ter rechter hant dijns hemelscen vaders. Ick arme sondige mensche bidde v grondelose ontfermherticheyt dat ghi mij hier niet en laet op dit dal der tranen tusschen die stricken mijnre vianden als een arm weeskint, mer wilt mijn sondich herte verlichten met die selue gracie des heylighen gheests dye ghi dijnen lieuen discipulen beloefde op dat ick alsoe den wech uwer godlijker gheboden wandelen mach dat ic na dese tijt v godlike moghentheyt inder eewicheyt ghebruycke. Ende ick bidde v doer v gloriose hemeluaert wilt mij allen mijn sonden vergeuen daer ic uwen godliken troost mede van mi gekeert heb ende wilt mi doer dijn glorioese hemeluaert deelachtich maken der ghenaden ende aflaten dye onse heylighe vaders dye pausen hyer op dese stede verleent hebben. Ende wilt mijnder ouders ende vrienden sielen ende alle gheloouighe sielen van alle pine verlossen ende verleent hem eewigen vrede.

Item op die plaetse daer onse lieue heere Jhesus cristus sinen beminden discipulen den trooster den heylijghen gheest sant opten pinxter dach alsoe hi hem beloeft hadde.

Hier is aflaet van allen sonden.

Leest hier deuotelijcken drie. Pater noster ende drie Aue maria.

Item tot Nazareth daer die suuer maget Maria den sone gods ontfinck vanden heylighen gheest doer haer consent Daer is aflaet van alle sonden van pijne ende van schult. Leest hier deuotelijcken drie Pater noster ende drie Aue maria.

GHEBET.

O Almachtige eewige god dye van den lichame der glorioser maghet Maria v eewighe godlike woert dat is Jhesum cristum onsen heere doer dye boetscape dijns en

gels hebt menschelijke natuere willen laten aen nemen. Verleent dinen dienaren op dat wij die gheloouen dat si warachtelijck die moeder gods is doer haer ghebeden nv ende in allen tijde ende in dye vre onser doot v godlijcke hulpe ende bistant in ons gheuoelen mogen Ende maect ons doer uwen eenigen sone ihesum deelachtich alle der aflaten dye tot deser stede ghegeuen sijn ende weest allen gheloouigen sielen ghenadich Amen.

Item alle desen voerscreuen heyligen aflaet mach een yeghelijc kersten mensche wt die grondeloose barmhertichede des bitteren lijdens ons liefs heren Jesu cristi verdienen gaende, staende, sittende, oft ligghende, op sijn wercke oft waer hi is die sijn herte tot dye heylige plaetsen stiert ende dat liden ons liefs heeren ouerdenct ende die Pater noster deuotelijcken leest soe si daer op gheset sijn. Dit is waerachtelijc van den heyligen pausen ghegeuen ende ingheset.

Item dye ghebeden en derf men daer op niet lesen van schults weghen want die sijn wt deuocien daer op gheset.

Item wanneer ghi v penitencie voer v sonden lesen wilt soe knielt innichlijcken metter herten opten berch van Caluarien onder dat cruys ons lyefs heeren Jesu cristi ende bidt hem deuotelijcken met vierigher begeerten dat hi sijn heet dierbaere bloet storte op v coude sondijghe siele in en afdwaen dijnre sonden.

Item men leest dat onse lieue here aen den cruyce screyde vijftich bloedige tranen Ende soe wie aen sijn penitencie daghelijcx leest eenen Pater noster ende eenen Aue maria ter gedenckenissen van desen die heeft dese heylighe tranen seuen werf op sijn knyen gheeert. Ende soe wie dit doet oft enen anderen voort leert die sal onsprekeliken loon daer voer ontfanghen ende sijn siele sal daer doer van onsen lyeuen heere ghewasschen worden

van allen smetten der sonden in die wterste vre van sijnder doot.

Item men leest soe wie dye grote schaemte overdenct die maria magdalena hadde doen sij in simons huys quam om ons liefs heren voeten te cussen ende wasschen Ende die genade ende vruechde dye si vercreech eer sij weder van daer ghinck. Wye haer dit met begeerte sijnre herten vermaent dyen sal si warachtigen rouwe van alle sijn sonden ende sonderlinghe ghenade verweruen van onsen lieuen heere.

NOTA BENE.

