffufum rutilo nigrum pro fanguine virus.
Palluit attonitus facris feralibus Aruns:
Atque iram Superuin raptis quæfivit in extis.
Terruit ipfe color vatem: nam pallida tetris
Vifcera tincta notis, gelidoque infecta cruore
Plurimus afpetfo variabat fanguine livor.