Page images
PDF
EPUB

1) e Gai fr. 1. § 3. cit.

2) e Gai fr. 1. § 4. cit.

itaque si otiosam pecuniam domi te habere mihi dixeris, et ego te hortatus fuerim, ut eam fenerares, quamvis eam ei mutuam dederis a quo servare non potueris, non tamen habebis mecum mandati actionem. item et si hortatus sim, ut rem aliquam emeres, quamvis non expedierit tibi eam emisse, non tamen mandati tibi tenebor. et adeo haec ita sunt, ut quaeratur an mandati teneatur qui mandavit tibi, ut Titio pecuniam fenerares [desunt 21⁄2 lin.]*, quia non aliter Titio credidisses, quam si tibi mandatum

[blocks in formation]

ut pro Titio sponderes. (§ 4.1) Sua et aliena, veluti si de communibus suis et Titii negotiis gerendis tibi mandet, vel ut sibi et Titio fundum emeres, vel ut pro eo et Titio sponderes. ($ 5.2) Tua et aliena, veluti si tibi mandet, ut Titio sub usuris crederes. quodsi [ut] sine usuris crederes [al. credideris], aliena tantum gratia intercedit mandatum. (§ 6.) Tua [tantum] gratia intervenit mandatum, veluti si tibi mandet, ut pecunias tuas potius in emptiones praediorum colloces quam feneres, vel ex diverso, ut feneres potius quam in emptiones praediorum colloces. Cuius generis mandatum magis consilium est quam mandatum, et ob id non est obligatorium: quia nemo ex consilio mandati obligatur, etiamsi non expediat ei cui dabitur [al. dabatur], cum liberum cuique sit apud se explorare, an expediat consilium. itaque si otiosam pecuniam domi te habentem hortatus fuerit aliquis, ut rem aliquam emeres vel eam crederes, quamvis non expediat tibi eam emisse vel credidisse, non tamen tibi mandati tenetur. et adeo haec ita sunt, ut quaesitum sit, an mandati teneatur qui mandavit tibi, ut Titio pecuniam fenerares: sed obtinuit Sabini sententia obligatorium esse in hoc casu mandatum, quia non aliter Titio credidisses, quam si tibi mandatum esset.

$ 7: Illud quoque mandatum non est obligatorium quod contra bonos mores est, veluti si Titius de furto aut de damno faciendo aut de iniuria facienda tibi mandet. licet enim poenam istius facti nomine praestiteris, non tamen ullam habes adversus Titium actionem. [S 8 sequitur ad Gai § 161.]

§ 158. Item si quid post mortem meam faciendum mihi mandetur, inutile mandatum est, quia generaliter placuit ab heredis persona obligationem incipere non posse [s 100].

§ 159. Sed recte quoque consummatum mandatum, si dum adhuc integra res sit revocatum fuerit, evanescit. ($ 160.) Item si adhuc integro mandato mors alterutrius alicuius interveniat, id est vel eius qui mandarit, vel eius qui mandatum susceperit, solvitur mandatum. sed utilitatis causa rece

$9. Recte quoque mandatum contractum, si dum adhuc integra res sit revocatum fuerit, evanescit. (§ 10.) Item si adhuc integro mandato mors alterutrius [al. alterius] interveniat, id est vel eius qui mandaverit, vel illius qui mandatum susceperit, solvitur mandatum. sed utilitatis causa rece

*) quas Huschke ita explere vult: fenerares. sed verior est Sabini sententia, si non generaliter ut pecuniam fenerares mandatum sit, sed faenerare Titio iussus sis, esse mandati actionem existimantis, quia non aliter. De re cfr. 6. § 4. 5. fr. 32. D. mandati. (17. 1.)

**) ita Huschke, ut in § sq. si quid p. m. m. faciendum mandetur.

GNEIST INSTITUTIONES.

14

*

ptum est, ut si mortuo eo qui mihi mandaverit, ignorans eum decessisse exsecutus fuero mandatum, posse me agere mandati actione: alioquin iusta et probabilis ignorantia damnum mihi adferet. et huic simile est quod plerisque placuit, si debitor meus manumisso dispensatori meo per ignorantiam solverit, liberari eum: cum alioquin stricta iuris ratione non posset liberari eo quod alii solvisset quam cui solvere deberet.

