Page images
PDF
EPUB

L'écrit contenant les dernières volontés doit être signé par le testateur et par sept témoins, auxquels le testateur le présente en déclarant que ce sont ses dernières volontés. Ces témoins signent (subscribunt) à l'intérieur, sans préjudice du secret, et scellent l'instrument de leurs cachets (signant). La date n'est pas nécessaire. Le testament peut être écrit par n'importe qui. Le sénatus-consulte Libonien reste en vigueur1.

En outre, Théodose a autorisé expressément le testateur, s'il le préférait, à déclarer ses dernières volontés de vive voix à sept témoins. C'est le testament nuncupatif du droit nouveau.

L'un et l'autre de ces testaments sont qualifiés testamenta privata solemnia, c'est-à-dire ordinaires, réguliers. Justinien les a conservés et sanctionnés, tout en déclarant superflue la signature du testateur, si c'est lui-même qui a écrit le testament en entier, de sa propre main 2.

On voit qu'il n'est plus question de mancipation et que l'ancien acquéreur du patrimoine est devenu témoin comme l'ancien porte-balance.

La langue latine, qui était naturellement seule admise jadis, n'a plus ce monopole exclusif.

Les témoins doivent être qualifiés comme il sera dit plus loin 3. Il faut qu'ils soient convoqués expressé

3

1 Voyez au précédent paragraphe, chiffre 3.

2 Ces testaments sont encore en vigueur dans le droit commun allemand; l'ordonnance pour le notariat de 1512 les a sanctionnés avec de légères modifications. Voyez encore, pour le droit actuel, la note 4. 3 Infra, § 15.

ment, ad hoc rogati, et qu'ils se trouvent réunis volontairement et simultanément, auprès et en vue du testateur, in conspectu testatoris. Le testament doit être fait d'un trait, sans interruption, sauf arrêts accidentels et momentanés. Les diverses conditions requises sur ce point se résument dans la condition générale de l'unité de l'acte, laquelle unité se subdivise en unitas contextus, unitas temporis et unitas loci.

§ 3 J. De testamentis ordinandis II, 10: Sed cum paulatim tam ex usu hominum quam ex constitutionum emendationibus cœpit in unam consonantiam jus civile et prætorium jungi, constitutum est, ut uno eodemque tempore, quod jus civile quodam modo exigebat, septem testibus adhibitis et subscriptione testium, quod ex constitutionibus inventum est, et ex edicto prætoris signacula testamentis imponerentur: ut hoc jus tripertitum esse videatur, ut testes quidem et eorum præsentia uno contextu testamenti celebrandi gratia a jure civili descendant, subscriptiones autem testatoris et testium ex sacrarum constitutionum observatione adhibeantur, signacula autem et numerus testium ex edicto prætoris. § 4. Sed his omnibus ex nostra constitutione propter testamentorum sinceritatem, ut nulla fraus adhibeatur, hoc additum est, ut per manum testatoris vel testium nomen heredis exprimatur et omnia secundum illius constitutionis tenorem procedant. § 5. Possunt autem testes omnes et uno anulo signare testamentum (quid enim si septem anuli una sculptura fuerint?) secundum quod Pomponio (Papiniano?) visum est. Sed et alieno quoque anulo licet signare. § 12. Nihil autem interest, testamentum in tabulis an in chartis membranisve vel in alia materia fiat. § 13. Sed et unum testamentum pluribus codicibus conficere quis potest, secundum obtinentem tamen observationem omnibus factis. Quod interdum et necessarium est, si quis navigaturus et secum ferre

et domi relinquere judiciorum suorum contestationem velit, vel propter alias innumerabiles causas, quæ humanis necessitatibus imminent.

§ 14. Sed hæc quidem de testamentis, quæ in scriptis conficiuntur, si quis autem voluerit sine scriptis ordinare jure civili testamentum, septem testibus adhibitis et sua voluntate coram eis nuncupata sciat hoc perfectissimum testamentum jure civili firmumque constitutum.

Théodose et Valentinien, L. 21 C. même titre (439) : Hac consultissima lege sancimus, licere per scripturam conficientibus testamentum, si nullum scire volunt quæ in eo scripta sunt signatam vel ligatam vel tantum clausam involutamque proferre scripturam, vel ipsius testatoris vel cujuslibet alterius manu conscriptam, eamque rogatis testibus, septem numero, civibus romanis puberibus, omnibus simul offerre signandam et subscribendam, dum tamen testibus præsentibus testator suum esse testamentum dixerit, quod offertur, eique ipse coram testibus sua manu in reliqua parte testamenti subscripserit; quo facto, et testibus uno eodemque die ac tempore subscribentibus et consignantibus, testamentum valere, nec ideo infirmari, quod testes nesciant, quæ in eo scripta sunt testamento. § 2. In omnibus autem testamentis, quæ præsentibus vel absentibus testibus dictantur, superfluum est, uno eodemque tempore exigere testatorem et testes adhibere et dictare suum arbitrium et finire testamentum. Sed licet alio tempore dictatum scriptumve proferatur testamentum, sufficiet, uno eodemque die, nullo actu interveniente, testes omnes, videlicet simul nec diversis temporibus subscribere signareque testamentum. Finem autem testamenti subscriptiones et signacula testium esse decernimus. Non subscriptum namque a testibus ac signatum testamentum pro imperfecto haberi convenit.

