Habet honorem, quem petimus: habet spem, quam propositam nobis habemus: habet existimationem, multo sudore, labore, vigiliisque collectam: ut, si in hac causâ nostrum officium ac diligentiam probaverimus, hæc, quæ dixi, retinere per populum Romanum incolumia ac salva possimus: si tantulum offensum titubatumque sit; ut ea, quæ singulatim ac diu collecta sunt, uno tempore universa perdamus. Quapropter, judices, vestrum est deligere, quem existimetis facillime posse magnitudinem causæ ac judicii sustinere fide, diligentiâ, consilio, auctoritate. Vos si mihi Q. Cæcilium anteposueritis, ego me dignitate superatum non arbitrabor: populus Romanus ne, tam honestam, tam severam, diligentemque accusationem neque vobis placuisse, neque ordini vestro placere, arbitretur, providete.

ORATIO V.

PROŒMIUM PRIMÆ ACTIONIS

IN C. VERREM.

ARGUMENTUM.

M. TULLIO accusatore constituto, atque ex Sicilia, quo, instituendæ accusationis causâ, profectus erat, reverso; C. Verres, cum suæ causæ magnopere diffideret, neque dubitaret, quin multis et testimoniis et tabulis, tum publicis, tum privatis, convinceretur, duplicem inire rationem cœpit: primum, ut hujus causæ actio in annum proximum perduci posset; quod scilicet in eum annum et Q. Hortensius ipsius patronus, et Q. Metellus ejusdem amicissimus, consules designati essent: deinde M' Glabrio, præsentis anni prætor, brevi magistratu abiret, multique hujus consilii judices magistratum caperent; quo tempore judicibus illis esse non liceret; in quorum locum M. Metellus, frater consulis, prætor designatus, et alii judices, non tam, ut sperabat, ad corrumpendum difficiles, succederent. Tum præterea L. Metellus, illorum frater, Siciliam provinciam sortitus esset, cujus auctoritate Siculos commoveri posse confidebat. Id ut efficeret, quoniam quatuor duntaxat menses ante Calendas Januarii supererant, principio causam alterius rei interponere conatus est, quæ omne tempus ad agendum idoneum absumeret. Sed ejus spem

Ciceronis diligentia longe fefellit. Itaque, eâ spe frustratus, aliam tentare rationem cœpit. Nam, cum ex hoc tempore, Nonis scilicet Sextilibus, non multum temporis ad agendum superesset, ludis prope menses tres auferentibus, præsertim si horis suis legitimis, id est XX diebus, accusator uti voluisset; consilium hoc cepit, ut, partim dicendo, partim excusando, rem integram in annum sequentem produceret. Huic illius consilio Cicero ita occurrit. Statuit perpetuam orationem in aliud tempus reservare, et, breviter testes interrogando, accusationem expedire. Et, quoniam sibi ab usitatâ ratione Hortensii, et corrumpendorum judiciorum consuetudine, timebat; hac totâ oratione, multis minis interpositis, et Hortensium, et alios ejusmodi artifices, perterrere conatus est; ostendens se admissum dedecus severissime persecuturum. Deinde, cum senatoria judicia infamiâ laborarent, et populus equitum judicia magnopere flagitaret; ostendit hanc unam esse vel maximam aut ea amittendi (si se corrumpi sinerent), aut confirmandi facultatem, et ordinis invidiam infamiamque judiciorum sedandi, si in hoc judicio, quo senatorii ordinis integritas in judicium vocatur, severitatem et religionem tam gravi et delecto consilio dignam adhibeant.

(Orat.) VOL. I.

N

IN C. VERREM I.

I. QUOD erat optandum maxime, judices, et quod unum ad invidiam vestri ordinis infamiamque judiciorum sedandam, maxime pertinebat; id non humano consilio, sed prope divinitus, datum atque oblatum vobis summo reipublicæ tempore videtur. Inveteravit enim jam opinio perniciosa reipublicæ, vobisque periculosa, quæ non modo Romæ, sed et apud exteras nationes, omnium sermone percrebuit, his judiciis quæ nunc sint, pecuniosum hominem, quamvis sit nocens, neminem posse damnari. Nunc, in ipso discrimine ordinis judiciorumque vestrorum, cum sint parati, qui concionibus et legibus hanc invidiam senatus inflammare conentur, reus in judicium adductus est C. Verres, homo vitâ atque factis, omnium jam opinione, damnatus, pecuniæ magnitudine, suâ spe ac prædicatione, absolutus. Huic ego causæ, judices, cum summâ voluntate et exspectatione populi Romani, actor accessi, non ut augerem invidiam ordinis, sed ut infamiæ communi succur→ rerem. Adduxi enim hominem, in quo reconciliare existimationem judiciorum amissam, redire in gratiam cum populo Romano, satisfacere exteris nationibus, possetis; depeculatorem ærarii, vexatorem Asiæ atque Pamphyliæ, prædonem juris urbani, labem atque perniciem provinciæ Siciliæ. De quo si vos severe religioseque judicaveritis; auctoritas ea, quæ in vobis remanere debet, hærebit: sin istius ingentes divitiæ judiciorum religionem veritatemque perfregerint; ego hoc tamen assequar, ut judicium potius reipublicæ, quam aut reus judicibus, aut accusator reo, defuisse videatur.

II. Equidem, ut de me confitear, judices, cum

multæ mihi a C. Verre insidiæ terrâ marique factæ sint, quas partim meâ diligentiâ devitârim, partim amicorum studio officioque repulerim; nunquam tamen neque tantum periculum mihi adire visus sum, neque tantopere pertimui, ut nunc in ipso judicio. Neque tantum me exspectatio accusationis meæ, concursusque tantæ multitudinis, quibus ego rebus vehementissime perturbor, commovet, quantum istius insidiæ nefariæ, quas uno tempore mihi, vobis, M' Glabrioni prætori, sociis, exteris nationibus, ordini, nomini denique senatorio, facere conatur; qui ita dictitat, iis esse metuendum, qui, quod ipsis solis satis esset, surripuissent: se tantum rapuisse, ut id multis satis esse possit: nihil esse tam sanctum, quod non violari, nihil tam munitum, quod non expugnari pecuniâ possit.

Quod si, quam audax est ad conandum, tam esset obscurus in agendo; fortasse aliquâ in re nos aliquando fefellisset. Verum hoc adhuc percommode cadit, quod cum incredibili ejus audacia singularis stultitia conjuncta est. Nam, ut apertus in corripiendis pecuniis fuit, sic, in spe corrumpendi judicii, perspicua sua consilia conatusque omnibus fecit. Semel, ait, se in vitâ pertimuisse, tum, cum primum reus a me factus sit; quod, cum e provincia recens esset, invidiâque et infamiâ non recenti, sed vetere ac diuturnâ flagraret, tum, ad judicium corrumpendum, tempus alienum offenderet. Itaque, cum ego diem in [Siciliam] inquirendi perexiguam postulavissem, invenit iste, qui sibi in Achaïam biduo breviorem diem postularet: non ut is idem conficeret diligentiâ et industriâ suâ, quod ego meo labore et vigiliis consecutus sum: etenim ille Achaïcus inquisitor ne Brundisium quidem pervenit; ego Siciliam totam quinquaginta diebus sic obii, ut omnium populorum privatorumque literas injuriasque cognoscerem; ut perspicuum cuivis esse posset, hominem ab