§ 161. Cum autem is cui recte mandaverim egressus fuerit mandatum, ego quidem eatenus cum eo habeo mandati actionem, quatenus mea interest implesse eum mandatum, si modo implere potuerit: at ille mecum agere non potest. itaque si mandaverim tibi, ut verbi gratia fundum mihi sestertiis c emeres, tu sestertiis CL emeris, non habebis mecum mandati actionem, etiamsi tanti velis mihi dare fundum quanti emendum tibi mandassem. idque maxime Sabino et Cassio placuit. Quodsi minoris emeris, habebis mecum scilicet actionem, quia qui mandat ut c milibus emeretur, is utique mandare intellegitur, ut minoris, si posset,

emeretur.

1) ef. Paul. fr. 22. § 11. D. mand.

2) ex Paul. fr. 1. § 3. eod.

$ 162. In summa sciendum est, quotiens faciendum aliquid gratis dederim, quo nomine si mercedem sta

ptum est, ut si mortuo eo qui tibi mandaverat, tu ignorans eum decessisse executus fuerit mandatum', posse te agere mandati actione: alioquin iusta et probabilis ignorantia damnum tibi afferet. et huic simile est quod placuit, si debitores manumisso dispensatore Titi per ignorantiam liberto solverint, liberari eos: cum alioquin stricta iuris ratione non possent liberari, quia alii solvissent quam cui solvere debuerint.

S 8. Is qui exequitur mandatum non debet excedere fines mandati. ut ecce si quis usque ad centum aureos mandaverit tibi, ut fundum emeres, vel ut pro Titio sponderes, neque pluris emere debes, neque in ampliorem pecuniam fideiubere: alioquin non habebis cum eo mandati actionem. adeo quidem, ut Sabino et Cassio placuerit, etiamsi usque ad centum aureos cum eo agere velis, inutiliter te acturum; diversae scholae auctores recte usque ad centum aureos acturum existimant: quae sententia sane benignior est. Quodsi minoris emeris, habebis scilicet cum eo actionem, quoniam qui mandat, ut sibi centum aureorum fundus emeretur, is utique mandasse intellegitur, ut minoris, si possit, emeretur.

§ 11.1 Mandatum non suscipere cuilibet liberum est susceptum autem consummandum aut quamprimum renuntiandum est, ut per semetipsum aut per alium eandem rem mandator exequatur. nam nisi ita renuntiatur, ut integra causa mandatori reservetur eandem rem explicandi, nihilominus mandati actio locum habet, nisi iusta causa intercessit aut non renuntiandi aut intempestive renuntiandi.

§ 12.2 Mandatum et in diem differri, et sub condicione fieri potest.

(§ 13.) In summa sciendum est mandatum, nisi gratuitum sit, in aliam formam negotii cadere: nam mercede constituta incipit locatio et conductio esse. et ut generaliter dixerimus: quibus

*) exempla huius accusativi cum infinitivo post ut collegit Lachmann e Gai IV. 61. fr. 1. § 2. D. 36. 1. fr. 62. pr. D. 35. 2. fr. 3. § 1. D. 47. 21. Vat. fragm. § 127. et all.

a) cfr. 15. fr. 26. pr. § 1. D. mand. (17. 1.)

b) ef. fr. 3-5. 41. D. mand. (17. 1.)

tuissem, locatio et conductio contraheretur, mandati esse actionem, veluti si fulloni polienda curandave vestimenta aut sarcinatori sarcienda dederim.a

1) cf. Inst. III. 13. § 2.

2) cf. Gai fr. 5. pr. D. de O. et A. Gai fr. 2. D. de neg. gest. Paul. S. R. I. 4.

3) e Gai fr. 5. § 1. D. de O et A. ef. Paul. S. R. I. 4.

a) cfr. 1. § 4. fr. praescr. verb. (19. 5.)

casibus sine mercede suscepto officio mandati aut depositi contrahitur negotium, his casibus interveniente mercede locatio et conductio contrahi intellegitur. et ideo si fulloni polienda curandave vestimenta dederis aut sarcinatori sarcienda, nulla mercede constituta neque promissa, mandati competit actio.

Tit. XXVII. DE OBLIGATIONIBUS QUASI EX

CONTRACTU.

