omnem ferebant opem, neque patiebantur, civi uíli fieri injuriam. Plena ejufmodi exemplorum eft Romana hiftoria, & quamvis negari haud poffit, ifta poteftate non femel abufos effe tribunos plebis; Sæpe tamen etiam infignia juftitiæ atque æquitatis fpecimina edebant, qualia funt quæ Valer. Max. Lib. VI. cap. v. refert quamplurima.

a lævitia

XXX. Porro & adverfus creditorum fævi- xxx. Li tiam tuti erant cives Romani. Immanis erat bertas cilex XII. Tabularum, quæ cives Romanos ob- viú Rom, æratos creditoribus addicebat, a quibus & vin- creditociri, & eorum corpus, id eft, bona fecari, & in rum. partes dividi poterant, (i) Gell. Not. Art. XX, 1. Et quamvis fervi haud fierent hunc in modum addicti & nexi; in fervitute tamen erant, fervifque ipfis tractabantur durius. Aft contra hanc immanitatem auxilio civibus fuit lex Pœtilia, qua cautum eft anno U. C. ccccxxvii.C. Poetilio L. Papirio Coff. ne quis, nifi qui noxam meruiffet, donec pœnam lueret, in compedibus aut in nervo teneretur: pecunia credita bona debitoris, non corpus obnoxium effet. Liv. VIII, 28. Varro de Lingua Lat. VI, 5. p. 58. Succeffit ergo ex eo tempore in additionis illius locum poffeffio & venditio bonorum, de qua nos alibi ex inftituto egimus. Qua de re Tertullianus Apol. IV. Sed & judicatos in partes fecari. a creditoribus, leges erant: confenfu tamen publico credulitas poftea erafa eft, & in pudoris notam capitis poena converfa eft, BONORUM adhi

(i) Dicemus ea de re infra Lib. III. Tit. XXX. S. IV.

di data

rias.

adhibita PROSCRIPTIONE, fuffundere ma luit homines fanguinem, quam effundere. Quin acceffit demum beneficium ceffionis bonorum ex lege Julia, de quo plura jureconfulti, & nos infra Lib. III. Tit. XXX. §. VIII.

XXXI. Poftremo & hoc ad libertatem ciLibertas vium quam maxime pertinebat, quod libere, fuffraga ut vellent, darent fuffragia. Quamvis hæc liper leges bertas magis ad jus publicum videatur refetabella renda. Id eis attulere leges tabellariæ, feu de tabellis, quas Cicero ideo Agrar. II, 2. vindices tacita libertatis & in Cornel. I. p. 331. principium justa libertatis adpellat. Quum enim antea viva voce in comitiis fuffragia ferrentur idque nonnunquam cum periculo videretur conjunctum: primus A. Gabinius Trib. pleb. A. U. C. DCXII. lege cavit, ut populus non voce, fed tabella fuffragium ferret, ne quis infpiceret tabellam, ne rogaret, ne adpellaret. Cic. de Leg. III, 16. Succeffit biennio poft altera lex tabellaria, lata a L. Caffio, Tribuno plebis, M. Emilio Lepido Porcino, & C. Hoftilio Mancino Coff. ut & judices & popu lus fententias non voce dicerent, fed tabellis ferrent, excepto judicio perduellionis. Cic. de Amicit. XII. de Leg. 111, 16. Afcon, Pædian. in Cornelianam p. 1313. & Verrinam II, p. 1820. Cujus legis infigne monimentum eft numus gentis Calliæ, in quo civis occurrit, tabellam littera A. notatam ciftæ immittens, cum lemmate LONGINUS III. V. & Fulv, Urfin. de Famil. Rom. p. 77. Eodem pertinuit tertia lex Papiria, lata a C. Papirio Carbone, Tribuno pleb. A. U, C. Iɔcxxi, P. Popillio

1

LX

Lænate & P. Rupilio Nepote Coff. qua cautum denuo, ut in jubendis legibus vetandifque populus tabella fuffragia ferret. Cic. de Leg. III, 16. Succeffit quarta anno U. C. Iɔcxxx. a Cœlio Caldo Tribuno plebis lata, ut etiam in perduellionis judicio, quod Caffia lege exceptum erat, populus non voce, fed tabella, fententiam ferret. Cic. de Leg. III, 16. Quam ipfam quoque legem egregie illuftrat nummus apud Patin. de Fam. Rom. P. 79. quo præter alia litteræ L.D. in tabella confpiciuntur. Significant illæ LIBERO, DAMNO. Hæc enim verba loco Caffianorum ABSOLVO, CONDEMNO in crimine perduellionis adhibita effe difcimus ex Cæfare de Bello civili 111, 83. ex quo loco patet tertiam tunc adhibitam effe tabellam, quam imponebant urnæ, qui pecunia mulctandum reum judicabant. Quæ omnia eo pertinebant, ut tanto majore libertate fuum quifque ferret fuffragium. Unde denuo Cicero pro Planc. VI. Populo grata eft tabella, qua frontes aperit hominum, mentes regit, datque eam libertatem, ut, quod velint, faciant, promistant autem, quod rogantur.

litatis.

