L. Aienus L. f., Q. Baebatius Sex. f. aedem dedicarunt (2) lovis liberi Furfone a. d. III idus Quinctileis, L. Pisone A. Gabinio cos., mense Flusare1, (3) comulateis2 olleis legibus illeis regionibus, utei extremae undaequae lapide (4) facta hoiusque aedis ergo, uteique ad eam aedem1 scalasque lapide stauctuendo (5) columnae stant citra scalas ad aedem versus stipitesque aedis, huius tabula(6)mentaque, utei tangere sarcire tegere devehere defigere mandare' ferro oeti (7) promovere referre [liceats] fasque esto. Sei quod ad eam aedem donum datum donatum dedicatum()que erit, utei liceat oeti, venum dare. Ubei venum datum erit, id profanum esto. Venditio (9) locatio aedilis esto, quemquomque veicus Furfens(is) fecerit, quod se sentiat eam rem (10) sine scelere sine piaculo [vendere locare], alis ne potesto. Quae pequnia recepta erit, ea pequnia emere (11) conducere locare dare, quo id templum melius honestius seit, liceto. Quae pequnia ad eas (12) res data erit, profana esto, quod d(olo) m(alo) non erit factum. Quod emptum erit aere aut argento, (13) ea pequnia, quae pequnia ad id templum1o data erit, quod emptum erit, eis rebus eadem (14) lex esto, quasei sei dedicatum sit.

Sei qui heic sacrum surupuerit, aedilis multatio esto, (15) quanti volet; idque veicus Furf(ensis) m[a]i[or] pars fifeltares11 sei apsolvere volent sive condemnare, (16) liceto.

Sei quei ad hoc 12 templum rem deivinam fecerit Iovi libero aut Iovis genio, pelleis (17) coria fanei sunto.

91. Leges arae Augusti Narbonensis a. p. Chr. 11 et 12/13.

C. I. L. 12,530 n. 4333; Or. 2489, Wi. 104. Ara marmorea a. 1566 Narbone effossa, ubi extat in museo. Scriptam esse non Augusti ipsius, sed Antoninorum aetate ostendunt et scriptura et orthographia; itaque aram Pio imperante incendio deletam mox restitutam esse recte coniecisse videtur

1) i. e. Florali = Julio. Mo. Chron. 219. 2) comula teis lapis, in quo diei feriati quandam indicationem vetustam latere conicit Mo. 3) Quid significetur, parum constat. Cf. legem Narbonensem (n. 91). 4) aede. 5) STAVCTVENDO lapis; structa endo Iordan, structas struendas Mo. dubitans. 6) humus. 7) Or. mundare, Hu. emendare. 8) om.

9) sentiunt.

10) Mo.: emendum. 11) Vox corrupta, Hu. fingit vocem Sabinam fifla = fibula, fifeltares fibulati, i. e. patricii Furfenses!

=

12) huc.

Herzog.

Votum susceptum est die 22. Sept. a. p. Chr. 11 (I v. 1–3), cui anno convenit Augusti tribunicia potestas XXXIIII (v. 9); ara ipsa dedicata est per Augusti trib. potestatem XXXV, id est a. 12/13.

I. In antica.

T. Statilio Taur[o] (2) L. Cassio Longino (3) cos. X k. Octobr. (4) Numini Augusti votum (5) susceptum a plebe Narbo()nensium in perpetuom.

(7) Quod bonum faustum felixque sit imp(eratori) Caesari (8) divi f(ilio) Augusto p(atri) p(atriae) pontifici maximo trib(unicia) potest(ate) (9) XXXIIII coniugi liberis gentique eius, senatui (10) populoque Romano et colonis incolisque (11) c(oloniae) I(uliae) P(aternae) N(arbonis) M(artii), qui se Numini eius in perpetuum (12) colendo obligaverunt!

Pleps Narbonen(13)sium aram Narbone in foro posuit, ad (14) quam quot annis VIIII k. Octobr., qua die (15) eum saeculi felicitas orbi terrarum (16) rectorem edidit, tres equites Romani (17) a plebe et tres libertini hostias singu(18)las inmolent et colonis et incolis ad (19) supplicandum Numini eius thus et vinum (20) de suo ea die praestent; et VIII k. Octobr. (21) thus vinum colonis et incolis item prae(22)stent: k. quoque Ianuar. thus et vinum (23) colonis et incolis praestent; VII quoq(ue) (24) idus Ianuar.. qua die primum imperium (25) orbis terrarum auspicatus est, thure (26) vino supplicent et hostias singul(as) in(27)molent et colonis incolisque thus vi(28)num ea die praestent. ~ (29) Et pridie k. Iunias, quod ea die T. Statilio (30) Tauro M.' Aemilio Lepido cos.2 iudicia (1) plebis decurionibus coniunxit', hostias (32) singul (as) inmolent et thus et vinum ad (33) supplicandum Numini eius colonis et (34) incolis praestent. ~ (35) Exque iis tribus equitibus Roman[is tribusve] (36) libertinis unu[s]. . . . .