'Post genera contractuum enumerata dispiciamus etiam de his obligationibus, quae non proprie quidem ex contractu nasci intelleguntur, sed tamen, quia non ex maleficio [vel quasi ex maleficio] substantiam capiunt, quasi ex contractu nasci videntur. ($ 1.2) Igitur cum quis absentis negotia gesserit, ultro citroque inter eos nascuntur actiones, quae appellantur negotiorum gestorum sed domino quidem rei gestae adversus eum qui gessit directa competit actio; negotiorum autem gestori contraria. quas ex nullo contractu proprie nasci manifestum est: quippe ita nascuntur istae actiones, si sine mandato quisque alienis negotiis gerendis se obtulerit; ex qua causa hi quorum negotia gesta fuerint etiam ignorantes obligantur. idque utilitatis causa receptum est, ne absentium qui subita festinatione coacti, nulli demandata negotiorum suorum administratione, peregre profecti essent, desererentur negotia: quae sane nemo curaturus esset, si de eo quod quis impendisset nullam habiturus esset actionem. sicut autem is qui utiliter gesserit negotia habet obligatum dominum negotiorum [gestorum]: ita et contra iste quoque tenetur, ut administrationis rationem reddat. quo casu ad exactissimam quisque diligentiam compellitur reddere rationem: nec sufficit talem diligentiam adhibuisse qualem suis rebus adhibere soleret, si modo alius diligentior commodius administraturus esset negotia. (§ 2.3) Tutores quoque qui tutelae iudicio tenentur non proprie ex contractu obligati intelleguntur, nullum enim negotium inter tutorem et pupillum contrahitur: sed quia sane non ex maleficio tenentur, quasi ex contractu teneri videntur. et hoc autem casu mutuae sunt actiones: non tantum enim pupillus cum tutore habet tutelae actionem; sed et ex contrario tutor cum pupillo habet contrariam tutelae, si vel im

7. D. mand. (17. 1.) Inst. III. 24. § 1. et Gai fr. 22. D. Adde huic titulo Pauli S. R. I. 3. de procuratoribus.

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors]

penderit aliquid in rem pupilli, vel pro eo fuerit obligatus, aut rem suam creditori eius obligaverit. (§ 3.1) Item si inter aliquos communis sit res sine societate, veluti quod pariter eis legata donatave esset, et alter eorum alteri ideo teneatur communi dividundo iudicio, quod solus fructus ex ea re perceperit, aut quod socius eius [solus] in eam rem necessarias impensas fecerit: non intellegitur proprie ex contractu obligatus esse (quippe nihil inter se contraxerunt); sed quia non ex maleficio tenetur, quasi ex contractu teneri videtur. (§$ 4.2) Idem iuris est de eo qui coheredi suo familiae erciscundae iudicio ex his causis obligatus est. ($ 5.3) Heres quoque legatorum nomine non proprie ex contractu obligatus intellegitur (neque enim cum herede, neque cum defuncto ullum negotium legatarius gessisse proprie dici potest): et tamen, quia ex maleficio non est obligatus heres, quasi ex contractu debere intellegitur. (§ 6.4) Item is cui quis per errorem non debitum solvit quasi ex contractu debere videtur. adeo enim non intellegitur proprie ex contractu obligatus, ut si certiorem rationem sequamur, magis (ut supra diximus) ex distractu quam ex contractu possit dici obligatus esse; nam qui solvendi animo pecuniam dat in hoc dare videtur, ut distrahat potius negotium quam contrahat. sed tamen perinde is qui accepit obligatur, acsi mutuum illi daretur, et ideo condictione tenetur. ($7.5) Ex quibusdam tamen causis repeti non potest quod per errorem non debitum solutum sit. namque definierunt veteres, ex quibus causis infitiando lis crescit, ex his causis non debitum solutum repeti non posse, veluti ex lege Aquilia, item ex legato. quod veteres quidem in his legatis locum habere voluerunt, quae certa constituta, per damnationem cuicumque fuerant legata nostra autem constitutio,8 cum unam naturam omnibus legatis et fideicommissis indulsit, huiusmodi augmentum in omnibus legatis et fideicommissis extendi voluit; sed non omnibus legatariis praebuit, sed tantummodo in his legatis et fideicommissis, quae sacrosanctis ecclesiis ceterisque venerabilibus locis quae religionis vel pietatis intuitu honorificantur derelicta sunt, quae si indebita solvantur, non repetuntur.

