§ 217. Capite tertio de omni cetero damno cavetur. itaque si quis servum vel eam quadrupedem quae pecudum numero est vulneraverit, sive eam quadrupedem quae pecudum numero non est, velut canem, aut feram bestiam velut ursum leonem vulneraverit vel occiderit, ex hoc capite actio constituitur. in ceteris quoque animalibus, item in omnibus rebus quae anima carent, damnum iniuria datum hac parte vindicatur. si quid enim ustum aut ruptum aut fractum fuerit, actio hoc capite constituitur; quamquam potuerit sola-rupti appellatio in omnes istas causas sufficere: ruptum enim intellegitur quod quoquo modo corruptum est. unde non solum usta aut rupta aut fracta, sed etiam scissa et collisa et effusa et diruta aut perempta atque deteriora facta hoc verbo continentur.

1) cfr. 27. S$ 4. 5. D. h. t. 2) cfr. 30. § 3. D. eod.

§ 13. Capite tertio de omni cetero damno cavetur. Itaque si quis servum vel eam quadrupedem quae pecudum numero est vulneravit, sive eam quadrupedem quae pecudum numero non est, veluti canem aut feram bestiam vulneraverit aut occiderit, hoc capite actio constituitur. in ceteris quoque omnibus animalibus, item in omnibus rebus quae anima carent, damnum iniuria datum hac parte vindicatur. si quid enim ustum aut ruptum aut fractum fuerit, actio ex hoc capite constituitur; quamquam potuerit sola rupti appellatio in omnes istas causas sufficere: ruptum enim intellegitur quod quoquo modo corruptum est. unde non solum usta aut fracta, sed etiam scissa et collisa et effusa et quoquo modo perempta atque deteriora facta hoc verbo continentur; denique responsum est, si quis in alienum vinum aut oleum id immiserit Jal. immiscuerit] quo naturalis bonitas vini vel olei corrumperetur,' ex hac parte legis eum teneri. (§ 14.) Illud palam est,2 sicut ex primo capite ita demum quisque tenetur, si dolo aut culpa eius homo aut quadrupes occisus occisave fuerit, ita ex hoc capite, ex dolo aut culpa, de cetero damno quemque teneri. Hoc tamen capite non quanti in eo anno, sed quanti in diebus triginta proximis res fuerit, obligatur is qui damnum dederit. ($ 15.) Ac ne plurimi quidem verbum ad

($ 218.) Hoc tamen capite non
quanti in eo anno, sed quanti in
diebus xxx proxumis ea res fuerit,
damnatur is qui damnum dederit;
ac ne PLURIMI quidem verbum adici-
tur: et ideo quidam diversae scholae auctores putave-
runt liberum esse ius datum, ut duntaxat de XXX
diebus proxumis vel eum Praetor formulae adiceret **
quo plurimi res fuit, vel alium quo minoris fuit.
sed Sabino placuit perinde habendum ac si etiam
hac parte PLURIMI verbum adiectum esset: nam

iicitur. sed Sabino recte placuit perinde habendam aestimationem, acsi etiam hac parte plurimi verbum adiectum fuisset: nam ple

*) ita lacunam supplet Lachm. e fr. 27. § 3 D. h. t. Huschke: quoquo modo aliter.

--

**) ita ex coniectura Huschkii. Similia Heffter proponit: 1. e. ius dicentis auctoritati ex XXX diebus proxumis eum formulae adicere, quo pl. Goeschen ad sensum ita fere: lib. esse iudici arbitrium, ex diebus XXX proxumis vel eum eligere, quo pl.

a) verba capitis III. exhibet Ulp. fr. 27. § 5. D. ad L. Aqu. (9. 2.): Ceterarum rerum, praeter hominem et pecudem occisos, si quis alteri damnum faxit, quod usserit, fregerit, ruperit iniuria, quanti ea res erit in diebus triginta proximis, tantum aes domino dare damnas esto. (cf. §§ 13. 16. eod.)

b) ita etiam Ulp. fr. 29. § 8. eod.

legis latorem contentum fuisse, quod prima parte eo verbo usus esset. ($ 219.) Et placuit ita demum ex ista lege actionem esse, si quis cor

bem Romanam quae Aquilio tribuno rogante hanc legem tulit contentam fuisse, quod prima parte eo verbo usa est. (§ 16.) Ceterum placuit ita demum [directam] ex hac lege actionem esse, si quis praecipue corpore