Men leest so wie alle daghe eenen Pater noster ende Aue maria. leest ter eeren der groter pinen die onse lieue here leedt van dye doerne croone dye en sal nemmermeer eenighe van sijn vijf sinnen verliesen.

Dit nauolgende ghebet heeft de enghel eenen conuente van ioncfrouwen gheopenbaert daer die pestilencie seer regneerde dat si dese oracie alle dage lasen ter eeren d' glorioser maget Maria si souden van die pestilencie worden verlost.

Hec est preclarum vas.

Dit is een clare vat des heylighen geests Dit is die gloriose woonstede gods dit is een vrouwe der crachten die de crachte des serpents heeft vernielt Dese is scoonder dan die sonne luchtigher dan de mane blinckende bouen dye dagheraert veel claerder dan die sterren, laet ons arme sondaren tot haer gaen ende voer onse sondighe herten slaen segghende tot haer. O heylighe maria saechtmoedige ende goedertieren vrou moeder wilt ons van die haestighe onuersienige doot ende van alle tribulacie verlossen ende maect ons deelachtich der eewiger hemelscher glorien. versus. In alle tribulacien bangicheyt druck ende liden wilt ons te hulpen comen goedertieren maget maria.

COLLECTE.

O Almachtige eewige god wi arm sondaren die de gracie dijnre bescermingen soecken ende begheren bidden v dat ghij doer dat ghebet der gloriooser maget maria ons wilt bescermen van dye pestilencie ende haestige doot ende van allen quade dat wi also dijnre moghenheyt met vrijer gheruster herten deuotelijc dienen moghen Doer ihesum cristum onsen heere Amen Pater noster Aue maria.

Item die dese nauolghende drie Pater noster. deuotelijc leest sijnde inden staat van gracien die is deelachtich van alle de goede wercken die ouer alle die geheele werelt gheschien.

Dat eerste. Pater noster ende Aue maria. spreke ic here Jesu criste ter eeren van alle die ellendige voetstappen die ghi oyt op aertrijck ghinct om minen wille. Pater noster. Aue maria.

Dat tweede. Pater noster ende Aue maria. spreke ic here Jesu criste ter eren dat ghij so iammerlijc aen dye calonne ghebonden ende ghegheesselt wert om minen wille. Pater noster. Aue maria.

Dat derde. Pater noster ende Ave maria. spreke ick here Jesu criste in dye eere dat alle v leden inden cruce onstelt werden so dat gheen lidt in sijn rechte side en bleef. Pater noster. Aue maria.

Gheprent in die vermaerde coopstadt van Antwerpen buyten dye camer poorte Inden gulden eenhoren bi mi Willem vorsterman. Int iaer ons heeren . M. ccccc. ende .xviij. Den .xij. dach van October.

Cum gratia et privilegio.

G.

BESCHRIJVINGEN

VAN

JERUSALEM EN PALESTINA,

samengesteld door Nederlanders

(het tegenwoordige Koningrijk Belgie daaronder begrepen)
of waaraan de naam van Nederlanders verbonden is.

Meerendeels ontleend aan :

Dr. Titus Tobler, Bibliographia geographica Palaestinae. Zunächst kritische Uebersicht gedruckter und ungedruckter Beschreibungen der Reisen ins heilige Land. 8° Leipzig, Verlag von S. Hirzel 1867; en

Dr. Th. B(orret), Bibliotheca Palaestinensis. 8° (Haarlem Küppers en Laurey) MDCCCLXXXIV, (niet in den handel).

Van handschriften wordt hier geene melding gemaakt.

Ao.

Flavius Josephus, Opera omnia, Graece et Latine. Ed. Sigeb. Havercamp. Amstelodami 1726. 2 voll. 1095-1291. Mr. J. Dirks, Noord-Nederland en de Kruis

togten. Schetsen van het aandeel der Noord-Nederlanders en, in het bijzonder, der Friezen, aan dezelven, volgens de berigten van ooggetuigen en tijdgenooten. In: De Vrije Fries, 2e deel 1842, blz. 135.

1212. Wilbrand, graaf Hallermund van Oldenburg, Domheer van Hildesheim, naderhand Bisschop van Utrecht. Willebrandi ab Oldenborg, Itinerarivm Terrae Sanctae. In Leon. Allatii Zvμμinva 122-152; nog eenige malen herdrukt, het laatst in: Laurent Peregrinatores medii aevi quatuor. Lipsiae, Hinrichs 1864.