9

7

Tit. XXVIII. PER QUAS PERSONAS NOBIS OBLI⚫

GATIO ACQUIRITUR.

Expositis generibus obligationum quae ex contractu vel quasi ex contractu nascuntur, admo

ex contractu nascuntur, admonendi sumus adquiri nobis non solum per nosmet ipsos, sed etiam per eas personas quae in nostra potestate manu mancipiove sunt. a

1) cf. Inst. II. 9. § 1.

2) (c. 8. C. de bonis qu. lib.)

nendi sumus acquiri vobis non solum per vosmetipsos, sed etiam per eas personas quae in vestra potestate sunt, veluti per servos vestros et filios; ut tamen quod per servos quidem vobis acquiritur, totum vestrum fiat, quod autem per liberos quos in potestate habetis ex obligatione fuerit acquisitum, hoc dividatur secundum imaginem rerum proprietatis et ususfructus quam nostra discrevit [al. decrevit] constitutio; ut quod ab actione quoquomodo [commodum] perveniat, huius usumfructum quidem habeat pater, proprietas autem filio servetur, scilicet patre actionem movente secundum novellae nostrae constitutionis2 divisionem. (§ 1.)

1

Item per liberos homines et alienos servos quos bona fide possidetis acquiritur vobis, sed tantum ex duabus causis, id est si quid ex operibus [al. operis] suis vel ex re vestra acquirant. ($ 2.) Per eum quoque servum in quo usumfructum vel usum habetis similiter ex duabus istis causis vobis acquiritur.

($ 164.) Per liberos quoque homines
et alienos servos quos bona fide pos-
sidemus adquiritur nobis; sed tantum
ex duabus causis [II. 92], id est si quid
ex operis suis vel ex re nostra ad-
quirant. ($ 165.) Per eum quoque ser-
vum in quo usumfructum habemus
similiter [II. 91] ex duabus istis cau-
sis nobis adquiritur. ($ 166.) Sed
qui nudum ius Quiritium in servo habet, licet
dominus sit, minus tamen iuris in ea re habere
intellegitur quam usufructuarius et bonae fidei
possessor. nam placet ex nulla causa ei adquiri
posse: adeo ut etsi nominatim ei dari stipulatus
fuerit servus, mancipiove nomine eius acceperit,
quidam existiment nihil ei adquiri.

b

§ 3. Communem servum pro dominica parte dominis acquirere certum est, excepto eo, quod uni nominatim stipulando aut per traditionem accipiendo illi soli acquirit, veluti cum

§ 167. Communem servum pro dominica parte dominis adquirere certum est, excepto eo, quod uni nominatim stipulando aut mancipio accipiendo illi soli adquirit, veluti cum ita stipuletur: TITIO DOMINO MEO DARI SPONDES? aut cum ita mancipio accipiat: HANC REM EX IURE QUIRITIUM LUCII TITII DOMINI MEI ESSE AIO, EAQUE EI EMPTA ESTO HOC AERE AENEAQUE LIBRA.

*

(§ 167a.) Illud quaeritur num quod unius domini nomen adiectum efficit, idem faciat unius ex dominis iussum intercedens. nostri praeceptores perinde ei qui iusserit soli adquiri existimant, atque si nominatim ei soli stipulatus esset servus, mancipiove accepisset. diversae scholae auctores proinde utrisque adquiri putant, ac si nullius iussum intervenisset.d

ita stipuletur: Titio

domino meo dare spondes? sed si unius domini iussu servus fuerit stipulatus, licet antea dubitabatur, tamen post nostram decisionem res expedita est, ut illi tantum acquirat qui hoc ei facere iussit,d ut supra dictum est.

ita Huschke. Cod. Ver. habet: tam q(uod) dominó nomen adiectum domini etfecit. a) cf. Gai II. 86. III. 103. 104. IV. 134. 135. Inst. III. 17. § 1.

b) cf. Gai II. 88. Ulp. XIX. 20.

c) cf. Gai II. 87. Inst. III. 17. § 3. de forma mancipationis Gai I. 119.

d) cf. Pomp. fr. 6. D. de stipul. serv.(45.3.) Iust. c. 3. C. per quas pers. n. acqu. (4.27.)

« PreviousContinue »