$ 168. Tollitur autem obligatio praecipue solutione eius quod debeatur. unde quaeritur, si quis consentiente creditore aliud pro alio solverit, utrum ipso iure liberetur, quod nostris praeceptoribus placet: an ipso iure maneat obligatus, sed adversus petentem exceptione doli mali defendi debeat, quod diversae scholae auctoribus visum est. 1) fr. 23. 61. D. de solut. 2) fr. 2. D. de duobus reis.

Tit. XXIX. QUIBUS MODIS OBLIGATIO

TOLLITUR.

Tollitur autem omnis obligatio solutione eius quod debetur; vel si quis consentiente creditore aliud pro alio solverit. nec tamen interest, quis solvat, utrum ipse qui debet, an alius pro eo liberatur enim et alio solvente, sive sciente debitore sive ignorante vel invito solutio fiat. item si reus solverit, etiam hi qui pro eo intervenerunt liberantur. 2 idem ex contrario contingit, si fideiussor solverit: non enim solus ipse liberatur, sed etiam reus. § 169. Item per acceptilationem tol- § 1. Item per acceptilationem tollitur obligatio. acceptilatio autem est litur obligatio. Est autem acceptilatio veluti imaginaria solutio. quod enim imaginaria solutio. quod enim ex ex verborum obligatione tibi debeam, verborum obligatione Titio debetur, id si velis mihi remittere, poterit sic id si velit Titius remittere, poterit sic fieri, ut patiaris haec verba me di- fieri, ut patiatur haec verba debitorem cere: QUOD EGO TIBI dicere: quod ego tibi promisi, habesne PROMISI, HABESNE ACacceptum? et Titius respondeat: habeo. sed CEPTUM? et tu respon- et Graece potest acceptum fieri, dummodo sic fiat deas: HABEO. ($ 170.) ut Latinis verbis solet: ἔχεις λαβὼν δηνάρια Quo genere, ut diximus, tóбa; "Exo λaßáv. Quo genere, ut diximus, τόσα; Ἔχω λαβών. tantum hae obligationes solvuntur tantum hae obligationes solvuntur quae ex verbis consistunt, non etiam quae ex verbis consistunt, non etiam ceterae

с

ceterae consentaneum enim visum est verbis factam obligationem posse aliis verbis dissolvi. sed et id quod

consentaneum enim visum est verbis factam obligationem posse aliis verbis dissolvi. sed et id quod ex alia causa debeatur potest in stipulationem deduci et per acceptilationem imaginaria solutione dissolvi. * (§ 171.) Tamen mulier sine tutoris auctore acceptum facere non potest [II. 85]; cum alioquin solvi ei sine tutoris auctoritate possit. (§ 172.) Item quod debetur pro parte recte solvi intellegitur : ** an autem in partem acceptum fieri possit, quaesitum est.

ex alia causa debetur potest in stipulationem deduci et per acceptilationem dissolvi. Sicut autem quod debetur pro parte recte solvitur, ita in partem debiti acceptilatio fieri potest. ($ 2.) Est prodita

*) Lachm. locum ita format: per acceptilationem [dissolvi]. § 171. [Ex] imaginaria solutione. Böcking (IV.) unius versus lacunam subesse credens ita: per acceptilationem imaginaria solutione dissolvi. itaque pupillus etiam sine tutoris auctoritate liberari potest quasi solutione. mulier tamen rel. Cf. fr. 1. 2. D. de acceptil. (46. 4.) fr. 7. § 1. D. de liberat. leg. (34. 3.)

**) in Cod. Ver. ita fere est: it. q. debet pro parte debet reetillugi recte solvit. a) cf. Paul. fr. 54. D. de solut. (46. 3.) Ulp. fr. 176. de V. S. (50. 16.)

b) cf. Ulp. fr. 26. § 4. D. de cond. indeb. (12. 6.) fr. 1. § 5. de pecun. constit. (13. 5.) Paul. fr. 25. D. de iure dot. (23. 3.) Diocl. c. 17. C. de solut. (8. 43.)

c) cfr. 6. 7. 8. § 3. 4. D. de acceptil. (46. 4.) fr. 35. de R. I. (50. 17.) Inst. III. 15. § 1.

d) cfr. 9. 10. 17. Ulp. fr. 13. § 1-3. D. de acceptil. (46. 4.)

1) e Flor. fr. 18. § 1. D. de acceptil. cfr. 4. 9. § 2. 15. D. de transact.

