108. Emptio domus a. 159 p. C.

C. I. L. 3,944. E tript. Transs. integro. Repetivi ut semper, exemplum interius; cum vero exemplum exterius melius servatum sit, supplementa inde deprompta litteris rectis expressi uncis quadratis inclusa.

Andueia Batonis emit manci[pioque] accepit (2) domus partem dimidiam, interantibus partem [dex](3)tram, que est Alb(urno) maiori vico Pirustar[um in]t[er] ad[fines Platorem Accep](4)tianum et Ingenum Callisti1 X trecentis de Veturi[o Valente]. (5) Eam domus partem dimidiam2, q(ua) d(e) a(gitur), cum suis saepibus, sae(6)pimentis, finibus, aditibus, claustris, fienestris, ita uti (7) clao fixsa et optima maximaque est3, h(abere) r(ecte) (iceat); (8) [e]t si quis eam domum partemve quam quis [e]x [ea] (9) evicerit, q(uo) m(inus) Andueia Batonis e(ive), a(d) q(uem) e(a) r(es) p(ertinebit), h(abere) p(ossidere) (10) u(suque) c(apere) r(ecte) 1(iceat); qu[o]d ita licitum n[o]n erit5, t(antam) (11) p(ecuniam) r(ecte) d(ari), f(ide) r(ogavit) Andueia Batonis, fide promisit, (12) Veturius Valens. Proque ea do[mu partem (13) dim]idiam' pretium X CCC Veturius V]ales (14 = II,1) a[b A]n[du]ei[a Ba]tonis accepiss[e et] ab[ere II. se dixit]. (15) Convenitq(ue) int[e]r eos, [uti] Veturius Va[lens, pro ea] (16) domo tributa usque ad recensum dep[e]n[dat].

8

(17) Act (um) Alb(urno) maiori prid. nonas Maias (18) Qui[n]tillo et Prisco cos.

(Nom. sign.:) L. Vasidius V[i]ctor sig(navit). T. Fl. Felicis. M. Lucani Melioris. Platoris Carpi. T. Aureli Prisci. Batonis Annaei. Veturi Valentis venditoris.

(Emptiones sine mancipatione peractas damus Cap. VIII.)

b. Fiduciae causa.

109. Emptio servorum a. 61.

E tabulis ceratis mutilis Pompeiis a. 1887 rep., ass. in museo Neapolitano. Transcrr. de Petra et Mau, edd. de Petra Notizie degli scavi di antichità 1887 p. 415-420, Rendiconti (cett.) della Società reale di Napoli 1888, p. 48 sq.;

1) Ext. addit: filium et si qui ali adfines sunt et viam publicam. 2) Ext. eam domum. 3) Ext. ins: Andueia Batonis. 4) Ext. usuque capere. 5) Ext. ins. tum quantum id erit qu[od ita habere possidere licitum non erit]. dimidia. 8) Ext. [Vallens.

6) Ext. ins. dari.

7) Ext. proque ea [do]mu

5.

Mo. Herm. 23,157-159; Scialoja Bull. dell' ist. di dir. Rom. 1,5-15.205 -227; Alibrandi ibid. 16-20; Eck ZSSt. 9,60-97, cf. 151; Tardif, Nouvelle Revue historique de droit français et étranger 1888, 472 sq. A et B diptychi, C D E triptychi partes fuisse cum ex eis quae tabulis continentur, tum inde apparet, quod et illae duae eiusdem magnitudinis sunt et hae tres. Emptionem mancipiorum, de qua agitur in diptycho, non veram esse sed imaginariam fiduciae causa contractam animadvertit Gradenwitz (Bull. dell' ist. di dir. Rom. p. 164), demonstravit Eck (l. 1. p. 72 sq.); refragantibus Alibrandio, qui de lege commissoria cogitat et Karlowa, röm. Rechtsgesch. 2,378.573. Eam opinionem commendat inter alia quod v. 4 mancipia negantur ‘ali' ulli obligata esse, item particula ‘ob' in pignorum instrumentis saepissime pecuniae creditae anteposita, denique venditrix (tab. A.) eadem debitrix (tab. C.). Obligationis eius, quae hoc fiduciae pacto confirmatur, reliquias simul inventas proponit triptychon simul inventum. A. Poppaea Prisci liberta Note iuravit pueros Simplicem et Petrinum, sive ea mancipia alis nominib[us] sunt, sua esse seque possidere, neque ea mancipia ali ulli obligata esse neque sibi cum ulo com[munia] esse, eaque mancipia singula sestertis nu[mmis sin-] gulis Dicidia Margaris emit ob seste[rtios'. . et] mancipio accepit de Poppea Prisc[i liberta Note] tutore auctore A. Caprasio A.

Si quo minoris e[a] mancipia did venie[rint .

1) L De v. 34 suppl.

a Margaris Poppea [P]risci lib(erta) Note tuto?... nsa persc. 30. Supra hec inter [e]as conveneru[nt

L. Iunio Caesennio . . P. Calvi[s]io Rusone.

In margine tabulae, uti apud nos indices libris inscribuntur: Firmata (?) foenorum scriptio.

110. Formula Baetica. (Saec. I-II p. C.)

C. 1. L. 2,700 n. 5042, cf. 2 S, 844 n. 5406. E tabula aenea (a. 0,156 m., 1. 0,26 m.), in Hispania a. 1867 ad ostia Baetis fluminis reperta, nunc Sevillae iure privato servata. Ediderunt eam cum commentario: Degenkolb, ZRG. 9,117.407. Krüger, krit. Versuche, p. 41–58. Rud. ZRG. 11,52. Saeculo 1 propter formam litterarum tabulam adtribuit Huebner, dubitantibus Kruegero et Mo. Cum partem tantum instrumenti tabula exhibeat, altera adiuncta fuerit necesse est, sed neque diptychi pars est tabula, deest enim scriptura exterior, neque negotium de quo agitur unquam vere contractum est:

45.

videtur formula tantum fuisse, secundum quam talia negotia concipienda essent, ut docuit Rud. p. 76.

