equite, equo temere acto, perverti posset: eques, corpore armisque liber, equo vel per medios gurgites stabili, cominus eminusque rem gereret. Pars magna flumine absumta: quidam, verticoso amni delati in hostes, ab elephantis obtriti sunt: postremi, quibus regressus in suam ripam tutior fuit, ex varia trepidatione quum in unum conligerentur, priusquam ex tanto pavore reciperent animos, Hannibal, agmine quadrato amnem ingressus, fugam ex ripa fecit: vastatisque agris, intra paucos dies Carpetanos quoque in deditionem accepit. Et jam omnia trans Iberum, præter Saguntinos, Karthaginiensium erant. tunt. VI. Cum Saguntinis bellum nondum erat. ceterum jam belli caussa certamina cum finitimis serebantur, maxime Turdetanis. quibus quum adesset idem, qui litis erat sator, nec certamen juris, sed vim quæri adpareret; legati a Sa- Saguntini guntinis Romam missi, auxilium ad bellum jam haud dubie Romam leinminens orantes. 30 Consules tunc Romæ erant P. Corne- gatos mitlius Scipio et Ti. Sempronius Longus: qui 3 quum, legatis U. C. 534. in senatum introductis, de republica retulissent, placuisset- A. C. 218. P. Cornelio, que mitti legatos in Hispaniam, ad res sociorum inspicienTi. Semprodas; quibus si videretur digna caussa, et Hannibali denun- nio Coss. ciarent, ut ab Saguntinis, sociis populi Romani, abstineret, et Karthaginem in Africam trajicerent, ac sociorum populi Romani querimonias deferrent. Hacm legatione decreta, necdum missa, omnium spe celerius Saguntum obpugnari Sagunti obadlatum est. 32 Tunc relata ex integro res ad senatum. pugnatio. Alii, provincias consulibus Hispaniam atque Africam decernentes, terra marique rem gerendam censebant: alii totum in Hispaniam Hannibalemque intendebant bellum. Erant, qui non temere movendam rem tantam, exspectandosque ex Hispania legatos censerent. Hæc sententia, quæ tutis- Legati in sima videbatur, vicit: legatique eo maturius missi, P. Va- Hispaniam lerius Flaccus et Q. Bæbius Tamphilus, Saguntum ad Han- mittuntur. nibalem, atque inde Karthaginem, si non absisteretur bello, ad ducem ipsum in pœnam fœderis rupti deposcendum. VII. Dum ea Romani parant consultantque, jam Saguntum summa vi obpugnabatur. Civitas ea longe opulentissima ultra Iberum fuit, sita passus mille ferme a mari. a Rom. Saguntini fortiter re U. C. 534. Oriundi a Zacyntho insula dicuntur, mixtique etiam ab ArA. C. 218. dea Rutulorum quidam generis. ceterum in tantas brevi creverant opes, seu maritimis, seu terrestribus fructibus, seu multitudinis incremento, seu sanctitate disciplinæ, qua fidem socialem usque ad perniciem suam coluerunt. Hannibal, infesto exercitu ingressus fines, pervastatis passim agris, urbem tripartito adgreditur. Angulus muri erat in planiorem patentioremque, quam cetera circa, vallem vergens. adversus eum 33 vineas agere instituit, per quas aries moenibus admoveri posset. Sed ut locus procul muro satis æquus agendis vineis fuit; ita haudquaquam prospere, postquam ad effectum operis ventum est, coeptis succedebat. et turris ingens inminebat: et murus, ut in suspecto loco, supra ceteræ modum altitudinis emunitus erat: et juventus delecta, ubi plurimum 34 periculi ac laboris ostendebatur, ibi vi majore obsistebant. Ac primo missilibus submovere hostem, nec quidquam satis tutum munientibus pati. deinde jam non pro moenibus modo atque turri tela micare, sed ad erumpendum etiam in stationes operaque hostium animus erat: quibus tumultuariis certaminibus haud ferme plures Hannibal Saguntini cadebant, quam Poeni. Ut vero Hannibal ipse, vulneratus. dum murum incautius subit, adversum femur 35 tragula graviter ictus cecidit; tanta circa fuga ac trepidatio fuit, ut non multum abesset, quin opera ac vineæ desererentur. pugnant. VIII. 36 Obsidio deinde per paucos dies magis, quam obpugnatio, fuit, dum vulnus ducis curaretur. per quod tempus ut quies certaminum erat, ita ab adparatu operum ac munitionum nihil cessatum. Itaque acrius de integro obortum est bellum, pluribusque partibus, vix accipientibus. quibusdam opera locis, vineæ coeptæ agi, admoverique