II. In latere.

[Plep]s Narbonesis a[ram] (2) Numinis Augusti de[di](3)cavit !! (4)!!!! (5) !! legibus iis q(uae) i(nfra) s(criptae) s(unt):

3

1) Iudicia sunt eorum qui comprobant et adsentiuntur solentque ubi similiter usurpantur referri ad magistratus creandos: itaque hoc significatur Augustum effecisse, ut decuriones, in quorum potestate tum videtur fuisse magistratuum creatio, eos facerent quos creari vellet populus. - 2) a. p.

(6) Numen Caesaris Aug(usti) p(atris) p(atriae), quando tibi (7) hodie hanc aram dabo dedicabo(8)que, his legibus hisque regioni(9)bus dabo dedicaboque, quas hic (10) hodie palam dixero, uti infimum (11) solum huiusque arae titulorum(12)que est1:

si quis tergere ornare (13) reficere volet, quod benificii (14) causa fiat, ius fasque esto;

sive (15) quis hostia sacrum faxit, qui2 (16) magmentum nec protollat, id(17)circo tamen probe factum esto;

si (18) quis huic arae donum dare au(19)gereque volet, liceto, eademq(ue) (20) lex ei dono esto, quae arae est;

(21) ceterae leges huic arae titulisq(ue) (22) eaedem sunto, quae sunt arae (23) Dianae in Aventino3.

Hisce legi(24)bus hisque regionibus, sic uti (25) dixi, hanc tibi aram pro imp(eratore) (26) Caesare Aug(usto) p(atre) p(atriae) pontifice maxi(27)mo tribunicia potestate XXXV, (28) coniuge liberis genteque eius, (29) senatu populoque R(omano), colonis (30) incolisque col(oniae) Iul(iae) Patern(ae) Narb(onis) (31) Mart(ii), qui se Numini eius in per(32)petuum colendo obligaverunt, (33) doque dedicoque, uti sies volens (34) propitium.

+92. Lex arae Iovis Salonitanae a. 137.

C. I. L. 3,306 n. 1933; Wi. 103. Ex epistylio magno Salonis in Dalmatia reperto, quod bipertitum descripsit Petrus quidam Tragurinus (c. a. 1435) et post eum alii; pars posterior hodie extat Patavii in porta prope pontem S. Benedicti Quae hodie non exstant, inclusimus uncis quadratis.

[L. Aelio Caesare II P. Coelio B]albino Vibullio Pio cos. (2) [VII idus] Octobres.

(3) C. Domitius Valens IIvir i(ure) d(icundo), prae[eunte C. Iulio Severo pontif(ice), (4) ]legem dixit in ea verba quae infra scripta sunt :

(5) [Iuppiter optime maxime, quandoque tibi] [h]odie hanc aram dabo dedicaboque, ollis legib(us) (6) ollisque regionibus dabo dedicaboque, quas hic] [h]odie palam dixero, uti infimum. solum huius arae est1:

Chr. 11 Mai 31. 3) Versus 3 fin., 4.5 init. in lapide erasi sunt; quae verba ibi fuerint, non perspicitur.

1) Cf. n. 4. 2) immo quod; cf. infra p. 264 n. 1. 3) Scilicet ea ara aedesque prima videtur fuisse quam Romani dedicarint scripta lege proposita. 4) Intellege sic: illis legibus dedicabo, quas hic hodie palam

(7) [si quis hic hostia sacrum faxit, quod magmentum n]ec protollat1, it circo tamen probe factum esto;

ceterae (8) [leges huic arae eaedem2 sunto, quae arae Dianae sunt] [i]n Aventino monte dictae3.

Hisce legibus hisce regionib(us) (9) [sic, uti dixi, hanc tibi aram, Iuppiter optime maxime, do] dico dedicoque, uti sis volens propitius mihi collegisqu[e] (10) [meis decurionibus colonis incolis coloniae Martiae] [I]uliae Salonae, coniugibus liberisque nostri[s].

+93. Lex dedicationis Brixiana.

E

Corporis inser. Latinarum vol. V supplementum Italicum n. 1273. tabula marmorea litteris optimis scripta compluribus paginis, quarum unius quinque versus integri, sequentis quinque versuum initia servata sunt; descripsi in museo Brixiano.

itque eadem lege sacrum esto.