2) aliter Florent. 1. c.

stipulatio quae vulgo Aquiliana appellatur, per quam stipulationem contingit, ut omnium rerum obligatio in stipulatum deducatur, et ea per acceptilationem tollatur. stipulatio enim Aquiliana novat omnes obligationes, et a Gallo Aquilio ita composita est: 'quicquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet, oportebit, praesens in diemve faut sub condicione], quarum[cum]que rerum mihi tecum actio, quaeque abs [al. adversus] te petitio, vel adversus te persecutio est, erit, quodve tu meum habes, tenes, possides, possedisti, dolove malo fecisti quo minus possideas: quanti quaeque earum rerum res erit, tantam pecuniam dari stipulatus est Aulus Agerius, spopondit Numerius Negidius. 2 item ex diverso Nnmerius Negidius interrogavit Aulum Agerium: quicquid tibi hodierno die per Aquilianam stipulationem spopondi, id omne habesne acceptum? respondit Aulus Agerius: habeo acceptumque tuli.

$173. Est etiam alia species imaginariae solutionis per aes et libram. quod et ipsum genus certis in causis receptum est, veluti si quid eo nomine debeatur quod per aes et libram gestum est, sive quid ex iudicati causa debebitur. ($ 174.) Adhibentur autem non minus quam quinque testes et libripens. deinde is qui liberatur ita oportet loquatur: QUOD EGO TIBI TOT MILIBUS

EO NOMINE

*

eum

SOLVO LIBEROQUE HOC AERE AENEAQUE LIBRA. HANC TIBI LIBRAM PRIMAM POSTREMAM→ ** DE LEGE IURE OBLIGATUR. deinde asse percutit libram, que dat ei a quo liberatur, veluti solvendi causa. ($ 175.) Similiter legatarius heredem eodem modo liberat de legato quod per damnationem relictum est, ut tamen scilicet, sicut iudicatus sentenlia se damnatum *** esse significat, ita heres defuncti iudicio damnatum se *** esse dicat. de eo tamen tan

*) Huschke olim: iure nexi sum damnas; Lachm.: vel eo iudicio damnatus sum, eos nummos; Huschke nunc: velut lege mancipii sum damnas.

**) Lachm.: Hanc ubi libr. p. postremam ferii, nihil de lege iure obligatur. Huschke: primam postremamque secundum legem poblicam (quod Böcking recepit).

***) ita Rudorff et Lachmann. Huschke (Nexum 236) prop.: scilicet ubi qua de causa alteri damnatum se esse significatur, heres illi testamento dare damnatum esse dicat. a) cf. Livius VI. 14. Festus s. v. nexum. Varro de L. L. VII. § 105. Cie. de Orat. III. 40. de Legg. II. 20. 21. §§ 51. 53.

b) vid. mancipationis formulam Gai I. 119. II. 104., et apud Livium I. 24. foederis formam: ut illa palam prima postrema ex illis tabulis cerave recitata sunt sine

dolo malo.

tum potest hoc modo liberari quod pondere, numero constet; et ita, si certum sit, quidam et de eo quod mensura constat intellegendum existimant. § 176. Praeterea novatione a tollitur obligatio, veluti si quod tu mihi debeas a Titio dari stipulatus beas [al. sim. nam interventu novae pulatus sit personae nova nascitur obligatio, et prima tollitur translata in posteriorem: adeo ut interdum, licet posterior stipulatio inutilis sit, tamen prima novationis iure tollatur. veluti si quod mihi debes a Titio post mortem eius [s 100], quod tu Titio debebas a pupillo vel a muliere pupillove sine tutoris auctori- sine tutoris auctoritate stipulatus tate stipulatus fuero. quo casu rem amitto: fuerit. quo casu res amittitur : nam et prior debitor liberatur, et po- nam et prior debitor liberatur, et posterior obligatio nulla est. non idem sterior obligatio nulla est. non idem iuris est, si a servo stipulatus fuero: iuris est, si a servo quis stipulatus fuenam tunc proinde adhuc obligatus te- rit: nam tunc prior proinde obligatus netur, ac si postea a nullo stipulatus manet, acsi postea nullus stipulatus fuissem. ($ 177.) Sed si eadem persona fuisset. Sed si eadem persona sit sit a qua postea stipuler, ita demum a qua postea stipuleris, ita demum novatio fit, si quid in posteriore sti- novatio fit, si quid in posteriore pulatione novi sit, forte si condicio vel sponsor aut stipulatione novi sit, dies adiciatur aut detrahatur. ($ 178.) Sed quod de forte si condicio aut sponsore dixi, non constat. nam diversae scholae au- dies aut fideiussor adctoribus placuit nihil ad novationem proficere sponsoris iiciatur aut detrahaadiectionem aut detractionem. (§ 179.) Quod autem di- tur. Quod autem diximus, si condicio adiciatur, novatio- ximus, si condicio adiiciatur, novationem fieri, sic intellegi oportet, ut nem fieri, sic intellegi oportet, ut ita dicamus factam novationem, si ita dicamus factam novationem, si condicio extiterit: alioquin, si defe- condicio extiterit; alioquin, si defecerit, durat prior obligatio. sed vi- cerit, durat prior obligatio. Sed cum deamus, num is qui eo nomine agat hoc quidem inter veteres constabat, doli mali aut pacti conventi exce- tunc fieri novationem [prioris obligaptione possit summoveri, et videatur tionis], cum novandi animo in secuninter eos id actum, ut ita ea res pe- dam obligationem itum fuerat; per hoc teretur, si posterioris stipulationis autem dubium erat, quando novandi extiterit condicio. Servius tamen Sul- animo videretur hoc fieri, et quaspicius existimavit statim et pendente dam de hoc praesumptiones alii in condicione novationem fieri, et si de- aliis casibus introducebant: ideo nofecerit condicio, ex neutra causa agi stra processit constitutio, quae aperposse, et eo modo rem perire. qui tissime definivit tunc solum fieri noconsequenter et illud respondit, si vationem, quotiens hoc ipsum inter quis id quod sibi Lucius Titius debe- contrahentes expressum fuerit, quod ret, a servo fuerit stipulatus, nova- propter novationem prioris obligationem fieri et rem perire; quia cum tionis convenerunt; alioquin manere servo agi non potest. sed in utroque et pristinam obligationem, et secuncasu alio iure utimur: non magis his dam ei accedere, ut maneat ex utra

