1

proprio seruo testatoris, quam heredis aut legatarii, uel
cuiuslibet extranei seruo. 11. 66 Alieno seruo per fideicom-
missum data libertate si dominus eum iusto pretio non uendat,
extinguitur libertas, quoniam nec pretii computatio pro liber-
tate fieri potest.
12. Libertas sicut dari, ita et 'adimi tam
statim testamento quam codicillis testamento confirmatis
potest; ut tamen eodem modo adimatur, 'quo et9 data est.

3

TIT. III. DE LATINIS.

1. 70 Latini ius Quiritium consequuntur his modis: beneficio principali, liberis, iteratione, militia, naue, 'aedificio, 1 pistrino; 2 praeterea ex senatusconsulto. 'mulier, quae sit ter enixa. 2. Beneficio principali Latinus ciuitatem Romanam accipit, si ab imperatore ius Quiritium impetrauerit. 3. 5 Liberis ius Quiritium consequitur Latinus, qui minor triginta annorum manumissionis tempore fuit: nam lege Iunia 192 ba cautum est, ut si ciuem Romanam uel Latinam uxorem | duxerit, testatione interposita, quod liberorum quaerendorum causa uxorem duxerit, postea filio filiaue nato nataue et anniculo facto, possit apud praetorem uel praesidem prouinciae causam probare et fieri ciuis Romanus, tam ipse quam filius filique eius et uxor; scilicet si et ipsa Latina sit; nam si uxor ciuis Romana sit, partus quoque ciuis Romanus est ex senatusconsulto, quod auctore diuo Hadriano factum est. 4. 6 Iteratione fit ciuis Romanus, qui post Latinitatem, quam acceperat maior triginta annorum, iterum iuste manumissus

66) Cf. Gai. 2, 265.

fid. (2, 24).
7) Cf. infra 24, 29.
8) adimitatē Vat., ut tā geminandum sit; statim est, dum hoc
ipsum testamentum, quo dedit, nuncupat; in 24, 29. et tit. I. de
ademt. leg. (2, 21) idem dicitur v. eodem' (testamento), quod
fortasse etiam hic excidit, cf. Gai. 1, 29 init.

9) quo modo
cj. Roed.
70) Cf. Gai. 1, 28 seq. Fortasse h. 1. excidit:
'Latini ciues Romani fiunt, cum aliquo modo ius Quiritium con-
sequuntur.' Cf. §. 2. 1) Cf. Gai. 1, 34. L. 139. D. de verb.
sign. (50, 16). Tacit. A. 15, 43. Suet. Vesp. 8.
2) Cf. Fr.
Vat. 233. Gai. 1, 34. 3) uulgo quae sit te renexa Vat. uulgo
quaesitos tres enixa Bg. ed. Cf. Fl. p. 373. et de re L. 137. D.
de verb. sign. (50, 16). Paul. 4, 9. SS. 1. 2. 3. 7. 8. 4) Cf.
Gai. 3, 72. 73. 1, 95. 5) Cf. Gai. 1, 29. 30. 80. 6) Cf. Gai. 1,
32b. 35. Fr. Dosith. 14. Tacit. A. 13, 27. Fr. Vat. 221.

est ab eo, cuius ex iure Quiritium seruus fuit. sed huic con-
cessum est ex senatusconsulto, etiam liberis ius Quiritium
consequi. 77
5. 8 Militia ius Quiritium accipit Latinus, (si)
inter uigiles Romae sex 'annis militauerit, ex lege Visellia. 80
'at postea1 ex senatusconsulto concessum est ei, ut, si trien-
nio inter uigiles militauerit, ius Quiritium consequatur.
6. 2 Naue Latinus ciuitatem Romanam accipit, si non minorem
quam decem milium modiorum nauem fabricauerit, et Romam
sex annis frumentum portauerit, ex edicto diui Claudii. * * *

1. 4 Sui iuris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae.

2. 5 Qui matre quidem (certa), patre autem incerto nati 192bß sunt, spurii adpellantur.

TIT. V. DE HIS QVI IN POTESTATE SVNT.

1. In potestate sunt liberi parentum ex iusto matrimonio nati.

2. 7Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit, et tam masculus pubes quam fe ́mina '(uiri) potens sit, et utrique consentiant, si sui iuris

77) Cf. Gai. 1, 31.