*

pore suo damnum dederit. itaque suo damnum dederit. ideoque in

eum qui alio modo damnum dederit utiles actiones dari solent: veluti si quis hominem alienum aut pecus ita

alio modo damno dato utiles actiones dantur: velut si quis alienum hominem aut pecudem incluserit et fame necaverit, aut iumentum incluserit ut fame necaretur, aut iumentum tam tam vehementer egerit, vehementer egerit ut rumperetur, aut pecus in

ut rumperetur; aut si quis tantum exagitaverit ut praecipitaretur; aut si quis alieno servo persuaserit, ut in arborem ascenderet vel in puteum descenderet, et is ascendendo aut descendendo ceciderit, et aut mortuus fuerit aut aliqua parte corporis laesus sit. item si quis alienum servum de ponte aut ripa in flumen proiecerit et is suffocatus fuerit, tum hic ** corpore suo damnum dedisse eo quod proiecerit, non difficiliter intellegi potest.

1) cfr. 7. § 6. fr. 9. 53. h. t.

2) efr. 7. § 7. D. de dolo m.

3) cf. Paul. in Collal. I. 5. a)

alieno servo persuaserit, ut in arborem ascenderet vel in puteum descenderet, et is ascendendo vel descendendo aut mortuus fuerit aut aliqua parte corporis laesus, utilis in eum actio datur. sed si quis alienum servum de ponte aut ripa in flumen deiecerit et is suffocatus fuerit eo quod proiecerit, corpore suo damnum dedisse non difficiliter intellegi poterit: ideoque ipsa lege Aquilia tenetur. Sed si non corpore damnum fuerit datum, neque corpus laesum fuerit, sed alio modo damnum alicui contigerit, cum non sufficit neque directa neque utilis Aquilia, placuit eum qui obnoxius fuerit in factum actione teneri: veluti si quis misericordia ductus alienum servum compeditum solverit, ut fugeret.

1

§ 220. Iniuria autem committitur non solum cum quis pugno pulsatus aut fuste percussus vel etiam verberatus erit, sed et si cui convicium factum

accepisse dicitur. (§1.) Iniuria autem committitur non solum, cum quis pugno puta [al. pulsatus] aut fustibus caesus vel etiam verberatus erit, sed

*) ita Huschke; Heffter: quia; Göschen: atqui. In Cod. est q.

**) ita Lachmann; alii: hunc; Böcking: is utique, et initio pro item: num. a) cf. Paul. libro singulari et titulo de iniuris (Collat. II. 5): Generaliter dicitur iniuria omne quod non iure fit. Specialiter alia est contumelia quam Graeci adixíav vocant: nam cum Praetor noster adversum nos pronuntiaret, iniuriam nos accepisse dicimus. Unde apparet non verum esse quod Labco putabat, apud Praetorem iniuriam ßov duntaxat significare. Commune omnibus enim iniuriis est, quod semper

fuerit, sive quis bona alicu-
ius quasi debitoris sciens eum
[ipsi] nihil debere sibi pro-
scripserit, sive quis ad
sive quis ad
infamiam alicuius libel-
lum aut carmen scripse-
rit, sive quis matremfa-
milias aut praetextatum
adsectatus fuerit, et de-
nique aliis pluribus mo-
dis. (§ 221.) Pati autem
iniuriam videmur non solum per nos-
met ipsos, sed etiam per liberos no-
stros quos in potestate habemus; item
per uxores nostras quamvis in manu
[nostra] non sint. itaque si veluti** filiae
meae quae Titio nupta est iniuriam
feceris, non solum filiae nomine te-
cum agi iniuriarum potest, verum
etiam meo quoque et Titii nomine.

*

1) e Paul, fr. 2. D. de iniur.

etiam si cui convicium factum fuerit, sive cuius bona quasi debitoris [qui nihil deberet] possessa fuerint ab eo qui intellegebat nihil eum sibi debere, vel si quis ad infamiam alicuius libellum aut carmen [aut historiam] scripserit, composuerit, ediderit, dolove malo fecerit quo quid eorum fieret, sive quis matremfamilias aut praetextatum praetextatamve assectatus fuerit, sive cuius pudicitia attentata esse dicetur; et denique aliis pluribus modis admitti iniuriam manifestum est. (§ 2.) Patitur autem quis iniuriam non solum per semetipsum, sed etiam per liberos suos quos in potestate habet; item per uxorem suam, id enim magis praevaluit. itaque si filiae alicuius quae Titio nupta est iniuriam feceris, non solum filiae nomine tecum iniuriarum agi potest, sed etiam patris quoque et mariti nomine. contra autem, si viro iniuria facta sit, uxor iniuriarum agere non potest: defendi enim uxores a viris, non viros ab uxoribus, aequum est. sed et socer nurus nomine cuius vir in potestate est iniuriarum agere potest. ($ 3.) Servis autem ipsis quidem nulla iniuria fieri intellegitur, sed domino per eos fieri vide