XXXII. Sequitur alterum, quod ad jura Qui- XXXII. ritium pertinuit, JUS GENTILITATIS. Di- Jus gentis viferat Romulus cives in duas gentes, quarum unam patres, aliam plebem, nominavit. Illos ex iis adlegerat, qui in civitate genere, virtute atque opibus antecellebant; plebis nomine reliquos omnes adpellaverat. Quemadmodum vero e plebe plebeji; ita ex patribus patricii nafcebantur. Útrofque inter fe devinxerat insti

Hain. Ant. Rom. T. I.

N

tu

tuto illo jurepatronatus, de quo fupra plura dixinus. Ad jura utriufque gentis quod attinet, de illis præcipue obfervandum, quod plebis jura quifque cum ipfa civitate impetrarit; patricius autem, nifi lege ad populum lata, nemo fieri potuerit. Bis patricios legit Romulus, femel ex Albanis, ac deinde ex Sabinis. Dionyf. Hal. Ant. Rom. II, p. 111. Eundem morem poftea fequuti ceteri reges, qui fubinde ex gentibus devictis ac in civitatem receptis, p:triciorum numerum fuppleverunt. Idem Ant. Rom. III. p. 199. & IV. p. 280. Suet. Aug. II. L'bera republica L. Junius Brutus, primus Cof. patricios legit. Liv. II, 2. Sexennio post Appius Claudius, e Sabinis Romam commigrans, lege confulari patricius factus eft. Dionyf. Halic. V. p.308. Liv. IV, 3. & X,8. Poftremo C.Julius Cæfar lege Caffia, & Auguftus lege Sænia (k) ac denique Claudius Imp. patricios, jam

ma

(k) Sed quænam illa lex Sænia? In priore editio ne de Sentia fufpicatus fum. Sed errorem ademit Lipf. ad Tacit. p. 285. Obfervat ille ex Dione, Auguftum patricios fuppleviffe ris Baus d'πITpEfάons TTO Toñow, jubente Senatu, & quidem anno U. C. Iccxxv. Atqui conful fuffectus in faftis adparet S. SÆNIUS. Nam in fragmento veterum faftorum apud Grut. pag. CCXCIX, 1. ita legimus:

IMP. CES. IIII. M. LICINIUS. K. JUL.
C. ANTISTIUS BELLUM. ALE
XANDR.

EID. SEPT. M. TULLIUS. K. NOV.

L. SÆNIUS.

Quis ergo dubitarit, ab eo SCtum tuliffe nomen? Tacitus ergo pro SC. legem Saniam dixit .

magna ex parte exftinétos, fuppleverunt. Tacit. Annal. X!, 25. Suet. Jul. XLI. Ceterum ad gentilitatis jura pertinebat, quod foli patricii aufpicia ex inftituto Romuli haberent. Liv. VI, 42. Id quod tamen de avium duntaxat infpeEtione & tripudio intelligendum, fiquidem de cœlo fervare etiam plebejis licebat. Cic. in Vatin. Cap.Vil. Quum enim, fatente Cic. de Divin. 11, 36. hanc avium reliquorumque fignorum obfervationem retinerent Romani tantum ad opinionem vulgi, & ad magnas utilitates reipublica, id eft ad plebem deludendam, continendamque in officio; periculofum videbatur, plebejos ad hæc myfteria admittere, quibus jus magiftratus & facerdotia capiendi erat ademptum. Nimirum & hoc jure ex inftituto Romuli gaudebant patricii, ut foli Senatum, facerdotia, magiftratus, judicia ac totam denique remp. tenerent. Sed paullo poft ea omnia paullatim cum plebe communicata funt, nifi quod interreges, flamines Diales, Martialis & Quirinalis, Rex Sacrificulus, Salii ad extrema ufque reipublicæ tempora ex patriciis lecti funt: quemadmodum & comitia tributa, tribunicia poteftas (1) & ædilitas plebeja perpetuo in poffeffione plebis permanferunt. Reliqua, quæ hac de re dici poffent a Carolo Sigonio explicata funt Libro 1. de Ant. jure civ. Rom. Cap. VII. XXXIII. Pars haud poftrema juris Quiri- jus cou tium fuit JUS CONNUBIORUM, de quo ter fo

N 2

XXXIII.

nubiora inter

quum los cives,

(1) Semel tamen duos patricios inter tribunos

fuiffe, refert Liv. III, 65.

nec om

nes tamen

promifcue fuit.