relte autem fponfa divortiffe dicitur. Et Modeftinus L.101. S.11.D. cod.Divortium inter virum & uxorem fieri dicitur : repudium vero sponsa remitti videtur: quod & in fponfa perfonam non abfurde cadit. In repudiis fponfæ mittendis follemnia erant verba: TUA CONDITIONE NON UTOR. L. 2. §. 2. D. de divort. Ó repud. Tantum autem abeft, ut hic cauffa aliqua fontica opus effet, ut ex fponfalibus, quantumvis ftipulatione firmatis, nulla oriretur civilis actio, fed infinita effet repudiorum licentia. L.1.C.de fponfal. L.2.§.1.2.D.de divort. L.2.C.de rep.L.2. C. de inutil. ftipul. Nec contrarium evincitur ex loco Ser, Sulpicii apud Gell. Noll. Attic. IV, 4. Actio enim illa ex fponfa, cujus ibi meminit Sulpicius, non ad Romanos, fed ad Latii incolas pertinebat. Attamen &. ab orbis Romani incolis certas repudii cauffas obfervari voluerunt Theodofius & Valentin. L. 8. C. de repud. & Juftinianus L. 10. 11. C. eod. L. Jus L. Sufficiant hæc de tertio jure Quiritium, patrium, id eft, de jure connubiorum. Quartum fuit legitimi dominii, PATRUM, de quo tamen vix eft, quod hic teftamen- addamus, quum fupra Lib. I. Tit. IX. de patria ditatis, poteftate, civibus Romanis propria, accurate ufucapio- nos agere meminerimus, quemadmodum &

ti, here.

nis

de adoptione, legitimatione, emancipatione, aliifque, quæ huc pertinent, uberius fuis locis differuimus. Idem de quinto dicendum. Quot modis enim jure Quiritium rerum adquiratur DOMINIUM, & quænam fuerint ejus dominii effecta, ftatim dicemus Lib. 11. Tit. I. De fexto quoque, id eft, de jure TESTAMENTORUM agemus Lib. II. Tit. X. fequ. De feptimo, feu

de

de jure HÆREDITATUM LEGITIMARUM Lib. III. Tit. 1. & fequentibus, de octavo denique, id eft, de USUCAPIONE Libro II. Tir.VI. plura monebimus, nihil ut hic de illis addendum præterea videatur. Progrediemur ergo ad ea jura civium Romanorum, quæ ad jus. publicum potius fpectant, & nar Cox CIVITATIS jura adpellantur.

LI. Prima civium Romanorum prærogati- LI. Jus va, quæ ad jus publicum pertinet, eft JUS cenfus. CENSUS. Cenfus qualis Romæ fuerit, & a quonam fit inftitutus, diximus fupra, ubi de capitis deminutione actum eft. Auctor nimirum hujus moris Servius Tullius Rex, qui pri mus juffit, ut cives omnes in fua quifque claffe & centuria, dato jurejurando, apud eum, penes quem jus effet cenfendi populi, nomina fua, uxorum, liberorum, libertorum fervorumque fuorum profiterentur, prætereaque ætatem omnium, regionem, quam habitarent, & fortunarum fuarum æftimationem deferrent. Hoc autem jus cenfendi primum regum, deinde confulum & dictatorum, ac poftremo cenforum fuit. Quæ omnia ideo inftituta funt, ut de civium, qui arma ferre poffent, numero, pecuniæque magnitudine, qua belli fumtus fuftinentur & totius reip. viribus tanto certius conftaret. Unde de Servio Tullio Florus I, 6. Ad hoc populus Romanus relatus in cenfum, digeftus in claffes, curiis atque collegiis diftributus, ut omnia patrimonii, dignitatis, acatis, artium, officiorumque difcrimina in tabulas referrentur, ac fi maxima civitas minima domus diligentia contineretur Hein. Ant. Rom. T. 1.

LII.

1I1.Cen

LII. Quicumque jure nomina dabant cenfu etiam foribus, eaque infcribenda curabant tabulis jus civitatis ad- cenfualibus, eo ipfo jus civitatis confequequiri po- bantur, adeo ut & fervi non modo manumiftuit.

fi, verum etiam cives viderentur, fi nomina confentiente domino, profiterentur apud cenfores, ac deinde luftro intereffent. Ulp. Fragm. 1, 8. Cic. de Orat.1, 40. Aft adultiore jam civitate, non promifcue omnibus licuit in tabulas cenfuales irrepere. Quum enim plerique focii ac Latininominis hoc modo jus civitatis furtim confequi ftuderent, nominibufque tabulis cenfualibus infcriptis, deinde Romam commigrarent; conquefti funt anno U. C. DLXIV. M. Emilio & C. Flaminio Coff. legati fociorum Latini nominis, magnam multitudinem civium fuorum Romam commigraffe, & ibi cenfos effe. Quo intellecto Senatus Q. Terentio Culleoni Prætori negotium dabat, ut eos conquireret, & quem C. Claudio & M. Livio Cenforibus, poftve eos Cenfores ipfum parentemve ejus apud fe cenjum effe probaffent, ut redire eo cogeret, ubi cenfi effent. Liv. XXXIX, 3. Quamvis ergo tunc ea conquifitione duodecim millia Latinorum domos redire cogerentur; paulo poft tamen A. U. C. DLXXVI. iterum auditæ funt legationes fociorum & Latini nominis, conquerentium, cives fuos Roma cenfos plerofque eo demigrare. Quod fi permittatur, perpaucis luftris futurum, ut deferta oppida, deferti agri, nullum militem dare poffent. Re vero expenfa paullo accuratius prodiit edictum, qui focii ac nominis Latini ipfi majorefque ipforum,M.Claudio,T. Quintic cenforibus, pofteaq; apud focios ac nominis