2

Dama L. Titi ser(vus) fundum Baianum, qui est in agro, qui (2) Veneriensis vocatur, pago Olbensi, uti optumus maxumusq(ue) (3) esset, HS n(ummo) I et hominem Midam HS n(ummo) I fidi fiduciae causa man(4)cipio accepit ab L. Baianio, lipripende1-, antest(ato) — 2. Adfines fundo3 (5) dixit L. Baianius L. Titium et C. Seium et populum et si quos dicere oportet. (6) Pactum comventum factum est inter Damam L. Titi ser(vum) et L Baianium, [uti*] (7) quam pecuniam L. [Titius L.'] Baianio dedit dederit, credidit crediderit, ex(8) pensumve tulit tulerit, sive quid pro eo promisit promiserit, (9) spopondit [spoponderit'], fideve quid sua esse iussit iusserit, usque eo is fundus (10) eaque mancipia fiduciae essent, donec ea omnis pecunia fides(11)ve persoluta' L. Titi soluta liberataque esset; si pecunia sua qua(12)que die L. Titio h(eredi)ve eius data soluta non esset, tum uti eum (13) fundum eaque mancipia, sive quae mancipia ex is vellet L. Titi(14)us h(eres) ve eius vellet, ubi et quo die vellet, pecunia praesenti (15) venderet. Mancipio pluris HS n(ummo) I invitus ne daret, neve sa(16)tis secundum mancipium daret, neve ut in ea verba, quae in ver(17)ba satis s(ecundum) m(ancipium) dari solet, repromitteret, neve simplam neve (18) [duplam] ...

c. Donationis causa.

111. Donatio Fl. Artemidori. (Saec. II p. C.)

C. I. L. 6,2,1360 n. 10241. E cippo marmoreo, qui prope Romam repertus postea in Angliam translatus est. Or. 4358, Wi. 310, cf. Huschke, Syntr. don. p. 7 v. 1-3 litteris permagnis incisi sunt.

D(is) manibus) (2) M. Herenni (3) Proti; vixit) a(nnos) XXII (4) m(enses) II d(ies) V. Fecerunt parentes (5) M. Herennius Agricola et (6) Herennia Lacena filio.

-

4) om. 5) Baiano.

1) libripendl. 2) Nomina libripendis et antestați omissa sunt, quia forma tantum contrahendi, non verus contractus fuit. Cf. n. 112 v. 11.12. 3) eundo. 6) fiducia. 7) Transpositis verbis legendum esse censet Deg. pecunia persoluta fidesve. [Si quid mutandum est, delendum persoluta, ut iungantur pecunia soluta, fides liberata. Tн. M.] - 8) [vellet del. TH. M.]

(7) Chirographum: Ollaria n(umero) IIII, (8) cineraria n(umero) IIII, intrantibus par(9)te laeva, que sunt in monumento (10) T. Flavi Artemidori, quod est via (11) Salaria in agro Volusi Basilidis (12) ientibus ab urbe parte sinistra, do(13)nationis causa mancipio accepit (14) M. Herennius Agricola de T. Flavio (15) Artemidoro HS n(ummo) I, libripende M. (16) Herennio Iusto; antestatus est Ti. (17) Iulium Erotem, inque vacuam (18) possessionem earum ollarum (19) et cinerariorum T. Flavius Arte(20)midorus Herennio Agricole ire (21) aut mittere ossaque inferre per(22)misit, sacrumque quotiens face(23)re vellit Herennius Agricola (24) heredesve eius, permisit, clavisve (25) eius monumenti potestatem factu(26)rum se dixit, dolumque malum (27) huic rei abesse afuturumque (28) esse2. Haec recte dari fieri praestari(29)que stipulatus est M. Herennius (30) Agricola, spepondit T. Flavius (31) Artemidorus.

Act(um) XVII k. Ianuar. (32) C. Calpurnio Flacco, L. Trebio (3) Germano cos.3

112. Donatio Statiae Irenes. (252 p. C.)

C. I. L. 6,2,1363 n. 10247. E tabula marmorea, quae Romae a. 1554 effossa postea periit. Huschke, Syntr. don. 7, Wi. 311, cf. Brummer, ad leg. Cinciam, (a. 1668) c. 14.

4

Monumentum, quot est via triumphale (2) inter miliarium secundum et tertium (3) euntibus ab urbe parte laeva, in clivo (4) Cinnae, et est in agro Aureli Primiani (5) fictoris pontificum cc. vv. et appella(6)tur Terentianorum, iuxta monumentum (7) Claudi quondam Proculi et si qui ali atfine(3)s sunt et qua quemque tangit et populum, (9) Statia Irene, ius liberorum habens, M. Licinio (10) Timotheo donationis mancipationisque cau(11)sa HS n(ummo) I mancipio dedit, lipripende Claudio (12) Dativo, antestato Cornelio Victore; inque (13) vacuamR possessionem monumenti s(upra) s(cripti) cessit, (14) et ad id monumentum itum aditum ambitum a(15)quae haustum, coronare, vesci, mortuum mort(16)uas mortuosve ossa inferre uti liceat.

1) Basilides.

2) se.

3) Consules Hadriani temporibus adscripsit Borghesius opp. 3 p. 386. 4) i. e. clarissimorum virorum. 5) Stati

9) adque.