aries. Abundabat multitudine hominum Poenus; ad centum enim quinquaginta millia 37 habuisse in armis satis P creditur. Oppidani ad omnia tuenda atque obeunda 38 multifa riam distineri cœpti sunt. et non subficiebant (jam enim fe- U. C. 534. riebantur arietibus) muri, quassatæque multæ partes erant. A. C. 218. una continentibus ruinis nudaverat urbem: tres deinceps turres, quantumque inter eas muri erat, cum fragore ingenti prociderant: captumque oppidum ea ruina crediderant Pœni; qua, velut si pariter utrosque murus texisset, ita utrimque in pugnam procursum est. Nihil tumultuariæ pugnæ simile erat, quales in obpugnationibus urbium per occasionem partis alterius conseri solent; sed 39 justæ acies, velut patenti campo, inter ruinas muri tectaque urbis modico distantia intervallo constiterant. hinc spes, hinc desperatiq animos irritat: Poeno cepisse jam se urbem, si paullulum adnitatur, credente; Saguntinis pro nudata mœnibus patria corpora obponentibus, nec ullo pedem referente, ne in relictum a se locum hostem inmitteret. Itaque quo acrius et conferti " magis utrimque pugnabant, eo plures vulnerabantur, nullo inter arma corporaque vano intercidente telo. 40 Falarica erat Saguntinis, missile telum 11 hastilī abiegno, et cetera tereti, præterquam ad extremum, unde ferrum exstabat. id, sicut in pilo, quadratum stuppa circumligabant, lincbantque pice. 42 Ferrum autem tres longum habebat pedes, ut cum armis transfigere corpus posset. Sed id maxime, etiamsi hæsisset in scuto, nec penetrasset in corpus, pavorem faciebat; quod, quum medium accensum mitteretur, conceptumque ipso motu multo majorem ignem ferret, arma omitti cogebat, nudumque militem ad insequentes ictus præbebat. IX. 43 Quum diu anceps fuisset certamen, et Saguntinis, r quassatæ quoque Eæd. s in del. Eæd. confertim Eæd. x oblongo Gron. y in z add. ergo Gron. Crev. a multimoda arte Gron. Crev. trelicto a se loco Exed. longum Gron. quod e duobus scriptis affert Gronovius, nos in uno reperimus: multifariam distineri, id est, in multas variasque partes distrahi, distendi. 39* Justa acies] Quæ jure dici possent acies. Opponuntur juste acies et tumultuaria pugna. 40 Falarica] Hoc telum, teste Festo, nomen habet a falis, quæ sunt turres ligneæ militares, unde tela mittebantur. 41 Hastili abiegno] Jamdudum Lip. sius, Poliorcet. I. v. dial. 5. testatus est se didicisse hic melioribus in libris legi abiegno: quam vocem itidem exhibet unus codex a Jac. Gronovio inspectus, servant quoque duo e nostris. Vulgati habent oblongo. Sed J. Frid. Gronovius vix ullo in codice MS. sic legi affirmat, vetustissimas VOL. I. quoque editiones in alia omnia abire. et 42 Ferrum autem tres longum ha- 49 Quum ergo] Abest Td ergo ab Hannibal legatos U. C. 534. quia præter spem resisterent, crevissent animi; Poenus, A. C. 218. quia non vicisset, pro victo esset; clamorem repente oppidani tollunt, hostemque in ruinas muri expellunt; inde inpeditum trepidantemque exturbant; postremo fusum fugatumque in castra redigunt. Interim ab Roma legatos venisse nunciatum est. quibus obviam ad mare missi ab Hannibale, qui dicerent, nec tuto eos adituros inter tot tam 44 efferatarum gentium arma: nec Hannibali, in tanto discrimine rerum, operæ esse legationes audire. Adparebat, non admissos protinus Karthaginem ituros. literas igitur nunciosque ad principes factionis Barcinæ præmittit, ut præpararent suorum animos, ne quid pars altera gratificari pro Romanis posset. Rom. non admittit. Legati Rom. Karthaginem eunt. Hannonis oratio in Hannibalem. 