§ 3. Praeterea novatione tollitur obligatio, veluti si id quod tu Seio dequod tibi S. debeat] a Titio dari sti[al. sis]. nam interventu novae personae nova nascitur obligatfo, et prima tollitur translata in posteriorem adeo ut interdum, licet posterior stipulatio inutilis sit, tamen prima novationis iure tollatur. veluti si id

a) vid. Ulp. fr. 1. 2. D. de novat. (46. 2.) b) Iust. c. 8. C. eod. (8. 42.)

casibus novatio fit, quam si id quod tu mihi debeas a peregrino, cum quo sponsi communio non est, SPONDES verbo stipulatus sim [s 93].

1) cf. fr. 80. D. de solut. fr. 58. D. de pactis.

que causa obligatio secundum nostrae constitutionis definitiones, quas licet ex ipsius lectione apertius cogno

scere.

$ 4. Hoc amplius: hae obligationes quae consensu contrahuntur contraria voluntate1 dissolvuntur. nam si Titius et Seius inter se consenserint, ut fundum Tusculanum emptum Seius haberet centum aureorum, deinde re nondum secuta, id est neque pretio soluto neque fundo tradito, placuerit inter eos, ut discederetur ab ea emptione et venditione, invicem liberantur. idem est et in conductione et locatione et in omnibus contractibus qui ex consensu descendunt, sicut iam dictum est.

§ 180. Tollitur adhuc obligatio litis contestatione, si modo legitimo iudicio fuerit actum. nam tunc obligatio quidem principalis dissolvitur, incipit autem teneri reus litis contestațione: sed si condemnatus sit, sublata litis contestatione incipit ex causa iudicati teneri. et hoc est quod aput veteres scriptum est, ante litem contestatam dare debitorem oportere, post li. tem contéstatam condemnari oportere, post condemnationem iudicatum facere oportere. ($181.) Unde fit, ut si legitimo iudicio debitum petiero, postea de eo ipso iure agere non possim [IV. 107], quia inutiliter intendo DARI MIHI OPORTERE; quia litis contestatione dari oportere desiit. aliter atque si imperio continenti iudicio egerim: tunc enim nihilominus obligatio durat, et ideo ipso iure postea agere possum; sed debeo per exceptionem rei iudicatae vel in iudicium deductae summoveri [IV. 106. 123]. quae autem legitima sint iudicia, et quae imperio contineantur, sequenti commentario [IV. 103–109] referemus.

§ 182. Transeamus nunc ad obligationes quae ex delicto

D. IUSTINIANI INSTITUTIONUM LIBER IV.
Tit. I.
DE OBLIGATIONIBUS QUAE EX

DELICTO NASCUNTUR.

Cum expositum sit superiore libro de obligationibus ex contractu et quasi ex con

a) vide etiam Gai III. 83. Inst. IV. 13. § 10. fragm. Vat. § 263. (inchoatis litibus actiones novavit). Paul. fr. 29. D. de novat. (46. 2.) fr. 60. pr. D. de cond. indeb. (12. 6.) Gai fr. 8. D. de compens. (16. 2.) Iust. c. 3. pr. de usur. rei iud. (7. 54.) Paul. Diac. ex Festo v. Contestari est, quum uterque reus dicit: Testes estote. - Contestari litem dicuntur duo aut plures adversarii, quod ordinato iudicio utraque pars dicere solet: Testes estote. (Müll. p. 38. et 57.) Ulp. fr. 11. D. de iudiciis (qui mecum erat litem contestatus, vel cum eo ego ) fr. 3. § 11. D. de pecul. (15. 1.): nam sicut stipulatione contrahitur cum filio, ita iudicio contrahi; proinde non originem iudicii spectandam, sed ipsam iudicati velut obligationem.

oriuntur, a
a veluti si quis furtum
fecerit, bona rapuerit, damnum
dederit, iniuriam commiserit:
quarum omnium rerum uno ge-
nere consistit obligatio, cum ex
contractu obligationes in I
genera deducantur, sicut supra
[s 89] exposuimus.

