Page images
PDF
EPUB

nae acutaeque sententiae; gestusque natura ita venustus, ut ars etiam, quae non erat, et e disciplina motus quidam videretur accedere. Vereor ne amore videar plura quam fuerint in illo dicere: quod non ita est; alia enim de illo maiora dici possunt. Nam nec continentia nec pietate nec ullo genere virtutis quemquam eiusdem aetatis cum illo conferendum puto. Nec vero M. Caelium 79 praetereundum arbitror, quaecumque eius in exitu vel fortuna 273 vel mens fuit. Qui quamdiu auctoritati meae paruit, talis tribunus plebis fuit, ut nemo contra civium perditorum popularem turbulentamque dementiam a senatu et a bonorum causa steterit constantius. quam eius actionem multum tamen et splendida et grandis et eadem in primis faceta et perurbana commendabat oratio. Graves eius contiones aliquot fuerunt, acres accusationes tres, eaeque omnes ex rei publicae contentione susceptae; defensiones, etsi illa erant in eo meliora, quae dixi, non contemnendae tamen saneque tolerabiles. Hic cum summa voluntate bonorum

*

273. M. Caelius Rufus wurde von seinem Vater dem M. Crassus und Cicero zugeführt, um von ihnen gebildet zu werden. Er war im Verkehr mit Catilina, ohne an der Verschwörung Theil zu nehmen. Als Tribun im J. 702 (52) stand er auf Milos Seite; im J. 704 (50) war er aedilis curulis. Nachher trat er zu Caesars Partei, suchte im J. 706 (48) durch verderbliche Gesetze sich seiner Schulden zu entledigen, wurde abgesetzt und in Unteritalien, wo er Unruhen zu erregen suchte, erschlagen. Er war ein schwelgerischer, wollüstiger Mensch ohne Charakter.

trib. pl. p. Mil. 33, 81: M. Caelius, tribunus plebis, vir et in re publica fortissumus et in suscepta causa firmissumus et bonorum voluntati et auctoritati senatus deditus et in hac Milonis sive invidia sive fortuna singulari divina et incredibili fide.

turb. 103.

quam. Hier ist wohl einiges ausgefallen, was zur näheren Charakteristik des Caelius alsRedner diente, worauf sich Cicero nachher bezieht. Vielleicht steckt auch in quam ein

Beiwort, welches seine actio in einer Weise bezeichnet, wie Caelius selbst sein Wesen andeutet, bei Quint. XI, 1, 51: ne cui vestrum meus aut vultus molestior aut vox immoderatior aliqua aut denique, quod minumum est, iactantior gestus fuisse videatur.

perurb. Quint. X, 1, 115: multum ingenii in Caelio, praecipue in accusando multa urbanitas.

accusationes gegen C. Antonius wegen Theilnahme an der Catilinarischen Verschwörung im J. 695 (59); gegen L. Sempronius Atratinus wegen Bestechung im J. 698 (56); gegen Q. Pompeius Rufus wegen der bei der Beerdigung des Clodius verübten Gewaltthätigkeit im J. 703 (51).

rei p. cont., 'eifrige Bemühung um den Staat'. de off. I, 25, 87: honorum contentio. de amic. 10, 34: contentio vel uxoriae condicionis vel commodi alicuius.

defens. Er vertheidigte sich im J. 698 (56) gegen die Anklage des jüngeren L. Sempronius Atratinus de vi; auch Cicero hielt die noch vorhandene Rede für ihn.