6

1.5

Si quot (2) donum pecuniave aut stipes huic (3) signo dono datae erunt itq(ue) si IIvi(+)ri decurionesq(ue) coloni coloniae (5) Civicae Aug(ustae) Brixiae vendere volue[rint].

facito

() [fu?]neris c[ausa?]... (7) fieri iu[sserit] ... (8)

Si hosti?

....

(") caeder

(10) secun

94. Lex arae urbanae a. 84-96.

C. I. L. 6,115 n. 826; Or. 736 Tituli duo exemplaria videntur prodiisse Romae, alterum in Quirinali ex fundamentis ecclesiae S. Andreae, alterum loco incerto; recte descriptum habemus neutrum.

8

Haec area, intra hanc (2) definitionem cipporum (3) clausa veribus, et ara, quae (4) est inferius, dedicata est ab (5) imp. Caesare Domitiano Aug. () Germanico ex voto suscepto, (7) quod diu erat neglectum nec (8) redditum, incendiorum (9) ardixero; illis regionibus dedicabo, uti infimum solum huius arae est. Nam ibi arae termini sunt, ubi solum incipit planum esse.

meliores.

nus.

G

1) Intell.: quamvis exta non deponat. 2) eadem tradunt auctores 3) Cf. supra p. 262 n. 3. 4) Martia c. Iuliae Traguri5) Haec littera sola e praescriptione superest. 6) Similia sunt in lege Furfonensi v. 8. 7) Agitur de hostiis caedendis; cf. leges Furfonensem v. 15, Narbonensem v. 15, Salonitanam v. 7. 8) Verba ab imp. Caesare Domitiano Aug. in exemplo prius invento erasa fuerunt.

cendorum causa, (10) quando urbs per novem' dies (11) arsit Neronianis temporibus. (12) Hac2 lege dedicata est, ne cui (13) liceat intra hos terminos (14) aedificium exstruere, manere, (15) negotiari, arborem ponere (16) aliudve quid serere, (17) et ut praetor, cui haec regio (18) sorti obvenerit, sacrum faciat3 (19) aliusve quis magistratus (20) Volcanalibus X. k. Septembres (21) omnibus annis vitulo robeo (22) et verre. . r. ac. precationibus (23) infra scriptam aedi ... k. Sept. (24) ianist.... (25) dari .... quaes.. (26) quod imp. Caesar Domitianus (27) Aug. Germanicus pont. max. (28) constituit q.... (29) fieri.

...

95. Lex rivi incerta.

C. I. L. 12,301 n. 2426. E lapide in Savoia prope oppidum Echelles ad flumen Gayer a. 1787 reperto. Wilm. 2730. Mo. Hermes 4,283.

Lex rivi Ul. ... (2) Si quis in eo m(3)ixserit spurciti(am) (4) fecerit, in tem(plum) (5) lovis d(omestici?) X I d(ato). De()(atoris) pars dim(idia) esto. (7) Nesi L. P. V.8.

96. Ex legibus incertis de aquaeductibus urbis Romae.

(Frontinus de aquis urbis Romae c. 94: dum altius repeto leges de singulis aquis latas, quaedam apud veteres aliter observata inveni, apud quos cautum ita fuit:)

Ne quis privatus aliam aquam 10 ducat quam quae ex lacu humum accidit11.

(haec enim sunt verba legis.

est ita :)

c. 97: in iisdem legibus adiectum

1) Scilicet cum sexto die incendio, quod accidit a. 64, finis factus esset, mox denuo erupit teste Tacito ann. 15,40. faciat ex. II, litaturum se sciat ex. I.

2) et hac ex. I. 3) sacrum 4) Hic finit ex. I; quae sequun

tur in ex. II, lacera sunt et parum bene lecta. cap. XI, 23 squ. 6) i. e. denarium.

5) Cf. No. 88 et infra 7) Praemium delationis in titulis sepulcralibus saepius additur; cf. infra cap. XI,38; Wilm. 298: qui detulerit, accipere debebit sum(mae) s. s. quartas; C. I. L. 3,125 n. 684: delatori den.cc n. - 8) Notae quid significent, non liquet. 9) aquis latas Buecheler, qui lata cod. 10) aquam] Buecheler, om. cod. 11) Posteriore tempore ne hoc quidem licebat. In capite mandatorum, quod servavit Frontinus c. 111, sic est: caducam neminem volo ducere nisi qui meo (sic cod., non nostro) beneficio aut priorum principum habent. Cf. supra leg. Ur

son. c. 100.