8) Cf. Orelli-Henzen Inscr. III. 6752. 9) annos Bg. ed. Idem postea triennium. 80) a. 24., non ex Momseni sententia (Jahrb. f. gem. Recht II. p. 336. coll. Ritschl. praef. ad indic. schol. Bonn. hib. 1860. p. V.) a. u. 683., quo tempore servi in hoc ministerio erant, qui militare dici non possunt. Nec ad antiquiores leges SCta fieri solita. 1) Ex P. Fabri

esse.

cj. preterea Vat. (ex plea factum). praeterea edd. at, quo vix
careas, huc revocavi ex §. 4., ubi Vat. inter est et ex senatus
habet ut, quod edd. delent. 2) Cf. Gai. 1, 32. Suet. Claud. 18.
3) Apparet, ex hac materia tantum frustula quaedam servata
4) Cf. Gai. 1, 48. 50. L. 4. D. de his qui sui (1, 6).
L. 195. SS. 2. 5. D. de verb. sign. (50, 16). 5) Cf. infra 5, 7.
Fortasse hic excidit: Sui iuris aut fiunt, uelut emancipatione,
aut nascuntur, uelut ii, qui patre incerto nati sunt.'
6) Cf.
Gai. 1, 55. 7) Cf. Gai. 1, 56. pr. 1. de nupt. (1, 10). 8) Sigla
ui (uiri) hic excidisse et in superiorem versum aberrasse vi-
detur, ubi a inter tā et masculos scriptum ei originem debere
suspicor; certe nunquam potens solum hoc sensu legi.

193 a α

4

'sint, 89 aut etiam parentes eorum, si in potestate sint.9 3. 90 Conubium est uxoris iure ducendae facultas. 4. 1 Conubium habent ciues Romani cum ciuibus Romanis; cum Latinis autem et peregrinis ita si concessum sit. 5. 2 Cum seruis nullum est conubium. 36. Inter parentes et liberos 'infinite, cuiuscumque gradus '(sint,) 5 conubium non est. inter cognatos autem ex transuerso gradu olim quidem usque ad quartum gradum matrimonia contrahi non poterant: 6 nunc autem etiam ex tertio gradu licet uxorem ducere; sed tantum fratris filiam, non etiam sororis filiam, aut amitam uel materteram, quamuis eodem gradu sint. eam denique, quae nouerca uel priuigna uel nurus uel socrus nostra fuit, uxorem ducere non possumus. 7. Si quis eam, quam non licet, uxorem duxerit, incestum matrimonium contrahit. ideoque liberi in potestate eius non fiunt, sed quasi uulgo concepti spurii sunt.

8

8. "Conubio interueniente liberi semper patrem sequuntur: non interueniente conubio matris conditioni accedunt, excepto eo, qui ex peregrino et ciue Romana '(nascitur; nam is) peregrinus nascitur, quoniam lex Mensia ex alterutro peregrino natum deterioris parentis conditionem sequi iubet. 9. 9 Ex ciue Romano et Latina Latinus nascitur, et ex libero et ancilla seruus; quoniam, cum his casibus conubia non sint, partus sequitur matrem. 10. 100 In his, qui iure contracto matrimonio nascuntur, conceptionis tempus spectatur:1 in his autem, qui non legitime concipiuntur, editionis; ueluti si

89) Ex Hugonis cj. sunt Vat. Bg. ed. 90) Cf. Serv. ad Aen. 1, 73. Gai. 1, 76. 1) Cf. Gai. 1, 56. 2) Cf. Paul. 2, 19. §. 6. 3) SS. 6. 7. etiam exstant in Collat. 6, 2. SS. 1—3. Cf. Gai. 1, 59-64. SS. 1—3. 5—7. 10. I. de nupt. (1, 10). 4) Bg. ed. uncinis inclusit. 5) Ex Collat. supplevi; nam ob s antecedens h. 1. excidit. 6) Cf. Plutarch. Qu. Rom. 6.

7) Cf. Gai. 1, 67. 78. L. 24. D. de statu hom. (1, 5). 8) Supplevi; nascit nis exciderat ob sequens nascitur. 9) Cf. Gai. 1, 82. 100) Cf. Gai. 1, 89-92. L. 18. 24. D. de statu hom. (1, 5). 1) tépore exceptat' Vat. tempore disceptatur Bg. ed. Scriptum sc. erat temp. Deinde aliud vitium peperit, quod litterae st, sp in exordio vocis levem ante se vocalem suscipere solent velut istecum pro Stichum, espece ex specie, et x ut saepe pro s posita.

ancilla conceperit, deinde manumissa pariat, liberum parit; nam quoniam non legitime concepit, cum editionis tempore libera sit, partus quoque liber est. ***

TIT. VI. DE DOTIBVS.

2. 102 Do

1. Dos aut datur, aut dicitur, aut promittitur. tem dicere potest mulier, quae nuptura est, et debitor mulieris, si iussu eius dicat; item parens mulieris uirilis sexus, per uirilem sexum cognatione iunctus, uelut pater, auus paternus. dare, promittere dotem omnes possunt.

3. Dos aut profecticia dicitur, id est quam pater mulieris dedit; aut aduenticia, id est ea, quae a quouis alio data est.