aedilis curulis factus esset, nescio quo modo discessu meo discessit a sese ceciditque, posteaquam eos imitari coepit, quos ipse 274 perverterat. Sed de M. Calidio dicamus aliquid, qui non fuit orator unus e multis, potius inter multos prope singularis fuit: ita reconditas exquisitasque sententias mollis et pellucens vestiebat oratio. Nihil tam tenerum quam illius comprehensio verborum, nihil tam flexibile, nihil quod magis ipsius arbitrio fingeretur, ut nullius oratoris aeque in potestate fuerit: quae primum ita pura erat, ut nihil liquidius, ita libere fluebat, ut nusquam adhaeresceret. Nullum nisi loco positum et tamquam in vermiculato emblemate, ut ait Lucilius, structum verbum videres; nec vero ullum aut durum aut insolens aut humile aut longius ductum: ac non propria verba rerum, sed pleraque translata, sic tamen ut ea non

discessu meo in die Provinz Cilicien im J. 703 (51). Die Briefe, welche er an ihn schrieb, sind noch vorhanden, ad fam. VIII.

274. M. Calidius war im J. 697 (57)Praetor; ein eifriger Caesarianer verwaltete er Gallia cisalpina und starb dort im J. 707 (47).

unus e multis, 'einer aus der Menge herausgegriffen, gewöhnlich'. tusc. I, 9, 17: nec tamen quasi Pythius Apollo, certa ut sint et fixa quae dixero, sed ut homunculus unus e multis probabilia coniectura sequens. Plin. epp. I, 3, 2: si te possident, felix beatusque es; sin minus, unus ex multis. Vgl. 86.

vestiebat. 262. Der Vergleich von dem durchsichtigen Gewande mag hier wohl von Statuen und Gemälden entlehnt sein; später als Frauen und Männer sich in durchsichtigen Kleidern schamlos blosstellten, vérband man damit die Vorstellung des Tadelnswerthen. Quint. VIII pr. 20: similiter illa translucida et versicolor quorundam elocutio res ipsas effeminat, quae illo verborum ha

bitu vestiuntur.

[blocks in formation]

adhaer., 'anstossen, hängen bleiben'.

loco, an der rechten Stelle'. ad fam. IX, 16, 4: etsi posuisti loco versus Accianos. part. orat. 3, 8: loco tu quidem quaeris, sed planius explicabitur, cum ad orationis ipsius rationem venero.

Lucilius. Die Verse sind de orat. III, 43, 171 und orat. 44, 149 wörtlich angeführt: quam lepide λéžεis compostae, ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato. Das Gleichniss ist entlehnt von den mit grosser Kunst aus kleinen Steinchen zusammengesetzten Mosaikbildern, welche Lucilius ihrer Feinheit wegen vermiculata nennt. Ein so fein ausgeführtes Mosaikbild wurde eingesetzt in den aus Marmor oder gröberem Mosaik gearbeiteten Fussboden und hiess deshalb emblema, Varro r. r. III, 2, 4: num quod emblema aut lithostrotum (ein anderer Ausdruck für diese feine Mosaiken), oder crusta, Plin. XXXV, 1, 1: interraso marmore vermiculatisque ad effigies rerum et animalium crustis.

structum, hier mit unmittelbarer Anwendung der eigentlichen Bedeutung. 33.

pler. transl. orat. 39, 134: verborum lumina attigimus, quibus sic abundabit, ut verbum ex ore nullum

irruisse in alienum locum, sed immigrasse in suum diceres; nec vero haec soluta nec diffluentia, sed astricta numeris non aperte nec eodem modo semper, sed varie dissimulanterque conclusis. Erant autem et verborum et sententiarum illa lumina, quae vocant 275 Graeci oxhuara, quibus tamquam insignibus in ornatu distinguebatur omnis oratio. Qua de re agitur' autem illud, quod multis locis in iurisconsultorum includitur formulis, id ubi esset videbat. Accedebat ordo rerum plenus artis, actio liberalis, totum- 80 que dicendi placidum et sanum genus. Quodsi est optumum 276 suaviter dicere, nihil est quod melius hoc quaerendum putes. Sed cum a nobis paulo ante dictum sit, tria videri esse, quae orator efficere deberet, ut doceret, ut delectaret, ut moveret:

[blocks in formation]

iam praestari oportet, aliquid in
futura praestatione est. Si ergo ve-
limus id quidem, quod praestari
oportet, petere, et in iudicium de-
ducere, futuram vero obligationis
praestationem in incerto relinquere,
necesse est, ut cum hac praescri-
ptione agamus: 'ea res agatur, cu-
ius rei dies fuit'.

formula, die vorgeschriebene
Fassung, in welcher die Klage an-
gebracht werden musste.
195. P.