1) ex Paul. fr. 1. § 3. D. de furtis. b)
cf. Inst. IV. 2. pr.

2) ex Paul. fr. 1. pr. D. de furtis.

tractu, sequitur ut de obligationibus ex maleficio [et quasi ex maleficio] dispiciamus. Sed illae quidem, ut suo loco tradidimus, in quatuor genera dividuntur: hae vero unius generis sunt, nam omnes ex re nascuntur id est ex ipso maleficio, veluti ex furto aut rapina aut damno aut iniuria.

$ 1.1 Furtum est contractatio rei fraudulosa [lucri faciendi gratia], vel ipsius rei, vel etiam usus eius possessionisve; quod lege naturali prohibitum est admittere. (§ 2.2) Furtum autem vel a furvo, id est nigro, dictum est, quod clam et obscure fit et plerumque nocte; vel a fraude; vel a ferendo, id est auferendo; vel a Graeco sermone, qui papas appellant fures. imo etiam Graeci ἀπὸ τοῦ φέρειν φῶρας dixerunt. § 183. Furtorum autem genera Servius Sulpicius et Masurius Sabinus IIII esse dixerunt, manifestum et nec manifestum, conceptum et oblatum: Labeo duo, manifestum, nec manifestum; nam conceptum et oblatum species potius actionis esse furto cohaerentes quam genera furtorum; quod sane verius videtur, sicut inferius [s 186. 187] apparebit. ($ 184.) Manifestum furtum quidam id esse dixerunt quod dum fit deprehenditur. alii vero ulterius, quod eo loco deprehenditur ubi fit: velut si in oliveto olivarum, in vineto uvarum furtum factum est, quamdiu in eo oliveto aut vineto fur sit; aut si in domo furtum factum sit, quamdiu in ea domo fur sit. alii adhuc ulterius, eousque manifestum furtum esse dixerunt, donec perferret eo quo perferre fur destinasset. alii adhuc ulterius, quandoque eam rem fur tenens visus fuerit; quae sententia non optinuit. sed et illorum sententia qui existimaverunt, donec perferret eo quo fur destinasset, deprehensum

с

§ 3. Furtorum autem genera duo sunt: manifestum et nec manifestum. nam conceptum et oblatum species potius actionis sunt furto cohaerentes quam genera furtorum, sicut inferius apparebit. Manifestus fur est quem Graeci ἐπ ̓ αὐτοφώρῳ appellant: nec solum is qui in ipso furto deprehenditur, sed etiam is qui eo loco deprehenditur quo fit, veluti qui domi [al. in domo] furtum fecit et nondum egressus ianuam deprehensus fuerit, et qui in oliveto olivarum aut in vineto uvarum furtum fecit, quamdiu in oliveto aut in vineto fur deprehensus sit; imo ulterius furtum manifestum extendendum est, quamdiu eam rem fur tenens visus vel deprehensus fuerit,

a) cf. Gai fr. 4. D. de O. et A. (44. 7.) et Ulp. fr. 25. § 1. eod. b) adde Gell. XI. 18. § 20. 21: Verba sunt Sabini ex libro iur. civ. II.: Qui alienam rem adtrectavit, cum id se invito domino facere iudicare deberet, furti tenelur. Item alio capite: Qui alienum tacens lucri faciendi causa sustulit furti constringitur, sive scit cuius sit sive nescit. cf. Gai III. 195. pr. Gai Epit. II. 10. § 3: contingit, vel tollit, aut de loco movere praesumit. Cf. ad h. t. Paul. S. R. IV. 31.

c) Paul. S. R. II. 31. § 2. manifestus fur est, qui in faciendo deprehenditur, et qui intra terminos eius loci quo destinaverat perveniret. Nec manifestus fur est, qui in faciendo quidem deprehensus non est; sed eum furtum fecisse negari non potest. Gellius XI. c. 18. § 11: manifestum autem furtum est, ut ait Macurius, quod deprehenditur dum fit. Faciendi finis est, cum perlatum est quo ferri coeperat, fr. 2-8. fr. 34. pr. 33. pr. D. de furt. (47. 2.)