§ 4. Per nuncupationem quoque, hoc est sine scriptura, testamenta non alias valere sancimus, nisi septem testes, ut supra dictum est, simul uno eodemque tempore collecti, testatoris voluntatem, ut testamentum sine scriptura

facientis, audierint. § 6. Illud etiam hic legi prospeximus inserendum, ut etiam græce omnibus liceat testari.

Justinien, L. 28 même titre (530): Cum antiquitas testamenta fieri voluit nulla actu interveniente et hujus modi verborum compositio non rite interpretata pæne in perniciem et testantium et testamentorum procederet, sancimus, in tempore quo testamentum conditur, vel codicillus sancitur, vel ultima quædam dispositio secundum pristinam observationem celebratur, - nihil enim ex ea penitus immutandum censemus, ea quidem, quæ minime necessaria sunt, nullo procedere modo, quippe causa subtilissima proposita, ea, quæ superflua sunt, minime debent intercedere. Si quid autem necessarium venerit et in ipsum corpus laborantis respiciens contigerit, id est vel victus necessarii vel potionis oblatio vel medicaminis datio, vel impositio, quibus relictis ipsa sanitas testatoris periclitetur, vel si quis necessarius naturæ usus ad depositionem superflui ponderis immineat vel testatori vel testibus, non esse ex hac causa testamentum subvertendum, licet morbus comitialis, quod et factum esse comperimus, uni ex testibus contigerit, sed eo, quod urget et imminet, repleto vel deposito, iterum solita per testamenti factionem adimpleri.

Et si quidem a testatore aliquid fiat testibus paulisper separatis, quum coram his facere aliquid naturale testator erubescat, interum introductis testibus consequentia factionis testamenti procedere. Si tamen in quendam vel quosdam testium aliquid tale contingat, si quidem ex brevi temporis intervallo necessitas potest transire, iterum eorundem testium reversum exspectari et solemnia peragi. Sin autem longiore spatio refectio fortuiti casus indigeat et maxime si salus testatoris periclitantis immineat; tunc, illo vel illis testibus, circa quos aliquid tale eveniet, separatis, alios surrogari, et ab eo vel ab eis tam testatorem quam alios testes sciscitari: Si ea, quæ eorum præsentiam antecedunt, omnia coram his processissent? Et si hoc fuerit undique manifestum, tunc eos vel eum una cum aliis testibus ea quæ oportet facere, etsi in medio subscrip

tiones testium jam fuerant subsecuta. Sic enim et naturæ medemur, et mortuorum elogia in suo statu facimus perma

nere.

§ 1. Cum autem constitutione, quæ de testamentis ordinandis processit, cavetur, quatenus septem testium præsentia in testamentis requiratur, et subscriptio a testatore fiat vel ab alio pro eo, et constitutio sic edixit: octavo subscriptore adhibito, et quidam testamentum suum omne manu propria conscripsit, et post ejus literas testes adhibiti suas subscriptiones supposuerunt, aliaque omnia solemniter in testamento peracta sunt, et testamentum ex hoc, de quo dubitabatur, irritum factum est, eandem constitutionem corrigentes sancimus, si quis sua manu totum testamentum vel codicillum conscripserit, et hoc specialiter in scriptura reposuerit, quod hæc sua manu confecit, sufficiat ei totius testamenti scriptura et non alia subscriptio requiratur neque ab eo, neque pro eo ab alio, sed sequantur hujusmodi scripturam et literæ testium et omnis, quæ exspectatur, observatio, et sit testamentum validum, et codicillus, si quinque testium literæ testatoris scripturæ coadunentur, in sua firmitate remaneat, et nemo callidus machinator hujusmodi iniquitatis in posterum inveniatur.

Justinien, L. 26 C. De testamentis (528) : In testamentis sine scriptis faciendis omnem formalem observationem penitus amputamus, ut, postquam septem testes convenerint, satis sit, voluntatem testatoris vel testatricis simul omnibus manifestari, significantis ad quos substantiam suam pervenire velit, vel quibus legata dare, vel fidei commissa, vel libertates disponere, etiamsi non ante hujusmodi dispositionem prædixerit testator vel testatrix illa formalia verba ideo eosdem testes convenisse, quod sine scriptis suam voluntatem vel testamentum componere censuit.

:

Ulpien, L. 21 § 2 Qui testamenta: In testamentis, in quibus testes rogati adesse debent, ut testamentum fiat, alterius rei causa forte rogatos ad testandum non esse idoneos placet. Quod sic accipiendum est, ut, licet ad aliam rem sint rogati vel collecti, si tamen ante testimonium

« PreviousContinue »