4. 3 Mortua in matrimonio muliere dos a patre profecta ad patrem reuertitur, quintis in singulos liberos in infinitum 193 a ß relictis penes uirum. quod si pater non sit, apud maritum remanet. 5. Aduenticia autem dos semper penes maritum remanet, praeterquam si is, qui dedit, ut sibi redderetur, stipulatus 'fuerit; quae dos specialiter recepticia dicitur.5

8

6. 6 Diuortio facto si quidem sui iuris sit mulier, ipsa habet 'rei uxoriae actionem, id est dotis repetitionem; quodsi in potestate patris sit, pater adiuncta filiae persona habet ' actionem ; nec interest, aduenticia sit dos, an profecticia. 7. 9 Post diuortium defuncta muliere heredi eius actio non aliter datur, quam si moram in dote mulieri reddenda maritus fecerit.

8. 110 Dos si pondere, numero, mensura contineatur,

102) Cf. Gai. epit. 2, 9. S. 3. L. 41 pr. D. de iur. dot. (23, 3). 3) Cf. Fr. Vat. 108. 4) fuit Vat. Bg. ed. 5) Cf. L. 31. S. 2. D. de mort. c. don. (39, 6). 6) Cf. Fr. Vat. 116. 119. 7) actionem Vat. Bg. ed.; sed reuera, qualiter librarius compendium r. u. male explicuit, quinto abhinc versu post actionem positum, huc revocandum. Cf. Hugo ad h. l. et FlI. p. 373. 8) actionem rei uxoriae Bg. ed. Vid. not. 107. 9) Cf. Fr. Vat. 112. 334. L. 57. D. sol. matr. (24, 3). L. un. S. 4. C. de rei uxor. act. (5, 13). 110) Cf. Zeitschr. f. gesch. RW. XIV. p. 44. L. 14—19. D. de pact. dot. (23, 4). L. 1. §. 2. D. de dote prael. (33, 4). L. un. S. 7. C. de rei ux. act. (5, 13).

annua, bima, trima die redditur; nisi si ut praesens reddatur, conuenerit. reliquae dotes statim redduntur.

9. 111 Retentiones ex dote fiunt (aut propter liberos,) aut propter mores, aut propter inpensas, aut propter res donatas, aut propter res amotas.

10. 2Propter liberos retentio fit, si culpa mulieris aut patris, cuius in potestate est, diuortium factum sit; tunc enim singulorum liberorum nomine sextae retinentur ex dote; non plures tamen quam tres. 11. 'Sextarum 3 'retentione, 23 matrimonium repetitum sit, dos, quae semel functa est, 193b a amplius fungi non potest, nisi | 'aliud matrimonium sit.

4

si

12. Morum nomine, grauiorum quidem 'sextae retinentur; 6 leuiorum autem octaua. grauiores mores sunt 'adulteria tantum; leuiores omnes reliqui. 8 13. Mariti mores

puniuntur in ea quidem dote, quae 'annua die reddi debet, ita (ut) propter maiores mores praesentem dotem reddat, propter minores senum 'mensium 120 die. in ea autem, quae

111) Cf. Fr. Vat. 120. L. un. §. 5. C. de rei uxor. act. (5, 13).
2) Cf. Cic. Top. 4. Paul. Inst. II. apud Boeth. lib. II. in Cic.
Top. 4. S. 18. supra p. 448. Fr. Vat. 105-107.
3) sexte
in Vat. sextae in Bg. ed. signo novae Si non hic sed postea
ante v. dos facto. 4) retentione sunt, non inpetitione dox Vat.
retentione sunt, non in petitione. S. 11. Dos ed. Bg. Alii alia
commenti sunt. De nostra ratione vid. Fl. p. 376.
De re cf.
L. 33. D. de ritu nupt. (23, 3). L. 19. 42. §. 3. D. sol. matr.
(24, 3). Fr. Vat. 107. 5) alium Vat. ed. Bg. 6) Ita Vat.
sexta retinetur edd. pleraeque etiam Bg. Male; nam cum gravio-
res mores sint adulteria, quae complura fieri possunt et idcirco
puniuntur, quia liberos uxor hoc modo ut marito subiiciat, com-
mittere videtur, ex liberorum lege (cf. libr. meum Verf. d. Serv.
Tull. p. 214. 663) etiam plures sextae ob graviores mores retineri
possunt, itaque fieri poterat, ut maritus valde impudicam uxorem
omnino dote spoliaret (Valer. Max. 8, 2. §. 3). 7) Fortasse
post gra-uioris excidit uxoris. 8) adulterio Vat. Noli corrigere
cum aliis adulterium; cf. not. 116. 9) a die Vat. (cf. P. Diacon.
et Pap. A. TP. = annuo (anni) tempore). Significat vero tribus
pensionibus, cuique annua die praestituta; ut 'annua die' dicitur
L. 30. §. 2. D. de leg. 1. et (si non est a Triboniano mutata)
L. 1. §. 2. D. de dote praeleg. (33, 4) et postea senum mensium
die. Cf. Cuiac. obs. 7, 21. ad diem ed. Bg.; sed hoc plerumque
de die diligenter observata dicitur. 120) mensum Vat. ed. Bg.