Rosc. com. 8, 24: sunt iura, sunt
formulae de omnibus rebus consti-
tutae, ne quis aut in genere iniuriae
aut ratione actionis errare possit.
Expressae sunt enim ex unius cuius-
que damno dolore incommodo cala-
mitate iniuria publicae a praetore
formulae, ad quas privata lis accom-
modatur.

videbat. de fin. V, 26, 78: si est
quisquam, qui acute in causis videre
soleat, quae res agatur, is es pro-
fecto tu. Vgl. 232.

276. liberalis, wie sie einem gebildeten Mann ziemt, frei und ungezwungen, ohne Uebertreibung.

sanum. 51. 278. 284.

ante. 185.

deberet, weil der Gedanke, obwohl er allgemein gültig ist, als ein auch in der Vergangenheit gedachter oder ausgesprochner vorgetragen wird. de orat. II, 86, 353: Simonides invenisse fertur ordinem esse

duo summe tenuit, ut et rem illustraret disserendo et animos eorum, qui audirent, devinciret voluptate. Aberat tertia illa laus, qua permoveret atque incitaret animos, quam plurumum pollere diximus, nec erat ulla vis atque contentio: sive consilio, quod eos, quorum altior oratio actioque esset ardentior, furere et bacchari arbitraretur, sive quod natura non esset ita factus, sive quod non consuesset, sive quod non posset. Hoc unum illi, si 277 nihil utilitatis habebat, abfuit; si opus erat, defuit. Quin etiam memini, cum in accusatione sua Q. Gallio crimini dedisset, sibi eum venenum paravisse idque a se esse deprehensum seseque chirographa testificationes indicia quaestiones manifestam rem deferre diceret, deque eo crimine accurate et exquisite disputavisset, me in respondendo, cum essem argumentatus quantum res ferebat, hoc ipsum etiam posuisse pro argumento, quod ille, cum pestem capitis sui, cum indicia mortis se comperisse manifesto et manu tenere diceret, tam solute egisset, tam leniter, tam 278 oscitanter. Tu istuc, M. Calidi, nisi fingeres, sic ageres? praesertim cum ista eloquentia alienorum hominum pericula defendere acerrume soleas, tuum neglegeres? Ubi dolor? ubi ardor animi qui etiam ex infantium ingeniis elicere voces et querellas solet? Nulla perturbatio animi, nulla corporis; non frons percussa, non femur; pedis, quod minumum est, nulla supplosio. Itaque tantum abfuit, ut inflammares nostros animos: somnum

тахите, qui memoriae lumen af- morte habebatur, et de quibus servis? ferret. 66, 185: iam videtis, illam nefariam mulierem hanc fictam quaestionem conscripsisse.

disser. 118.
dixim. 198.
altior. 66.

quod non posset ist noch etwas anderes als 'quod natura non esset ita factus'. Dieses weiset auf die natürliche Anlage hin, welche zunächst und vorwiegend die Richtung bestimmt, obwohl Uebung (consuetudo) auch einem Mangel derselben einigermassen abhelfen kann; non posse bezeichnet überhaupt das Unvermögen, es habe einen Grund welchen es wolle.

277. Q. Gallius wurde der Bestechung im J. 690 (64) angeklagt.

quaestio, von den durch gerichtliche Untersuchung, auch Tortur gewonnenen Aussagen der Sklaven. p. Cluent. 65, 182: quaestio de viri

manif. rem def., den durch alle aufgezählten Beweismittel offenkundigen Thatbestand dem Gericht vorlegen.

solute, hier 'ohne Anstrengung' (contentio). 225. Vgl. 173.

