AD PENDIX

LIBRI I.

DE

JURE ANTIQUO CIVIUM ROM. Latinorum, Italiæ, Provinciarum, nec non Conditione Peregrinorum.

L

Iber Inftitutionum primus totus agit de divifionibus perfonarum ratione ftatus. Quum vero perfonarum ftatus maxime triplex in jure Romano traderetur, libertatis puta, civitatis & familia; Tribonianus non nifieas attulit divifiones perfonarum, quæ ad libertatis familiæque ftatum pertinere videbantur. De civitatis ftatu nihil differuit forfan, quod ea, quæ huc pertinet, jura tantum non omnia everterat Antonini Caràcallæ conftitutio, de jure civitatis cum omnibus orbis Romani incolis communicando. L. 17. D. de ftatu bom. Aft quamvis excufari mereatur Tribonianus ; nos tamen forfan non æque videremur excufandi, fi tam præclaram antiquitatum Romanarum partem, quæ tot juris noftri veterumque auctorum locis tam egregiam lucem accendit, intaEtam plane prætermitteremus. Juvabit itaque poft Car. Sigonii, Ez. Spanhemii, aliorumque luculentiffimas commentationes (4)

ea

(a) Haud pauci de hac re egregios ediderunt com

men

ea de jure civium Romanorum, Latinorum, Italorum, provincialium, deque ftatu & conditione peregrinorum hic conjunctim exhibere , quæ ad illuftrandum jus Romanum quam maxime facere videbuntur.

Imperio

Italici,

1. Ex quo Roma initio per Latium, tum per I. In RoItaliam, ac denique per univerfum pæne ter- mano rarum orbem arma victricia circumtulit: qua- alii erant dripartita effe coepit hominum huic imperio cives, 2fubje&torum differentia. Alio enim jure CI- lii Lati VES, alio LATINI, alio ITALICI, alio de- ni, alii nique PROVINCIALES utebantur. Priores alii protres gradus conjungit Claudius Imp. apud vinciales! Tacit. Annal. XI, 24. Omnia P. C. qua nunc vetuftiffima creduntur, nova fuere: plebeji magiftratus poft patricios; LATINI post plebejos, ceterarum ITALIÆ gentium poft Larinos. Habes hic CIVES, LATINOS, ITALICOS, ita conjunétos, ut intelligas, ci vitatem jure Latii, hoc jure Italico præftitiffe. Omnium poftreme conditionis erant PROVINCIALES, quos ideo Italicis poftponit Suet. Vefpaf. IX, Ordines exhauftos fupplevit, honeftiffimo quoque ITALICORUM ac PROVINCIALIUM adiecto.

II. Quicunque civitatis jure non fruebantur, II. Pereii veteribus hoftes, & paullo poft, inflexa in de- grini qui

terius

mentarios. Caroli Sigonii & Ez. Spanhemii æterna atque excellentiflima opera nemini ignota funt. His addendi Alex. ab Alex. Genial. Dier. IV. 10. Onuphr. Panvin. de Imp. Rom. V. Selden. de Synedr. II. p. 62. Henr. Dodvvell. Prælect. Cambden. p. 194. Petr. Jof. Cantelius de Rep. Rom. p. 208.

fuerint?

III. Olim

mifcue

terius hujus vocabuli fignificatione peregrini vocabantur. Cic. de offie. I, 12. Feftus voce hoftis, p. 297. .

CAP. I.

De Jure Quiritium & Civitatis.

III. Ac primo quidem, quum nova urbs omnes, non admodum adflueret civibus, promifcue qui Roma com- jura civitatis impetrabant, quicumque vel in migra. urbe vel in agro Romano Lares figere conftirunt, pro- tuerant. Liv. I, 8. Immo tantum erat Romuli cives fa fludium amplificandi civitatem, ut & hoftes devictos plerumque in urbem transferret agroque adfignato, in curias adfcriberet. Hunc in modum civitatis jura communicavit cum Cæninenfibus Camerinis, Antemnatibus, Cruftuminis, ac poftremo etiam cum Sabinis. Dionyf. Halic. Antiq. Rom. II. p. 103.

&i.

