colis La

LXXX. Latium novum quando dici coepe LXXX. rit, quandoque Ofcis & Aufonibus jus Latii cum indatum fit, non magis certum eft. Sigonius tiinovi. exiftimat, his populis ad internecionem deletis, Liv. IX, 25. in hanc regionem Latinorum gentem effe immiffam, atque inde Latium novum adpellatum; id quod ipfe inter Tarentinum Punicumque bellum factum conjicit. Sed quemadmodum id nullo teftimonio comprobari poteft; ita certiffinum eft, novum hoc Latium jura Latii veteris esse confequutum, fiquidem Appianus de Bello civil. I. p. 374. Latinos, quos ab Italis fejungit, ad Lirim ufque in populi Romani fide manfiffe fcribit.

LXXXI.

LXXXI. Et hæ funt illæ gentes, quibus jus Latii antiquiffimis temporibus datum eft. Hoc Latini jure contenti fuerunt ufque ad bellum illud fo- demum ciale vel Marficum, quo confe&to A. U. C. donati.

CLXIII lege Julia, & proxime infequente lege Plotia omnes focii ac Latini nominis, immo & Italici civitate Romana donati funt > ceu fupra num. IX. obfervavimus.

civitate

LXXXII. At quamvis Latini tum in civitaLXXXII. tis Romanæ jura tranfirent; non ipfum tamen jus Latii ideo expirabat jus Latii, quippe quod ab eo deinde tempore cum multis. civitatibus tum & colo- aliis po pulis & niis extra Italiam conceffum legimus. Sic Ne- civitatimaufenfibus jus Latii datum effe, patet ex Stra- bus datú. bone IV, 157. Novocomenfibus idem jus dederat vel Jul. Cæfar, ut tradit Appian.Bell.civil. II. p. 443. vel Pompejus Strabo, ut mavult Ez. Spanh. Orb. Rom. 1, 9. p. 19. Is enim Pompejus omnibus Gallis Tranfpadanis jus Latii concef

LXXXIII.

ferat, tefte Afcon. Pædian. in Cicer. adverf. Pifon. p. 2062. Eodem exemplo Nero nationes Alpium maritimarum: univerfam Hifpaniam Vefpafianus; multas alias civitates Hadrianus in jus Latii tranftulerunt. Tacit. Ann. XV, 31. Plin. Hift. Nat. III, 3. Spartian. Hadr. XXI. De coloniis Latinis paullo post erit dicendi locus.

LXXXIII. Novum Latinorum genus reperLatini lu- tum fub Tiberio, lata lege Junia Norbana, qua niani li- cautum, ut modis minus follemnibus mañuconditio. nifi non jura civitatis Romanæ, fed Latii tan

bertine

LXXXIV.

tum, confequerentur. Unde hi libertini di&ti LATINI JUNIANI, ut diftinguerentur a Latinis colonariis (i) quibus ceteroquin, quod ad fus civile attinet, adfimilabantur. L. un. C. de Lat. libert. toll. Fragm. Jurifconf.vet. Pithoeanum apud Cl. Schulting. Jurifp. vet. anrejuftin. p. 805. Sed quemadmodum Latinos colonarios una cum ingenuis omnibus civitate Romana donaverat Antonius Caracalla, celeberrima illa ac fæpe a nobis citata conftitutione; ita Junianam etiam Latinitatem fuftulit Juftinianus. D. L. un. C. de Lat. libert. toll.

LXXXIX. Jam ut ad jura Latii perveniaLatini mus; ea licet proxime ad civitatem Romafuere civibus de. nam accederent, non eadem tamen fuerunt ac teriores. jura civium Romanorum. Quod adeo verum

eft,

(i) Perfpicue itaque fallitur V. C. Claudius Salmafius, quando Latinas colonias e libertis conftitiffe exiftimat. de modo fur. XIX. p.878. fequ. Alii profecto erant Latini liberti vel juniani, alii Latini colonarii, quippe ingenui, & honorum in fuis coloniis capaces. Vid. Ez Spanh. Orb. Rom. 1, 9. p. 21.

eft, ut Boethius in Topic. Cic. 11. fcribat, eos mediam pati capitis deminutionem, qui cives Romani in Latinas colonias mitti fe paterentur. Operæ itaque pretium fuerit, quod inter cives Romanos Latinofque, quod tam ad jus privatum, quam ad publicum attinet, interfuerit, paullo adcuratius difquirere.