278. praesertim cum (267) hat etwas auffallendes, weil der Satz vorangestellt ist, welcher eigentlich nachfolgen müsste. 'Tuum periculum neglegeres, praesertim cum acerrume aliena defendere soleas?" infant. 90. 108. 305. perturb. 200.

frons. Quint. XI, 3, 123: femur ferire, quod Athenis primus fecisse creditur Cleon, et usitatum est et indignantes decet et excitat audito

isto loco vix tenebamus'. Sic nos summi oratoris vel sanitate vel vitio pro argumento ad diluendum crimen usi sumus.

Tum Brutus, atque dubitamus, inquit, utrum ista sanitas 279 fuerit, an vitium? Quis enim non fateatur, cum ex omnibus oratoris laudibus longe ista sit maxuma inflammare animos audientium et, quocumque res postulet modo, flectere, qui hac virtute caruerit, id ei quod maxumum fuerit defuisse? Sit sane ita, in- 81 quam; sed redeamus ad eum, qui iam unus restat, Hortensium; tum de nobismet ipsis, quoniam id etiam, Brute, postulas, pauca dicemus. Quamquam facienda mentio est, ut quidem mihi videtur, duorum adulescentium, qui, si diutius vixissent, magnam essent eloquentiae laudem consecuti. C. Curionem te, inquit 280 Brutus, et C. Licinium Calvum arbitror dicere.

Recte, inquam, arbitraris; quorum quidem alter ita facile soluteque verbis volvebat satis interdum acutas, crebras quidem certe sententias, ut nihil posset ornatius esse, nihil expeditius. Atque hic parum a magistris institutus naturam habuit admirabilem ad dicendum; industriam non sum expertus, studium certe fuit. Qui si me audire voluisset, ut coeperat, honores quam opes consequi maluisset. Quidnam est, inquit, istuc? et quem ad modum distinguis? Hoc modo, inquam. Cum honos sit prae- 281 mium virtutis iudicio studioque civium delatum ad aliquem, qui eum sententiis, qui suffragiis adeptus est, is mihi et honestus et honoratus videtur. Qui autem occasione aliqua etiam invitis suis civibus nactus est imperium, ut ille cupiebat, hunc nomen hono

rem; idque in Calidio Cicero desiderat. 'Non frons' inquit 'percussa, non femur'; quamquam si licet, de fronte dissentio.

pro arg. Die Aeusserung ist sehr bezeichnend für das advokatische Element in Ciceros Reden.

279. postulas. 232.

280. C. Scribonius Curio war als Quaestor im J. 701 (53) in Asien und trat im J. 704 (50) als Tribun, mit Schulden überhäuft, für Cäsar auf; im folgenden Jahr fiel er als legatus Caesars in Africa. Vellei. II, 48: Curio, vir nobilis eloquens audax, suae alienaeque et fortunae et pudicitiae prodigus, homo ingeniosissime nequam et facundus malo publico, cuius omnino voluptatibus vel libidinibus neque opes ullae neque cupidates sufficere possent.

alter. Hierauf folgen in den Handschriften die Worte 'quod verisimile dixisset', welche offenbar ein ungehöriges Einschiebsel sind.

solute. 173.

volv. orat. 69, 229: quo melius aut cadat aut volvatur oratio.

industria, 'geordneter Fleiss'; studium, 'Eifer', wie er meistens mit dem Talent verbunden zu sein pflegt.

coeperat. Noch sind Ciceros Briefe an ihn vorhanden, ad fam. II, 1-6.

281. sententüs durch das ausgesprochene Urtheil (iudicio), suffragiis durch die günstigen Stimmen bei der Bewerbung (studio).

hon. Liv. XXXVI, 40, 9: hoc titulo satis honestam honoratamque P. Scipionis Nasicae imaginem fore.

« PreviousContinue »