tem,

Latini cenfi effent,ut omnes in fuam quifq;civita ante Kal. Nov. redirent. Liv. XLI, 12. 13. Seq. Id jus aliquamdiu viguit,fiquidem & L.Poftumium Confulem anno U. C. DLXXX. pro concione legimus edixiffe, ut,qui foclum Latini nominis ex edicto C.Claudii Cof.redire in civitates fuas debuiffent ne quis eorum Roma, fed omnes in civitatibus fuis cenferentur. Liv. XLII, to. Quum ne fic quidem fraudes iftæ impedirentur; in eandem fententiam anno Iɔ CLVIII. a L. Licinio Craffo & Q. Mucio Scævola coff. lata eft lex Licinia & Mucia, ut focii & Latini nominis in fux quifque civitatis jus redigerentur.(+)Verum

ea

(r) Exftitit etiam in eamdem rem lex quædam Papia, cujus difertis verbis meminit Cicero pre Balbo XXIII. Valer. Max. III.4.5. Unde fallitur Steph. Vin.Pinghius, in Obfer.ad Valer.Maxim. 1. c. qui hanc legem plane explodendam putar. Nec minus errat Car. Sigon. de antiquo jure Itals III, 1. qui eamdem confundit cum lege Papia de peregrinis, de qua infra agemus. Hac enim lege non omnes peregrini ejiciebantur, fed focii & Latini nominis, qui Romam commigraverant, domum redire jubebantur, ceu exemplis a Va-lerio Maximo & Cicerone adlatis patet. Quum verò lex Claudia prima fuiffe videatur, qua ea de re actum eft, eaque lata fit anno IƆLXXVI, poft legem vero Liciniam Muciam, latam anno IOCLVIII. ftatim bellum Marficum conflagrari; quo compofito, dataque Latinis civitate lege hujufmodi non amplius opus fuit, latam effe oportet hanc legem inter annum ILXXVI. & annum DCLVIII. Quumq; porro ex hac lege damnatus fit M. Perpennæ Conf. pater, idque fa&tum fit brevi poft mortem filii, quæ in annum IOCXXIV.incidit; facile patet, non multum ante hunc annum legem hanc Papiam condi

ea lege ita alienati funt animi principum Italicorum populorum, ut ea vel maxima cauffa fuerit conflati paullo poft belli Italici. Cicero pro Corn. Balbo XXI.de Offic. III, 11. pro C.Corn.Frag p. 330. Afcon. Padian. ad eamdem orat. p. 1309. LIII. Quum vero cenfus fierent Rome Cenfus oportebat cives, qui nomina fortunasque Roma, profiteri cuperent, eo commigrare. Hinc P. profeffio in pro Scipio in oratione, quam cenfor ad populum vinciis habuit, inter alia, quæ contra majorum insti

LIII.

tuta fierent, etiam hoc reprehendit, quod abJentes jubeantur cenferi, ut ad cenfum nemini neceffe fit venire. Gell. Nolt. Att. V, 19. In provinciis non cenfus habebatur, fed fiebat profeffio cenfualis. L. ult. C. fine cenfu vel reliq. Qua de re vetus fragmentum jure confulti, quod ex codice Rumpfiano edidit Salmaf. de modo ufurp. ΧΙΧ. ρ. 878. Αλλ' εν τῷ πόλει Ρωμαίων μόνη ἀποτίμησιν ἄγεως δεδήλωται, ἐν δὲ ταῖς ἐπαρ χαίοις μᾶλλον ἀπογραφαις χρῶνται. Quæ ita redduntur in fragmento Latino, quod edidit Pithoeus: Sed in civitate tantum Romana cenfum agi declaratum eft:in provinciis autem magis profeffionibus utuntur. Ex quibus fimul patet, quafis fuerit illa doypan, cujus meminit Lucas II, 1. Agebantur hæ doypapai, initio per Equites Romanos, ceu ex Grut. Infer. p. CCCLV, 6. colligit Reinef. Infer. p. 271. Talis eft LEG. AUG. CENSIBUS ACCIPIENDIS PER HISPANIAM CITERIOREM apud Reinef. Infer. II, 26. nec non DISPENSATOR AD CENSUS PROV. LUGDUNENSIS apud Eumd.

tam effe. Vid. Comment. noftr. ad Leg. Jul. & Pap. Popp, Lib. I. Cap. To