($222.) Servo autem ipsi quidem
nulla iniuria intellegitur fieri,
sed domino per eum fieri videtur:
non tamen iisdem modis quibus etiam
per liberos nostros vel uxores, iniuriam
pati videmur, sed ita, cum quid atrocius
commissum fuerit, quod aperte in con-
tumeliam domini fieri videtur, veluti si
quis alienum servum verberaverit; et in
hunc casum formula proponitur. at si
qui servo convicium fecerit, vel pugno
eum percusserit, non proponitur ulla
formula, nec temere petenti datur.

2) cfr. 15. § 49. fr. 16. D. de ini.

3) efr. 15. § 47. D. eod.

tur: non tamen iisdem modis quibus etiam per liberos et uxores, sed ita, cum quid atrocius commissum fuerit, et quod aperte ad contumeliam domini respicit, veluti si quis alienum servum verberaverit; et in hunc casum actio proponitur. at si quis servo convicium fecerit vel pugno eum percusserit, nulla in eum actio domino competit. ($ 4.2) si communi servo iniuria facta sit, aequum est non pro ea parte qua dominus quisque est aestimationem iniuriae fieri, sed ex dominorum persona, quia ipsis fit iniuria. (§ 5.3) quodsi ususfructus in

adversus bonos mores fit, idque non fieri alicuius interest. Hoc edictum ad eam iniuriam pertinet quae contumeliae causa fit. Fit autem iniuria vel in corpore, dum caedimur: vel verbis, dum convitium patimur: vel cum dignitas laeditur, ut cum matronae vel praetextatae comites abducuntur. Vide etiam Paul. S. R. V. 4. Ulp. fr. 1. pr. § 1. 2 D. de iniur. (47. 10.) Verba edicti exhibet fr. 7. pr. fr. 15. § 2. § 25. § 34. fr. 17. § 10. D. eod. (De causa bonorum proscriptionis cf. Cic. pro Quint. c. 15. Gai. II. 78 sqq.)

*) ita Lachmann; in Cod est: q. in m. nostra sint. Cf. Schrader ad h. 1. Inst. De re cfr. 1. § 3-9. D. de iniur. (47. 10.)

**) Cod. si veli. Huschke: si veluti, quod Latine dici non posse Böcking censet. Pöschmann prop. vel filiaefamilias meae.

1) cfr. 15. § 48. eod.

servo Titii est, proprietas Maevii est, magis Maevío iniuria fieri intellegitur. ($ 6.) sed si libero qui tibi bona fide servit iniuria facta sit, nulla tibi actio dabitur, sed suo nomine is experiri poterit; nisi in contumeliam tuam pulsatus sit, tunc enim competit et tibi iniuriarum actio. idem ergo est et in servo alieno bona fide tibi serviente, ut totiens admittatur iniuriarum actio, quotiens in tuam contumeliam iniuria ei facta sit.

§ 7. Poena autem iniuriarum ex lege duodecim tabularum propter membrum quidem ruptum talio erat; pro

$ 223. Poena autem iniuriarum ex lege XII tabularum propter membrum quidem ruptum talio erat;a propter os vero fractum aut collisum trecentorum assium poena erat statuta,* si libero os fractum erat; at si servo, CL. propter ceteras vero iniurias xxv assium poena erat constituta. et videbantur illis temporibus in magna paupertate satis idoneae istae pecuniae poe

pter ossum [al. os] vero fractum nummariae poenae erant constitutae, quasi in magna veterum pau

nae esse. (§ 224.) Sed nunc alio iure pertate. Sed postea Praetores perutimur. permittitur enim nobis a Praetore ipsis iniuriam aestimare; et iudex vel tanti condemnat quanti nos aestimaverimus, vel minoris, prout illi visum fuerit. sed cum atrocem iniuriam Praetor aestimare soleat, si simul constituerit quantae pecuniae nomine fieri debeat vadimonium [IV. 184], hac ipsa quantitate taxamus formulam, et iudex quamvis possit vel minoris damnare, plerumque tamen propter ipsius Praetoris auctoritatem non audet minuere condemnationem.