debant

LXXXV. Vidimus fupra, qualis fuerit ci- LXXXV. vium Romanorum LIBERTAS. Latini & ipfi Non gau quidem gaudebant libertate, fed juris gen- libertate tium, non illa juris Quiritium, quam fupra jurisQuidefcripfimus. Saltim quod Lex Porcia fanxerat ritium, de civium libertate a verberibus, non æque valuit in Latinis. Quum enim Novocomenfes, jure Latii donati a Q. Pompejo Strabone, paullo poft a Cæfare civitatis jura effent confequuti, M. Marcellus Conful Novocomenfem quemdam, in Cefaris contumeliam, virgis cædi juffit, tamquam peregrinum, ut fcribit Appianus de Belle Civ. II. p. 443. & quidem Latinum. Latinitatem enim quod attinet, ftatus controverfiam Novocomenfibus movere haud potuiffet Marcellus, quippe quam dudum ante Cæfarem fuerant a Pompejo Strabone confequuti. Afcon. Padian. in Pifonian.p.2062. Simile quid obfervat Diodor. Sic in Excerpt. Peirefcian. p. 273. ubi de Clodio: 785 fi woλιτικὸς τοῖς πατρίοις ἔθεσιν ἐκέλαζων απαραι τήτως, τὸς ἢ συμμάχες ραβδίοις ἐμαςίγε In Romanos quidem more majorum animadvertit citra fpem venia: focios autem virgis cacidir. Et Salluft. de Bell. Jugurth. Cap. LXIX. referens, Turpillium, præfectum, Vaccæ oppido impofitum, a Metello verberatum capitis

LXXXVI.

connubii

bus.

pænam foluiffe, ne cui id mirum videatur,
ftatim fubjungit: Nam is civis ex Latio erat.
Ex quo fane patet, non æque ad Latinos
ac cives pertinuiffe libertatem illam, quæ
ex lege Porcia erat. (k)

LXXXVI. Ad CONNUBII jus quod attiNec jure net, illud Latini populi ne inter fe quidem cum civi promifcue habebant ex foedere antiquo, nedum cum civibus Romanis. Prius difcimus ex Liv. VIII, 14. IX, 43. ex quibus locis patet, nemini Latinorum & Hernicorum licuiffe extra fines regionis fuæ uxores ducere: pofterius vel inde colligimus, quod ne iis quidem, qui fine fuffragii jure civitate fuerant donati, cum civibus Romanis jus effet connubii. Campani fane, qui pridem civitatem fine fuffragii latione fuerant confequuti, poftea demum impetrarunt, ut fibi cives Ramanas ducere uxores liceret, &fi qui prius duxiffent,ut habere eas,& ante cam diem nati ut jufti fibi liberi heredefque effent. Liv. XXXVIII, 36. Quanto minus ergo Latinis hoc jus connubiorum fuiffe putemus? Et cer

te

(k) Erroris hic redarguit V. C. Chrift. Gottl.
Schvvarzius in erudita de Jure Italia Differta
tione p. 16. exiftimans etiam Latinis & Italis
hanc libertatem competiiffe, idque probat ex
Gell. Noct. Att. X, 3. ubi Gracchum in ora-
tione quadam conqueftum air, M. Marium &
quofdam ex municipiis Italicis honeftos viros vir-
gis per injuriam cafos a magiftratibus populi
Rom. Sed Gellius manifefto loquitur de muni-
cipiis Italiæ, adeoque de urbibus non Latini
juris, fed civitatem Romanam confequutis,
qualia poft legem Juliam erant omnes > ante
legem Juliam quamplurimæ.

1

te clariffime Ulpianus: Fragm. V, 4. Connubium habent cives Romani cum civibus Romanis: cum LATINIS autem & peregrinis ita, fi conceffum fit. Sic & ipfum jus fponfaliorum nuptiarumque aliud fuiffe Latinis, aliud civibus Roma-` nis, adparet ex Gell. Not. Att. IV, 4. ubi ex Cn. Sulpicio docetur, fponfum Latinum agere potuiffe ex fponfa in id, quantum intererat, eam uxorem non datam: quum contra civibus Romanis, ur fupra diximus, infinita effet repudiorum licentia. L. 1. C. de fponfalib.

certum

Lxxxvizi

buerint

jus patri

minii, te

LXXXVII. Quantum fuerit apud Latinos jus PATRIA POTESTATIS, in tanto ve- An haterum filentio non conftat. Id faltim videtur, nullos fuiffe homines, (adeoque nec um, legiLatinos, qui talem habuerint in liberos potefta- timi dotem, qualem Romani habebant, §. 2. Inft.de patr. ftamenti pot. Nec omittendum hic videtur, paullo plus factionis. in Latio poteftatis fuiffe matri, quam Roma. Id enim non obfcure patet ex controverfia Ardeenfi apud Liv. IV, 9. Latini Juniani habebant jus MANCIPATIONIS. Ulp. Fragm. XIX, 4. adeoque etiam colonarii Latini, quibus æquati illi erant lege Junia Norbana.Vetus Fragm. Ju rec. apud Pith. n.VIII. An vero etiam veteres Latini eodem jure ufi funt, nondum conftat. Porto TESTAMENTUM non faciebapt Latini faltim jure Romano. Ulp. XX, 14. (nam alioquin & extra Romam Italos jam inde ab antiquiffanis temporibus teftamenta condidiffe, fatis conftat Liv. I, 3. I, 34.) lidem Latini nec ex civis Romani teftamento quidquam capiebant, nifi intra diem creationis civitatis Romanæ jura impetraffent. Ulpian. XXII, 3. Hæc funt, quæ