6 45 X. Itaque, præterquam quod admissi auditique sunt, ea quoque vana atque irrita legatio fuit. Hanno unus adverso senatu caussam fœderis, magno silentio propter auctoritatem suam, 46 non adsensum audientium, egit. Per Deos, foede'rum arbitros ac testes, monuisse, prædixisse se, ne Hamil'caris progeniem ad exercitum mitterent. non manes, non stirpem ejus conquiescere viri: nec umquam, donec sanguinis 'nominisque Barcini quisquam supersit, quietura Romana foedera. Juvenem flagrantem cupidine regni, viamque unam ' ad id cernentem, si ex bellis bella serendo subcinctus armis legionibusque vivat, velut materiam igni præbentes, ad exer'citus misistis. aluistis ergo hoc incendium, quo nunc ardetis. Saguntum vestri circumsident exercitus, unde arcentur fœ' dere: mox Karthaginem circumsidebunt Romanæ legiones, 'ducibus iisdem Diis, per quos priore bello rupta fœdera sunt 'ulti. Utrum hostem, an vos, an fortunam utriusque populi, ignoratis? Legatos, ab sociis et pro sociis venientes, bonus 'imperator vester in castra non admisit, jus gentium sustulit. 'hi tamen, unde ne hostium quidem legati arcentur, pulsi ad ' vos veniunt, res ex foedere repetunt. 47 publica fraus absit; a effrenaturum Gron. Crev. no e codd. Gronovianis, uno itidem e nostris: nec sane illa voce quidquam hic est opus. ve Effrenatarum] Sigonius e 45 Opera esse] Operæ pretium esse, b in del. Eæd. non ergo сит assensu audientium, quomodo habent libri. In iis quæ proxime sequuntur, unus vel optimus codex auctior est vulgatis, et sic habet, teste Gronovio: egit, per deos fœ. derum arbitros ac testes obtestans ne Romanum cum Saguntino suscitarent bellum. Monuisse, prædixisse se. Et eodem alludunt quatuor alii codices, ipsi Gronovio unus, unus Hearnio, duo nobis inspecti. 46 Non assensum audientium] Sic 47 Publica fraus absit] Concessio emendavit Rubenius ex conjectura, ex persona Romanorum; quasi dicepropterea quod supra dicitur Hanno ret Hanao: fœderis rupti et noxam adverso senatu causam fœderis egisse; et pœnain non publicam esse Cartha 48 Quo lenius U. C. 534. auctorem culpæ et reum criminis deposcunt. agunt, segnius incipiunt; eo, quum coeperint, vereor, ne A. C. 218. perseverantius sæviant. 49 Egates insulas 50 Erycemque ante oculos proponite; quæ terra marique per quatuor et 'viginti annos passi sitis. Nec puer hic dux erat, sed pater ipse Hamilcar, Mars alter, ut isti volunt. sed e51 Tarento, id 'est Italia, non abstinueramus ex foedere: sicut hunc Sagunto 'non abstinenius. Vicerunt ergo Dii hominesque; et, 52 id de quo verbis ambigebatur, uter populus foedus rupisset, eventus 'belli, velut æquus judex, unde jus stabat, ei victoriam dedit. "Karthagini nunc Hannibal vineas turresque admovet: Kar'thaginis moenia quatit ariete. Sagunti ruinæ (falsus utinam vates sim) nostris capitibus incident: susceptumque cum Saguntinis bellum, habendum cum Romanis est. Dedemus ergo Hannibalem? dicet aliquis. Scio, meam levem esse in 6 eo auctoritatem propter paternas inimicitias. Sed et Hamilcarem eo perisse lætatus sum, quod, si ille viveret, bellum: "jam cum Romanis haberemus; et hunc juvenem, tamquam. 'furiam facemque hujus belli, odi ac detestor. Nec dedendum solum id piaculum rupti fœderis ; sed, si nemo deposcat, devehendum in ultimas maris terrarumque oras, ablegandumque eo, unde nec ad nos nomen famaque ejus accedere, neque sollicitare quietæ civitatis statum possit. "Ego ita censeo, legatos extemplo Romam mittendos, qui 'senatui satisfaciant: alios, qui Hannibali nuncient, ut exeresed tunc Tarento, Doer. Rup. did est leg. tum in Gron. Crev. periisse Eæd. giniensium, sed solius Annibalis propriam, Romani facile patiuntur. 48* Reum criminis] Eum cui crimen luendum est. 49 gates insulas] Ad quas victi Carthaginienses, pacem gravissimis conditionibus accipere coacti fue rant. 50 Erycem] Montem in Sicilia, ad quem clausus exercitus Pœnorum solius demum pacis beneficio liberat us fuerat. e sunt. Possis ordinare in hunc mo- 51 Tarento tum in Italia] Gronovius ex vestigiis MSS. legit Tarento, id est, Italia. Italiam nimirum Hanno significat nominatim in foedere expressam fuisse. Philinus, referente Polybio, 1. 1. c. 26. scripserat fuisse Romanos inter et Poenos fœdus, ex quo Carthaginienses abstinere omni Italia oportebat. Nec ab eo dissensisse Livium, tum ex hoc loco suspicari licet, tum ex Epit. lib. XIV. Polybius tamen Philinum hac in re erroris coarguit. 52 Id de quo verbis ambigehatur] licitare. Sensus patet: verba paulo impeditiora 53 Neque sollicitare] Plenius ac melius unus e Gronovianis codd. et unus quoque e nostris: neque ille sol |