2) cfr. 5. pr. D. de iniur.

mittebant ipsis qui iniuriam passi sunt eam aestimare; ut iudex vel tanti condemnet quanti iniuriam passus aestimaverit, vel minoris, prout ei visum fuerit. Sed poena quidem iniuriae quae ex lege duodecim tabularum introducta est in desuetudinem abiit; quam autem Praetores introduxerunt, quae etiam honoraria appellatur, in iudiciis frequentatur. nam secundum gradum dignitatis vitaeque honestatem crescit aut minuitur aestimatio iniuriae; qui gradus condemnationis et in servili persona non immerito servatur, ut aliud in servo actore, aliud in medii actus homine, aliud in vilissimo vel compedito constituatur. § 8. Sed et lex Cornelia de iniuriis loquitur et iniuriarum actionem introduxit.2 quae competit ob eam rem, quod se pulsatum quis verberatumve, domumve suam vi introitum [al. introitam] esse dicat. domum autem accipimus, sive in propria domo quis habitat, sive in conducta, vel gratis, sive hospitio receptus sit.

*) ita Huschke; in Cod. est velut.

a) vid. Gell. XX. 1. § 12-19. Festus v. Talionis et: Viginti quinque poenas. Ulp. libro sing. regul. (in Collat. II. 2.): Iniuria si quidem atrox. id est gravis est, non sine iudicis arbitrio aestimatur. Atrocem autem aestimare solere Praetorem; idque collegi ex facto, ut puta si verberatus vel vulneratus quis fuerit. et reliqua. Cato Orig. apud Priscianum VI. p 710: Si quis membrum rupit, aut os fregit, talione proximus agnatus ulciscitur. Paul. in Coll. II. 5. § 5: Iniuriarum actio aut legitima est, aut honoraria. Legitima ex lege duodecim tabularum: qui iniuriam alleri facit quinque et viginti sestertiorum poenam subit. Quae lex generalis fuit; fuerunt et speciales, velut illa:,,si quis os fregit libero, trecentos, (si) servo, centum et quinquaginta poenam subito sestertiorum." Paul. S. R V. 4. § 6.

b) verba edicti vid. apud Ulp. fr. 15. § 25. D. de iniur. (47. 10.)

($ 225.) Atrox autem iniuria aestimatur vel ex facto, velut si quis ab aliquo vulneratus aut verberatus fustibusve caesus fuerit; vel ex loco, velut si cui in theatro cut in foro iniuria facta sit; vel ex persona, velut si magistratus iniuriam passus fuerit, vel senatoribus ab humili persona facta sit iniuria. *

$ 9. Atrox iniuria aestimatur vel ex facto, veluti si quis ab aliquo vulneratus fuerit vel fustibus caesus; vel ex loco, veluti si cui in theatro vel in foro vel in conspectu Praetoris iniuria facta sit; vel ex persona, veluti si magistratus iniuriam passus fuerit, vel si senatori ab humili iniuria facta sit, aut parenti patronoque fiat a liberis vel libertis (aliter enim senatoris et parentis patronique, aliter extranei et humilis personae iniuria aestimatur); nonnumquam et locus vulneris atrocem iniuriam facit, veluti si in oculo quis percussus sit [al. percussit].2 parvi autem refert, utrum patrifamilias, an filiofamilias talis iniuria facta sit: nam et haec atrox aestimabitur.

§ 10. In summa sciendum est, de omni iniuria eum qui passus est posse vel criminaliter agere, vel civiliter. et si quidem civiliter agatur, aestimatione facta, secundum quod dictum est, poena imponitur. sin autem criminaliter, officio iudicis extraordinaria poena reo irrogatur: hoc videlicet observando, quod Zenoniana constitutio1 introduxit, ut viri illustres, quique supra eos sunt, et per procuratorem possint actionem iniuriarum criminaliter vel persequi vel suscipere, secundum eius tenorem qui ex ipsa manifestius apparebit.

$ 11.5 Non solum autem is iniuriarum tenetur qui fecit iniuriam, hoc est qui percussit; verum ille quoque continebitur [al. tenebitur] qui dolo fecit, vel qui curavit, ut cui mala pugno percuteretur. ($ 12.6) Haec actio dissimulatione aboletur: et ideo si quis iniuriam dereliquerit, hoc est statim passus [al. ut passus est] ad animum suum non revocaverit, postea ex poenitentia remissam iniuriam non poterit recolere.

*) In Cod. additur:,,Lib III. explicit." Sequitur pag. XXXIX b. a scriptura vacua.