111. Liv. I, 13. Unde Claudius apud Tacit. Annal. XI, 24. At conditor nofter Romulus, tantum fapientia valuit, ut plerofque populos eodem die hoftes, dein cives habuerit Sequuti funt hoc exemplum ceteri Reges, qui Albanos, aliofque populos devictos Romam tranftulerunt, ac civitatis fecerunt participes. Liv. I, 29. 39. Qua de re Cicero pro Cornel. Balbo XXXI. Illud vero fine omni du-" bitatione maxime noftrum fundavit imperium, & populi Romani nomen auxit, quod princeps ille creator bujus urbis, Romulus, fœdere Sabino docuit, etiam hoftibus recipiendis augeri civitatem oportere. Sic initio, ut recte obfer

vat Dionyfius IV. p. 256. ἅπασι τοις ξένοις ἐπεὶ τρεχαν τῆς πόλεως μετέχειν, quosliber exteros admittebant ad jus civitatis, ne iis quidem exclufis, qui e jufta fervitute fuerant manumiffi. Hos enim omnes e Ser. Tulli inftituto cives Romanos factos, & in quatuor urbanas civium Romanorum tribus defcriptos effe, ex eodem adparet Dionyfio. Non fegnius aliquamdiu, libera jam republica, providerunt Romani, ut civitatis jura cum quamplurimis communicarentur maxime poft captam & incenfam a Gallis urbem, quam ut tanto fplendidius inftaurarent, novos & peregrinos cives adfciverunt ex Vejentibus, Capenatibus & Falifcis, iifque agri partem adfignarunt, tefte Livio VI. 4. Et fane prudenter id provifum eft a Romanis. Quin enim Romanæ reipublicæ falus in armorum vi pofita videretur, quæ nulla effe poterat fine numerofa civium multitudine, merito de augendo civium numero quam maxime fuere folliciti, ut luculenter oftendit Dionyf. Halicar. II. p. 89. & 111. p. 148.

qui ia

IV. Poftea factum eft, ut præter eos, qui Iv.Poftes domicilium in urbe vel agro Romano confti- & aliis, tuerant, quive in urbanas vel rusticas tribus oppidis fuerant defcripti, etiam peregrinis aliorum fuis mas oppidorum, & qui in iis remanebant, incolis, nebant, jus civi aut vicis etiam, nec tamen in urbem abductis tatis das hoftibus, modo fingulis, modo univerfis jus tum. Romanæ civitatis Senatus populique judicio atque auctoritate deferretur. Sic Dionyfius Halic. 11. p. 89. obfervat Romanos captas urbes non excidiffe, fed in alias mififfe colonos, ἐνίας ὃ » πολιτείαν μεταδιδόναι

Hein. Ant. Rom. T, L

M

aliis

aliis civitatem dediffe. Quo pertinent etiam illa Livii XXVI, 24. Jam inde a majoribus traditum morem colendi focios, ex quibus alios in civitatem atque aquum fecum jus accepiffet. Unde alii Quicunque ergo adepti Romanæ civitatis jura cives in. in oppidis fuis manebant, ii MUNICIPES geni alii dicebantur. Simul ac vero Romæ fortunarum munici.

pes.

V. Muni

tria ma

jor.

fuarum fedem collocabant ; CIVES INGENUI erant, ceu eos vocat Cicero in Bruto Cap. LXXV. Sic M. Porcius Cato, quamdiu Tufculi eft commoratus, municeps fuit: ubi Romam commigravit, civis Romanus, quamvis jam ante juris civitatis Romanæ etiam in municipio fuo frueretur. Sigon, de antiquo jure civ. Rom. 1, 1. p. 16. Ex quo patet, alios fuiffe cives ingenuos, vel optimo jure cives, alios municipes. Illi Romæ domicilium, tribum & honorum petitionem fuerant confequuti: hi, tametfi tribum atque bonorum petitionem adepti effent, tamen domicilio carebant.

V. Illi, (tametfi alias civis Romanus plucipia du- rium civitatuin civis effe haud poffet,) tum in plex erat Patria, municipio fuo, tun Romæ magiftratus recte fedRoma gerebant, ideo quod non tam duarum diverfatame pa- rum urbium, etfi aliqua inter eas privati juris effet varietas, quam unius, cives cenferentur. Ez. Spanhem. Orb.Rom. Exerc. 1,1.7.p. 13. Tom. XI. The. Ant. Rom. Duplex ergo municipibus erat patia: altera in qua natis altera, qua excepti erant, quamvis hæc veluti major effet, & illa in hac contineri videretur, ut præclare oftendit Cicero de Leg. II, 2. quem locum totum adfcribere licebit. Interrogaverat Atticus, cur Cicero Arpinum germanam paeriam suam

ad